Qurilish ekologiyasi fanidan ma’ruzalar matni ekologiya asoslari

Demografik sig‘imni suv resurslari bo‘yicha aniqlanganda suv yuzidagi va yer ostidagi suvlar hisobga olinadi. Yer yuzidagi suvni maydon sig‘imini aniqlashda ishlatiladigan formulasi:
D₂ = RK*1000 /

D₂ - xususiy demografik sig‘im;

-suvni ishlatilgan hajm tumanga kirish joyida: (0,3 m³ sutkada ).

R – suv bilan ta’minlanish ko‘rsatkichi 1000 aholiga 100-200 m³ /sutkada.

K - oqava suvni suyultirish koeffitsienti: K= 0,25 janub suvlari; K= 0,1 shimol suvlari.

Maydonning ekologik sig‘imi - ma’lum sharoitlarda berilgan rayonning barcha biogeotsenozlari, agrotsenozlari va urbotsenozlarining maksimal biologik unumdorligidir. Bunda ushbu tuman uchun o‘simliklar va hayvonot olamining optimal (eng qulay) tarkibi hisobga olinishi lozim.

Maydonning demografik sig‘imini rekratsion resurslar asosida aniqlash. Taxminlar bo‘yicha, dam oluvchilar soni»qizg‘in» davrda tuman aholisining 40%ni tashkil etadi. Ular mo‘tadil iqlimli yerlar ( o‘rmon, o‘rmon-dasht zonalari) da quyidagicha taqsimlanadi: o‘rmonlarda -75%, suv bo‘yida -25% (issiq iqlimli tumanlarga esa: o‘rmonlarda -25%, suv bo‘yida- 75%.

Bu xususiyatning ahamiyati quyidagichadir:

1.Har bir tur va nasli har hil vaziyatga chidamliligini hisobga olinishi;

2.Ekologiya sig‘imini yuqori darajaga yetkazilsa, shunda eng noyobli o‘simliklarni va hayvonlarni saqlab qolish mumkin.

3.)Ekosistemalar har hil turlar bilan boy bo‘lgan, antropogen ta’sirlarga moslanish yuqoriroq bo‘ladi.

Maydon sig‘imi o‘rmonlarda dam olinishi tashkil etish shartlariga ko‘ra quyidagicha aniqlanadi:
D₃= Tr *L*0,5*1000 /100*N*M
Dz – maydonning xususiy demografik sig‘imi, kishi;

Tr – rayon maydoni, ga ;

L- rayon o‘rmonlari,%

0,5 - shaharlarda «yashil zona» larni tashkil etilishini hisobga oluvchi koeffitsient.

N – rekratsion maydonlarda 1000ta aholi ehtiyojlarining taxminiy normativlari (1ga o‘rmonga o‘rtacha 5 kishi taxmin qilinganda bu normativ 2 km² ni tashkil etadi).

M - dam oluvchilarning o‘rmon va suv bo‘yicha taqsimlanishini hisobga oluvchi koeffitsient. Mo‘tadil iqlimli rayonlar uchun M=0,3 , issiq iqlimli rayonlar uchun M=0,1.

Suv bo‘yida dam olishni tashkillashtirish shartlariga ko‘ra maydon sig‘imi quyidagi formula bo‘yicha aniqlanadi:
D₄ =2*V*S*1000 /0,5*M₁
D₄ – maydonning xususiy demografik sig‘imi, kishi ;

V - cho‘milish uchun yaroqli suv oqimlari uzunligi, km ;

S – plyajlarni tashkil etish imkoniyatlarini hisobga oluvchi koeffitsient (dasht zonalari uchun S=0,3 ; o‘rmon va o‘rmon-dasht zonalari uchun S=0,5).

0,5 - 1000 ta aholining plyajlarga bo‘lgan ehtiyojining taxminiy normativi, km.

M₁ – dam oluvchilarni o‘rmonlar va suv bo‘yida taqsimlanishini hisobga oluvchi koeffitsient. Mo‘tadil iqlimli rayonlar uchun M₁= 0,1- 0,15 ; quruq va issiq iqlimli rayonlar uchun M₁ =0,3- 0,4.

Suv osti suvlari bo‘yicha maydon sig‘imi :

D₅ =  Tr * 1000 /
D₅- maydonning xususiy demografik sig‘imi, kishi.

 – suv osti oqimining ekspluatatsion moduli, m3/sut.

Tr – rayon maydoni.;

 - 1000 ta aholini suv bilan ta’minlashning maxsus normativi, 40 m³/sutkada.