Qurilish vazirligi toshkent arxitektura qurilish instituti

Xom ashyo. Portlandsement olish uchun tarkibida kalsiy karbonat va alyumosilikati 
kup bo‘lgan xom ashyo ishlatiladi. Bo‘larga ohaktosh yoki bur va giltuproq jinslari va 
tarkibida karbonat va alyumosilikati kup bo‘lgan ohakli mergellar kiradi. 
Uzbekistondagi sement zavodlarida xom ashyo sifatida asosan ohaktosh va giltuproq 
ishlatiladi. Klinkerning kimyoviy tarkibi, massa bo‘yicha % hisobida quyidagichadir:
SiO
2
– 20...24; Al
2
O
3 
– 4...7; Fe
2
O
4
– 2...6; CaO – 62...68.
Ularni umumiy miqdori 
95 – 97% boʻlishi kerak.Ilgari aytilganida gidravlik bog‘lovchi moddalar xam 
havoda, xam suvda qotish xususiyatiga egadir. Bo‘larga portlandsement va uning 
turlari, xamda gidravlik ohak kiradi. Bo‘lardan tashkari shlaklar kullar, tabiiy tog jins 
va moddalari asosida olingan bir qancha gidravlik bog‘lovchi moddalar xam kiradi. 
Bu bog‘lovchi moddalar tarkibida kalsiy silikat, kalsiy alyuminat va kalsiy 
ferritlarni borligi, ularga gidravlik xossalarini beradi. 
2. Portlandsementning ishlatilishi. 

---

158 
Portlandsement qurilishda juda keng kullaniladi. Yer usti va ostida, suv ostida 
beton va temir-beton yigma konstruksiyalar, shuningdek turli maqsadlarda va 
sharoitlarda ishlatiladigan monolit konstruksiyalar kurishda portlandsementdan 
foydalaniladi. Portlandsementning shu qadar koʻp sohalarda ishlatilishiga sabab 
shuki, u juda kimmatli qurilishbop xossalarga ega, ya’ni nixoyatda mustaxkam va 
nisbatan tez oʻsadi, shuningdek turli agressiv muxitlar ta’siriga chidamli. Uni ishlash 
uchun, nisbatan oz mablagʻ sarflanadi. Bu esa portlandsement ishlab chiqarishni 
yuksak darajada mexanizatsiyalashga imkon berdi. 
Industrial qurilishning yigʻma beton va temir-beton konstruksiyalari tobora koʻp 
ishlatilayotgani bilan xarakterlanadigan hozirgi ravnakida portlandsementdan 
qimmatli bog‘lovchini har tomonlama tejash birinchi darajadagi vazifa hisoblanadi. 
Beton ishlayotganda portlandsementdan foydalanish qanchalik maqsadga muvofik 
ekanligi talab qilinayotgan mustaxkamlikka, qotish sharoitlari va betonning ishlatilish 
xarakteriga bog‘liq bo‘ladi. 
Qurilishbop qorishmalarda portlandsement ishlatish uchun (eng koʻp 
ishlatiladigan markalarida) odatda ohak, gidravlik yoki inert qoʻshilma xamda 
organiq plastiklashtirgichlar solinadi. Yigʻma beton xamda temir-beton 
konstruksiyalar ishlab chiqarish uchun qanday portlandsement tanlash talab qilinsa, 
prinsipial shunday talablar kuyiladi. Issik-nam bilan ishlov beriladigan beton ishlab 
chiqarish uchun portlandsement tanlanayotganda ishlov sharoitlari klinkerning 
mineralogik tartibiga qarab belgilanadi.