R. I. G im u s h, F. M. M a t m u r o d o V

Investitsiyalar rentabelligi. S o f joriy qiym at usulini q o ‘llash, u ning 
hisoblanishi qiyin b o ‘lishiga qaram asdan o ‘z - o ‘zini qoplash davri va in- 
vestitsiyalarining sam aradorligini baholash usulini q o ‘llashga afzalroqdir, 
chunki pul tu sh u m la rn i vaqtinchalik aspektlarini hisobga oladi. Bu usulni 
q o ‘llash nafaqat absolyut k o ‘rsatkichlarini (so f joriy qiy m atn i), balki so- 
lishtirm a k o ‘rsatkichlarini hisoblash va solishtirishga im kon beradi. U lar- 
ga investitsiyalar rentabelligi kiradi.
In v estitsiy alar re n ta b ellig i d isk o n tlan g an d a ro m a d la rn in g u m u m iy 
yig‘ilgan kattaligi — investitsiyalar kattaligi.
Aniqki, agar rentabellik 1 dan kaita bo‘lsa Ioyihani qabul qilish lozim,
1 dan kichik bo‘lsa voz kechish lozim. Sof joriy qiymati kattaligi bir xil bo'lgan 
aiternativ loyihalar qatoridan birini tanlashda yoki investitsiyalar protfelini 
kom plektlashda, y a’ni m aksim al sof joriy qiym at beradigan pul vositalarini 
bir vaqtdagi investitsiyalashni bir necha variantdan tanlashda investitsiyalar 
rentabelligi nisbiy ko‘rsatkich sifatida ju d a ham qulaydir.
Investitsiya zarurligiga bir necha sabablar m avjud. U lard an asosiylari 
mavjud b o lg a n m o d diy-texnik ishlab chiqish bazasini yangilash yoki al- 
m ashtirish, uni tak o m illa sh tirish , eskirgan ishlab ch iq arish v o sitalarini 
m odernizatsiyalash, ishlab chiqarish hajm ini ko ‘paytirish u ch u n vo sita­
larini kengaytirish va h.k.
Investitsiya m anbayi, asosan, korxonalarning ichki m a b la g ia ri (us- 
tav k ap itali, a m o rtiz a tsiy a fo n d i, k o rx o n a n in g ta q s im la n g a n fovdasi)
Investitsiyalam ing 
sof joriy 
qiym ati
D iskontlangan 
D oim iy
d arom adlardan 
+ 
d aro m a d lar 
um um iy kattaligi 
hajm i (kattali)
2 .1 .3 . Innovatsiya menejmentini baholash mezonlari
59

---

hisoblanadi. K orxona foydasini qayta ishlab chiqarishga jalb qilish inves­
titsiyani m oliyalashning eng arzon k o ‘rinishidir. U ni ishlab chiqarishga 
bevosita jalb qilinishi qaytarilishi zarur b o ‘lgan kredit foizlari b ilan b o g 'liq
yoki qim m atli qog‘ozlarni chiqarish bilan bog‘!iq q o ‘shim cha xarajatlardan 
holi b o ‘lish im konini beradi. K orxona foydasi ishlab chiqarishga bevosita 
qayta jalb qilinsada, uning nazorat sistem asi saqlanib qoladi, ch u n k i ak- 
sionerlar, y a’ni paychilar soni o ‘zgarm ay qoladi.
Investitsion faoliyat o d atd a noaniqlik sharoitida am alga o sh irilad i, 
shuning uchun bunday vaziyatda tavakkalchilik om ilini hisobga olishim iz 
kerak. O datda, kelajakda shular hisobiga keladigan iqtisodiy sam arani aniq- 
lash m urakkab jarayondir. Shuning u ch u n investitsion loyiha tahlili pay- 
tida ko‘p m uqobil investitsion loyihalar ko‘rib chiqilib, yagona in vestit­
sion qaror qabul qilinadi. Bir necha loyiha ichidan bittasini qabul qilish 
ular m a ’lum kriteriy va param etrlar asosida tahlil qilish orqali am alga osh i­
riladi. B unda loyihalam i k o ‘rib chiqishida bir n echa kriteriy va p aram etr- 
lardan foydalanadi (q o ‘yilm a hajm i, qoplanish m uddati, jalb qilinadigan 
m ablag' m anbayi), loyihalam i barcha kriteriyalarbo‘yicha qarab chiqilgan- 
dan so‘ng ichida bittasi qabul qilinadi, shuning uchun yo‘l q o ‘yiladigan ham
boshqa boshqaruv qarorlarini qabul qilish singari san ’atdir. Bu yerda tad - 
birkorning tajribasi, bilimi, mutaxassisligi va qolaversa, sezish holi m uhum
rol o ‘ynaydi. Tadbirkorga jah o n m enejm enti xazinasida yig‘ilib keladigan 
bilim lar, jum ladan, m enejm ent am aliyotida shakllanib qo'llanib keladigan 
investitsion loyihalami baholash uslublari katta yordam berib keladi. M en ej­
m en t am aliyotida investitsion loyihalam i baholashni bir n ech a usullari 
mavjud. U larni chizm a shaklida quyidagicha k o ‘rishimiz m um kin.