R. X. Maksudov

2.7-§. B o it sterjenini inustahkamlikka hisoblash
B o itli birikmalaming sterjenida tashqi kuch ta’sirida har xil 
kuchlanishlar hosil b o ia d i. Bunda sterjendagi kuchlanishlar qiymati 
tashqi kuchlarning y o ‘nalishiga bog‘liq b o iib , quyidagicha aniqlanadi.
l-hol. B o it sterjeniga faqat cho‘zuvchi kuch ta’sir etadi. Bunga 
sirib tortilmagan, y a ’ni zo'riqtirilm agan holatda osib qo ‘yilgan ilgak 
misol bo ‘la oladi (2.16-rasm). Uning rezbali qismi tashqi F kuch 
ta ’sirida cho‘zilishga d, diametr bo‘yicha tekshiriladi:
2-hol. B o it sirib tortilgan bo‘lib, sterjenga tashqi kuch ta ’sir 
etmaydi (2.17-rasm). Bunga masalan, yopiq uzatmaning qopqog'ini sirib 
mahkamlash uchun ishlatiladigan b o itla r kiradi.
B o it sterjenga sirib tortish natijasida cho‘zuvchi va burovchi 
kuchlanishlar hosil b o ia d i, bunda tashqi cho‘zuvchi kuch ta’sirida hosil 
b o ig a n kuchlanish 
o=4F/Kd/2 sterjen rezbasidagi 
moment ta'sirida 
hosil b o ig a n burovchi kuchlanish quyidagicha b o iad i:
[
2
.
8
]
F
F
2.17-rasm.
2.16-rasm.
, _ TP _
0
-
5
F d
2
tg «p + p l )
wF 
old;
Sterjendagi umumiy (ekvivalent) kuchlanish
[2.9]
23

---

bu yerda
т _ 0,5 Fd,tg(cr + p')nd,2
~
' ~
~
W
>
[
2
.
10
]
Qadami nisbatan katta b o‘lgan metrik rezbalar uchun dz =\.\dx, 
/? = 2"30\ 
deb qabul qilsak, rla -0 .5 . d2,
ning qabul qilingan 
qiymatlari uchun а.ж
в = 1,3a .
Demak, bo‘lt sterjeniga cho‘zuvchi va burovchi kuchlar ta ’sir 
qilganda, umumiy 
fv
kuchning qiymatini yuqorida berilgandek olish 
tavsiya etiladi, bunda kuchlanishning qiymati quyidagicha aniqlanadi: 
a =l,3cr = 5,2F/nd; <[<т]. B o‘lt rezbasining hisobiy diametri
[(7] = cr» /H - bo‘lt Bu yerda uchun cho‘zilishdan Rixsat etilgan 
kuchlanish. crf)4-b o ‘lt m aterialning oquvchanlik chegarasi. [5]-xavfsizlik 
koeffitsiyenti.
3-hol. Bo‘lt sirib tortilgan, bo‘lt sterjeniga cho‘zuvchi kuch ta ’sir 
etadi. Bunga (gaz, suyuqlik) bosim ostida bo‘ladigan germetik 
idishlam ing qopqog‘i misol bo‘laoladi (2.18-rasm ).
M asalan birikma boshlang‘ich F0 
kuch bilan sirib tortilgan bunda 
birikma tirqishdan havo yoki suyuqlik chiqmaydi. Birikma bo‘ltlariga 
tashqi kuch (germetik idishdagi bosim) ta ’sir bo‘lganda har bir b o‘lt 
sterjenni shu tashqi 
kuchlar ta ’sirida Al; ga cho‘ziladi, (1-x) F kuch 
ta ’sirida birikm a qistirmalari siqilishi Ald ga kamaytiriladi, 2.14-rasm. 
Bunda x  * tashqi kuchni qay bir qismini bo‘lt steijenga ta’sir ko‘rsa-