Raqobatning mohiyati, shakllari va usullari

2. Monopoliyaning vujudga kelishi sababi va tavsifiga ko`ra: tabiiy 
monopoliya, legal monopoliya, sun`iy monopoliya farqlanadi.
Tabiiy monopoliya – iqtisodiy faoliyatning texnikaviy va texnologik 
xususiyatlari taqozo qilib, ular raqobatni qo`llash mumkin bo`lmagan yoki qiyin 
bo`lgan sohalarni o`z ichiga oladi.

Suv, energiya, gaz ta`minoti korxonalari. 

Temir yo`l transporti. 

Harbiy – mudofaa majmuasi korxonalari. 
Legal (qonuniy ) monopoliya – bu qonuniy tarzda tashkil etiluvchi 
monopolistik holat.

Patent tizimi – bu ixtirochi va mualliflar tomonidan yaratilgan ixtirolar 
huquqini taqdim etish tizimi. 

Mualliflik huquqi – ilmiy, badiiy va san`at asarlari, ko`rsatuvlar,efir 
to`lqini yoki kabel orqali tasvir uzatish kabilarni yaratish va ulardan 
foydalanish munosabatlarini qonuniy tarzda tartibga solish shakli. 

Tovar belgilari –bu savdo belgilari, maxsus ramzlari, nomini ro`yxatga 
olish, huquqiy jihatdan himoya qilish va ulardan foydalanish bo`yicha 
paydo bo`lgan munosabatlarni qonuniy tarzda tartibga solish shakli.
Sun`iy monpoliyalar - ishlab chiqarish va kapitalning to`planishi hamda 
korxonalarning turli yo`llar bilan birlashtirish natijasida vujudga keladi.

---

10 

Kartel – bir tarmoq korxonalarining ittifoqi bo`lib, uning ishtirokchilari 
to`liq iqtisodiy mustaqilligini saqlab qoladi, faqat ishlab chiqarish hajmi, 
sotish bozorlari va baholari to`g`risida kelishib oladi.

Sindikat – bir turdagi mahsulot ishlab chiqaruvchi korxonalar 
birlashmasi bo`lib, uning a`zolari ishlab chiqarish sohasida mustaqilligini 
saqlab qoladi, mahsulot esa sindikat mulki sifatida sotiladi. 

Trest – ishlab chiqarish vositalari va mahsulotga birgalikda egalik 
qiluvchi korxonalar guruhi bo`lib foyda qo`shilgan kapital hajmiga qarab 
taqsimlanadi. 
