Raqobatning mohiyati, shakllari va usullari

Irratsional narxlar – yer, suv, o`simlik va hayvonat dunyosi kabi tabiiy 
resurslarga belgilanadigan narxlarni bildiradi.
Demping narxlar – bunday narxlarda ishlab chiqaruvchilar bozordagi mavqeini 
muatahkamlash va raqiblarini siqib chiqarishda foydalaniladi.
Datatsion narxlar – davlat budjeti hisobidan arzonlashtirilgan narxlardir. 
Ta`riflar –turli xil xizmatlar ( telefon,transport, kommunal va h.k.) bahosi 
sifatida chiqadi.
Narx dipozoni – turli narxlar oralig`ining puldagi ifodasi.
Narx diskriminatsiyasi – narxlarni kamaytirish deb ham atalib, u narxlardagi 
farq ishlab chiqarish xarajatlaridagi farqlardan kelib chiqmaganda ro`y beradi.
 

---

14 
Raqobatning turli ko`rinishlari sharoitida narxning shakllanish 
xususiyatlari. 
Raqobatning turli shakllarga asoslangan tarmoqlarida narx tashkil 
topishining umumiy shart – sharoitlari. 

Narx asosida ishlab chiqarish sarf- xarajatlari yoki tovar (xizmat) qiymati 
yotadi. 

Narx tovarlar naflilik darajasini ifodalaydi. 

Narx o`zida tovarlarga bo`lgan talab va taklif nisbatini 
mujassamlashtiradi. 

Raqobatlashish usullari ham narx tashkil topishida o`z o`rniga ega 
bo`ladi. 

Narx tashkil topishiga davlat iqtisodiy siyosati ta`sir ko`rsatadi. 

Narx shakllanishida xufiyona iqtisodiyotning rivojlanishi darajasi ham 
ma`lum o`ringa ega.
Raqobatning bu shaklida har bir ishlab chiqaruvchi o`z mahsulotini turli 
usullar bilan tabaqalashtirish orqali bozordagi mavqeini mustahkamlash va 
mahsulotiga narx belgilashga harakat qiladi.
Monopolistik raqobatli tarmoqlarda ishlab chiqarish hajmi va narxning 
aniqlanishi.
Sof raqobatli tarmoq (xizmat) da narxning tashkil topish xususiyatlari:

Narx yalpi talab va yalpi taklif ta`siri ostida shakllanadi. 

Alohida ishlab chiqaruvchi (sotuvchi) lar bozor narxlariga va sotish 
hajmiga ta`sir ko`rsata olamaydi. 

Yalpi talab va yalpi taklifda ro`y berib turadigan nisbatan katta 
o`zgarishlar bozor narxlari va sotish hajmini o`zgartiradi. 

---

15 

Tarmoqqa kirish uchin to`siqlar mavjud bo`lmasligi sababli narxlar 
nisbatan beqaror hisoblanadi. 

Ishlab chiqarish miqyosini keltirib chiqaradigan to`siqlar (iqtisodiy, 
moliyaviy, texnologik va boshqa). 

Qonuniy to`siqlar (patent va litenziyalar kabi). 

Tabiiy monopoliyalar tabiati taqozo qiladigan to`siqlar. 

G`irrom raqobat usullaridan foydalanish. 

Xom ashyoning muhim turlariga xususiy mulkchilik. 
Sof monopoliya sharoitida tarmoqqa kirish uchun to`siqlarning asosiy 
turlari.
Davlatning narx siyosati- bozor iqtisodiyotiga o`tish sharoitida narxlarni 
erkinlashtirish va milliy bozor narxlarini jahon bozori narxlariga 
yaqinlashtirishga qaratiladi.

Narxlarni birdaniga yoki <> tarzda qo`yib yuborish ; 

Narlar o`sishini sun`iy ravishda ta`xtatib qo`yish; 

Narxlarni davlat tomonidan tartibga solish va nazorat qilishni ma`lum 
darajada saqlab qolish; 

Narxlarni asta – sekinlik bilan va bosqichma- bosqich erkinlashtirish.