Ravshan rajabov qadimgi sharq harbiy san’ati yangi asr avlodi toshkent 2018 uo‘K: 94(100) (075)

Forslarning zarbdor kuchlari. 
Ahmoniylar armi- 
yasining zarbdor kuchi otliqlar edi. Forslar otliq ar- 
miyasining eng saylanma korpusi podshoning oldida 
saflanadigan podsho otliqlari bolgan. Saylanma otliq 
qismlar aholining imtiyozli fors va Midiya zodagon- 
laridan olingan. Otliqlarning yengil qurollangan qis- 
mi sak, massaget va baqtriyaliklardan olingan bolib, 
ular yuksak jangovar qobiliyati bilan boshqalardan 
yaqqol ajralib turgan. Yana bir qism otliqlar boshqa 
xalq vakillaridan olingan.
Misr, Xett, Bobil harbiy kuchlarida otliq askarlar 
sezilarli o'rinni egallamagan. Faqat Ahmoniylar dav­
lati otliq armiyani jangda birinchi o'ringa qo^a oldi. 
Chunki Ahmoniylar davlati tarkibiga kirgan bepoyon 
chol-dashtlarda o‘nlab-yuzlab xalq-elatlar chorva- 
chilik, yilqichilik bilan shug'ullangan. Ular mohir cha- 
vandoz va otda jang qilish qobiliyatiga ega bolgan.
Janglarda eng zarbdor o'rinda armiyaning aynan 
markazi - dushman bilan yuzma-yuz jangda Sak, 
massaget va baqtriyalik otliqlar yengil kavaleriya- 
ni tashkil etganlar. Chunki ularning otda jang qilish 
san’ati mukammal bolib, boshqa biror-bir xalq ular- 
ga teng kela olmas edi. Sak, massaget va baqtriya 
otliqlari Ahmoniylar davlati istilochilik urushlarida 
janglarda hal qiluvchi lahzalarda o‘z jasoratlari, har­
biy mahoratlari bilan barchani hayratda qoldirganlar.
Ahmoniylar imperiyasida otliq urush taktika- 
si. 
Artakserks I (mil. aw . 465-424-yillar) armiyada 
otliqlarning nufuzini kuchaytira boshlagan. Armiya 
markaziy va mahalliy darajada shakllantiriladi. Mar- 
kazdagi armiyalar markaziy shaharlarda joylashti- 
rilgan. Mahalliy armiyalar satrapliklarda joylashti- 
rilgan bolib, unga satrap emas, podsho tayinlagan 
harbiy boshliq mas’ul bolgan.
Artakserks I davrida sovut kiygan, og'ir qurollan­
gan otliqlar paydo boldi. Og'ir qurolli otliqlar katta
87

---

qalqonlar va oldinga chiqib turadigan uzun nayza 
(sarissa)lar bilan himoyalangan askarlar safini paro- 
kanda qilishi lozim bolgan. Sovutli otliqlar hujumidan 
keyin yengil qurollangan otliq qismlar jangga kirgan. 
Sovutli otliqlar kolonna bolib saflanganlar. Kolonna 
«to'qmoq» bolib raqibga taran zarbini berib, uni to'zi- 
tib yuborgan. Lekin bu oglr kavaleriyaning kamchiligi 
ham bolgan. U sekin burilar va qiyin boshqarilar edi. 
O glr kavaleriyada otlar ulkan, lekin chaqqon harakat 
qiladigan, qadimda eng noyob hisoblangan nisa zoti 
bilan toldirilgan. Yengil kavaleriya esa qorabayir va 
axaltekin otlaridan iborat bolgan.
Taktik jihatdan forslar asosan yengil otliqlar - ka­
monchi otliqlar va nayza otuvchilardan foydalangan- 
lar. O glr qurollangan otliqlar - kalta qilich, uzun nay­
za, cho‘qmor bilan qurollangan, sovut kiygan askarlar 
edi. O glr qurollangan suvoriylarning zarbi to'qmoqqa 
obishab dushman piyodalarini to‘zitib yuborishga qa- 
ratilgan. Ammo o‘sha davrlardagi oglr qurollangan 
suvoriyning quroli beso'naqay edi. Ular kalta nayzani 
o'zlari bilan ko‘proq olib yurolmas edilar. Bir suvoriy 
beshtagacha shunday qurol olishi mumkin bolgan. 
Bu qurol tugab qolsa, suvoriy qilich bilan jang qilishi- 
ga to‘g‘ri kelar edi. Suvoriylar uzun nayzani ishlata ol- 
mas edilar, chunki nayza otliq oyoqlari yaxshi tayanch 
nuqta bolgan uzangiga tayanishi mumkin edi, lekin u 
o‘sha vaqtda yo‘q edi. O'sha vaqtda ot egarsiz minilar 
edi. Shu sababli kavaleriya o‘sha vaqtda asosan yen­
gil bolgan. Jangda uning samarasi katta edi. Bunday 
otliqlaming kam harakatli piyodalar qismiga hujumi 
ularga doimo g‘alaba olib kelgan. Otliqlar piyodalar 
qatorini o‘qqa tutib, ular safini buzgan.