Raximov X. “Valeologiya asoslari”

Maktab yoshi davri: Ma’lumki, har bir odam umrining 11 yilini maktabda 
o’tkazadi. Bu davr o’ziga xos xususiyatlarga ega. Bu davrda bola va o’smir 
organizmi o’zluksiz o’sadi va rivojlanadi. SHu bilan birga u tashqi muhitning turli 
ta’siriga juda beriluvchan bo’ladi. Boshqacha qilib aytganda, yoshlarning yashash, 
o’qish va tarbiyalanish sharoiti ularning normal o’sishi va rivojlanishiga, sog’ligiga 
salmoqli ta’sir ko’rsatadi. Binobarin bu sharoitning qulay yoki noqulay tashkil 
qilinishiga ko’ra, bolalar va o’smirlarning o’sishi va rivojlanishi normal yoki 
nonormal bo’lishi mumkin. 
Bolalar jismonan va aqliy barkamol bo’lib etishishi uchun maktabda va oiladi 
gigiena talablariga rioya qilishi zarur. Jumladan aqliy va jismoniy mehnatni hamda 
dam olishni bir-biri bilan almashtirib turishi, ovqatlanish tartibi, o’quv xonalarida va 
uyda dars tayyorlaydigan joyda yorug’lik etarli bo’lishi, stol-stullar bo’yiga mos 
bo’lishi kerak.
Gigienik tarbiya bolalar hamda atrofdagilarning sog’ligini saqlash va 
mustaxkamlash soxasidagi bilimlarini o’zlashtirish, malaka va ko’nikmlarini hosil 
qilish ishlarini ilmiy asoslangan xolda tashkil etishni taqozo etadi. Bunda gigienik 
xulk-atvor normalariga ongli munosabatda bo’lish, kundalik hayotda gigienik 
talablarga amal qilishning foydali hamda zarur ekanligiga ishonch hosil qilinadi. 
Gigienik tarbiya o’zbek xalqining tarixiy rivojlanishiga doir bilimlar asosida amalga 
oshirilishi zarur. O’zbek xalqi ko’p asrlar davomida umumiy madaniyat-ning bir 
qismi bo’lgan o’ziga xos gigienik madaniyatni avloddan-avlodga o’tkazib, 
rivojlantirib kelgan. 
O’zbek oilasida kichik yoshdan boshlab bolalarni jismoniy mehnatga o’rgatib 
kelishgan. 6-7 yoshidan boshlab bolalar uy-ro’zg’or ishlarini bajarishda ota-onalariga 
yordam berishadi. Jismoniy tarbiya va sport bilan shugullanishadi. 
Hozirgi sharoitda O’zbekiston Respublikasida ro’y berayotgan etnik va etnik-
madaniy jarayonlar, birinchidan, bolalarni an’anaviy ravishda vujudga kelgan xulq-
atvor normalari va qoidalariga o’rgatish zarurligini, ikkinchidan o’z sog’ligini va 
atrofdagilarning sog’ligini muxofaza qilishning zarurligiga ishonchni, o’z sog’ligini 
faqat shaxsiy mulk emas, balki ijtimoiy mulk deb qaraydigan shaxs nuqtai-nazarini 
vujudga keltirishni zarur qilib qo’ymokda. 
Tadqiqotchilarning bergan ma’lumotlariga, gigienik tarbiyaviy pedagogik 
faoliyat tizimidan iborat bo’lib, sihat-salomatlikni ta’minlash uchun bolalarning 
barcha sab’ektiv va ob’ektiv imkoniyatlaridan foydalanadi. Bu tizim maktabgacha 
tarbiya muassasalaridagi ta’lim-tarbiya ishlarini, o’quvchilarning sinfdan va 
maktabdan tashqari ishlarini, oiladagi gigienik tarbiyani hamda o’quvchilarni o’z-
o’zini tarbiyalashini o’z ichiga oladi.
Mazkur tizimning har bir tarbiyalovchi bo’g’inida sog’likni saqlash va 
mustahkamlash, sog’lom turmush tarzini shakllantirish masalalarida xalq 
pedagogikasining boy tajribalaridan eng qadimgi sharq madaniyati, islom dini, 
markaziy Osiyo mutafakkirlarining ta’limotidan tortib hozirgi zamon tadqiqotchi-
larining pedagogik g’oyalarigacha keng foydalanish mumkin. O’zbek xalqi uchun 
xos bo’lgan milliy an’ana oilaning ko’p sonli ekanligi bo’lib, bunda bolani tarbiya 
qilishda oilaning deyarli barcha a’zolari ishtirok etadi. SHuningdek bolalarni 
tarbiyalashda mahallaning ishtirok etishi an’anasi ham saqlanib qolgan. Mahalla yosh 

---

16 
avlodning jismoniya-ruhiy va ma’naviy sog’lom bo’lib o’sishiga aloxida ahamiyat 
bermog’i lozim.