Redaktorlar: Y. X. Yusifov, E. E. Yaqublu, F.Ə.Əliyev, G. A. Ağamoğlanova
Download 17.41 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- XƏTALI SEÇMƏ
- XƏTTĐ ĐSTEHSAL FUNKSĐYASI
- XƏZĐNƏ ĐSTĐQRAZ KAĞIZI
- XĐDMƏT SAHƏLƏRĐNĐN FƏALĐYYƏTĐ- NĐN NƏTĐCƏLƏRĐ
- XĐDMƏT SAHƏSĐ
- XĐDMƏT SAHƏSĐNDƏ ÜMUMĐ ƏLAVƏ DƏYƏR
- XĐDMƏT SAHƏSĐNĐN ĐNFRASTRUK- TURU
- XĐDMƏT SAHƏSĐNĐN MƏNFƏƏTĐ
- XĐDMƏT SAHƏSĐNĐN SOSĐAL-ĐQTĐSA- DĐ POTENSĐALI
- XĐDMƏT SƏVĐYYƏSĐ
- XĐDMƏT STATĐSTĐKASI
- XĐDMƏT TARĐFLƏRĐ
- XĐDMƏTĐN GÖSTƏRĐLMƏSĐNƏ GÖRƏ FƏALĐYYƏTDƏN DÖVRĐYYƏ
- XĐDMƏTĐN SATIŞINDAN MƏDAXĐLĐN HƏCMĐ
- XĐDMƏTLƏR – (I)
- XĐDMƏTLƏRĐN KOLLEKTĐV ĐSTEH- LAKI – (I)
- XÜSUSĐ (ŞƏXSĐ) KAPĐTAL – 1)
|
XƏSTƏNĐN STASĐONARDA QALMA MÜDDƏTĐNĐN ORTA UZUNLUĞU – stasionarların işlərinin göstəricisidir. Đl ərzində xəstələrin stasionarda keçirdiyi çarpayı-günlərin sayının çıxıb getmiş xəstələrin (ölənlər daxil edilməklə) sayına bölünməsi ilə hesablanır.
– tərkibində “kobud səhvləri” olan seçmə müşahidəsidir. Xətalı seçmədə “tipik” elementlərin məlum ehtimalı, paylanmanın (1-ε) qanuna tabe olan X təsadüfi 272
kəmiyyətidir. Adətən, paylanma qanunu qeyri- məlum olan Y təsadüfi kəmiyyətinin digər elementləri, ε ehtimallı olur. Y kəmiyyətinin elementləri “kobud səhvlər” adlanırlar. Mövcud “kobud səhvlərin” uçotu üçün robast (etibarlı) qiymətləndirilməsi metodundan istifadə edilir.
çox hallarda reallığı uyğun olmur, buna görə də xətti istehsal funksiyası kifayət qədər mücərrəddir və aşağıdakı şəkildədir: y =
+ + + ...
2 2 1 1
burada i a - parametrdir. Əvəzetmənin bütün maksimum normalarının sabit olması fərziyyə olunur, elastikliyin maksimum normaları isə sonsuzluğa bərabərdir,
- istehsal ehtiyatlarıdır, i = 1, ... , n; y – buraxılışdır. Əgər asılı olmayan dəyişənlər kimi i x iştirak edirsə, onda xətti istehsal funksiyası buraxılış funksiyası adlanır. Əgər buraxılış həcmi qeydə alınmışdırsa, onda xətti istehsal funksiyasını xərclər funksiyası adlandırırlar. Əgər istehsalın buraxılış və xərcləri arasında miqdarca əlaqə statistik xarakter daşıyırsa, onda xətti istehsal funksiyası reqressiya modelidir.
-
= a + b·t (t vaxtı göstərir) asılılığı ilə göstərilən trenddir. Ən kiçik kvadratlar üsulu ilə a və b parametrləri müəyyən edilir. b parametri
-nin orta mütləq artımını müəyyən edir.
– sahibinin büdcəyə pul vəsaiti ödəməsini təsdiqləyən və xəzinədarlıq istiqraz kağızına sahib olduğu dövrdə ona müəyyən edilmiş gəlirin əldə olunmasına hüquq verən
dövlətin qiymətli kağızıdır. Azərbaycan Respublikasında xəzinə istiqraz kağızının ilkin yerləşdirilməsi prosesində, onun köməyi ilə müəssisələr arasında, müəssisələrlə büdcə arasında hesablamalar aparılır. Xəzinə istiqraz kağızından bir neçə dəfə istifadə edildikdən sonra, onlar ikinci dəfə bazara daxil olur və istənilən hüquqi şəxslərə, o cümlədən müəyyən güzəştli qiymətlərlə kommersiya banklarına satılır. Hər biri seriyalarla buraxılır və müəyyən banklar vasitəsilə xidmət göstərilir. Xəzinə istiqraz kağızlarının alqı-satqı əməliyyatları və cari kurs üzrə faiz gəliri vergiyə cəlb olunmur.
– müəyyən tələbatı ödəyən, lakin maddi-əşya (maddi)
formasına çevrilməyən fəaliyyətin faydalı nəticəsidir. Xidmətlər maddi və qeyri-maddi, bazar və qeyri-bazar xidməti ola bilər, ümumilikdə cəmiyyətə və onun ayrı-ayrı üzvlərinə göstərilə bilər. Bazar xidmətinin dəyəri alınmış ödənişin miqdarı ilə,
qeyri-bazar xidmətinin dəyəri isə onların göstərilməsinə çəkilən xərclərin məbləği ilə müəyyənləşdirilir.
NĐN NƏTĐCƏLƏRĐ – göstərilmiş xidmətlərin və əldə olunmuş gəlirlərin ümumi həcmidir. Xidmət
sahələrinin fəaliyyət göstəriciləri sisteminə MHS-də əks olunan göstərilmiş xidmətlərin həcmi, ümumi buraxılış, ümumi gəlir, əlavə dəyər və xalis əlavə dəyər, xidmətlərin satışından ümumi və xalis mənfəət, həmçinin xidmətlərin satışından əldə olunan gəlirlər aiddir. Nəticələrin göstəricilərinin sayına, həmçinin əhalinin hər nəfərinə düşən xidmətin səviyyəsi göstəricisi də daxil edilir.
- nəticəsi istehsal fəaliyyəti olaraq, ictimai zərurət hesab edilən, müəyyən şəxsi və ictimai tələbatları ödəyən, lakin məhsullarda təmsil olunmayan sahələri birləşdirir. Beynəlxalq metodologiyaya keçidlə əlaqədar olaraq, xidmət sahəsi istehsal sahəsi kimi qəbul olunmuşdur və fəaliyyəti bütün cəmiyyətə, ayrı- ayrı kollektivlərə, hüquqi şəxslərə və ev təsərrüfatlarına xidmət göstərməkdən ibarətdir. Xidmət sahəsi ümumi daxili məhsulun (ÜDM) istehsalında iştirak edir, ÜMD-in yaranmasında onun iştirakını ümumi əlavə dəyər əks etdirir. Xidmət sahəsinin sahələr üzrə bölgüsü Đqtisadi Fəaliyyət Növləri Təsnifatı ilə müəyyən edilir.
məhsulun istehsalında payını əks etdirən, fəaliyyət nəticələrinin ümumiləşdirici göstəricisidir. Xidmət sahəsində ümumi əlavə dəyər ümumi məhsul buraxılışı ilə aralıq istehlak arasındakı fərq kimi hesablanır. Ümumi buraxılış, mülkiyyət növündən və tabeçiliyindən asılı olmayaraq, xidmət göstərən bütün iqtisadi vahidlər üzrə müəyyən olunur və xidmətlərin ümumi dəyəri əsas qiymətlərlə qiymətləndirilir. Aralıq istehlaka maddi xərclər, qeyri-maddi xidmətlərin ödənilməsi, ezamiyyət xərcləri (yol pulu və mehmanxana xərcləri) daxildir. Aralıq istehlak faktiki xərclərin məlumatları əsasında müəyyən edilir və onun tərkibinə maddi, habelə ona bərabər tutulan xərclər (alınmış nemətlər və xidmətlər onların satınalma qiymətləri ilə, öz istehsalı isə istehsalın faktiki xərcləri ilə qiymətləndirilir) daxildir.
273
XĐDMƏT SAHƏSĐNĐN ĐNFRASTRUK- TURU - ticarət, nəqliyyat, marketinq, məlumat xidmətlərini birləşdirən, istehsala və satışa xidmətlər göstərən fəaliyyət növləri kompleksini özündə
birləşdirir. Xidmət
sahəsinin infrastrukturunun inkişafı xidmət göstərilməsi kanallarının müxtəlifliyinə, xidmətin geniş
spektrinə malik olmalıdır.
– onun fəaliyyətinin maliyyə nəticələrinin əsas göstəricilərindən biridir. MHS-də əks olunur və gəlirliyin (əsas və dövriyyə fondlarının həcmləri və
ya aralıq
istehlak nisbətində) qiymətləndirilməsi üçün istifadə olunur. Ümumi və xalis mənfəət fərqləndirilir. Xidmət sahəsinin ümumi mənfəəti – ümumi əlavə dəyərlə, muzdlu işçilərin əmək haqları və xalis əlavə vergilər arasındakı fərqlə ölçülür. Xidmət sahəsinin xalis gəliri – ümumi gəlirdən əsas fondların istehlakının (yəni amortizasiyanın illik fondu üstəgəl (+) əsas fondların amortizasiyasının başa çatmamış dəyəri) çıxılması ilə müəyyən edilir.
DĐ POTENSĐALI – xidmət sahəsinin mövcud əmək,
maddi-texniki, maliyyə
və təbii
ehtiyatlarının məcmu qabiliyyəti hazırkı şəraitdə həm bütün cəmiyyət üçün, həm də onun ayrı-ayrı üzv və kollektivləri üçün maksimum xidmət həcmini istehsal edir. Xidmət sahəsinin sosial- iqtisadi potensialının artma amilləri ehtiyatların həcminin böyüklüyündən – potensial daşıyıcıları (ekstensiv amillər), onların keyfiyyətinin artması, istifadənin balanslaşdırılmasının və
səmərəliliyinin gücləndirilməsindən (intensiv faktorlar) ibarətdir.
sahəsinin inkişafı və bazarının müqayisəsi, xidmətlərə tələbatın ödənilməsinin qiymətləndirilməsi və
xidmət sahəsinin inkişafının xarakteristikası üçün istifadə olunur.
STATĐSTĐKASI – tədqiqat mövzusu istehsal, satış və xidmətlərin istehlakı prosesləri və onların nəticələrinin kəmiyyət xarakteristikası hesab edilən elmi və praktiki statistika sahəsidir.
müəssisələrinin istehlakçılara xidmət göstərdiyi tarif sistemidir. Əhaliyə xidmət tarifləri və istehsal xarakterli xidmət tarifləri vardır. Əhaliyə xidmət tarifləri mahiyyətinə görə pərakəndə satış qiymətləridir və bu qayda ilə də yaranır. Xidmət növlərinin əksəriyyətinə (iaşə xidmətləri, mədəni-iaşə və təsərrüfat təyinatlı əmtəələrə texniki xidmət və təmir və s.) istehsal xərclərini kompensasiya edən və onlara, bu xidmətlərə olan tələbat nəzərə alınmaqla, gəlirlər, həmçinin əlavə gəlir vergisi daxil olan sərbəst (bazar) tariflər tətbiq edilir. Əhaliyə xidmət göstərmək üçün materiallar, ehtiyat hissələri, yardımçı məmulatlar iaşə müəssisələrinə pərakəndə satış qiymətləri üzrə buraxılır. Azərbaycan Respublikasında mənzil-kommunal, xidmətlər müvafiq icra hakimiyyəti orqanlarının tənzimlədiyi tariflər üzrə ödənilir. Đstehsal xarakterli xidmət tarifləri öz təbiətinə görə topdansatış qiymətləridir və bu qayda ilə də, əsas rabitə xidmətlərinə və dəmir yolu nəqliyyatı ilə yüklərin daşınmasına (tənzimlənən tariflər tətbiq edilir) olan tariflər istisna olmaqla, sərbəst (bazar) topdansatış qiymətlər kimi yaranır.
– bütün göstərilmiş xidmətlərdən gələn gəlirlərdir (bank və işgüzar xidmətlər, sığorta xidmətləri, həmçinin avadanlığın quraşdırılması, texniki xidmət, təmir və icarəsi kimi köməkçi xidmətlər). Bu, iqtisadi fəaliyyət növləri təsnifatının müvafiq seksiyalarında təsnifləşdirilir. Əsas və qeyri-əsas fəaliyyətin nəticəsi hesab olunan bu göstərici “Xidmətin göstərilməsi üzrə fəaliyyətdən dövriyyə”ni əks etdirir və bəzi xidmət növləri sənaye müəssisələri tərəfindən də yerinə yetirilə bilər.
HƏCMĐ – bütün mülkiyyət formalarından və təşkilatı-hüquqi formalarından olan,
rəsmi qeydiyyatdan keçmiş müəssisələrin pullu xidmətlərinin həcmlərinin, xidmət göstərməsi əsas fəaliyyət hesab edilməyən sənaye, tikinti və digər sahələrin kiçik müəssisələrinin pullu xidmətlərinin həcmlərinin, həmçinin birgə müəssisələrin göstərdikləri xidmətlərin həcmləri və ekspert yolu ilə qiymətləndirilən, fərdi sahibkarlar tərəfindən göstərilən xidmətlərin həcmlərinin cəmi kimi müəyyənləşdirilən pullu xidmət istehsalçılarının fəaliyyətinin nəticəsinin göstəricisidir.
– (I) - milli hesablar sistemində xidmətlər istehlakçıların sifarişi ilə istehsalçılar tərəfindən yerinə yetirilən və adətən bu xidmətləri istehlak edən vahidlərin vəziyyətinin dəyişməsinə gətirib çıxaran müxtəlif növ fəaliyyətin nəticəsi kimi müəyyən edilir. Xidmətlər mülkiyyət hüququ 274
şamil edilə bilən maddi obyektlər formasına düşə bilməz və onların istehsalı istehlakı ilə eyni vaxtda baş verir. Yəni xidmətlərin istehsalının başa çatması anı onların istehlakçılara təqdim edilmə anı ilə üst-üstə düşür.
təşkilat və s.) və ya bu iqtisadi vahidə mənsub olan əmtəənin vəziyyətinin birinci vahidlə ilkin razılaşmaya uyğun olaraq digər iqtisadi vahidin fəaliyyəti nəticəsində dəyişməsi kimi (məsələn, təmir işləri) müəyyənləşdirilə bilər.
– ödənilmə qabiliyyəti ilə təsdiq edilməmiş xidmətlərlə təmin olma vacibliyi, meylidir.
üzvlərinə (müdafiəyə, idarəetməyə, elmə) və ya ayrı-ayrı ictimai qrupların üzvlərinə (maarif, səhiyyə, sərnişin nəqliyyatı) göstərilən xidmətlərdir. (II) - cəmiyyətin bütün üzvlərinə və ya ayrılıqda bir regionda yaşayan bütün ev təsərrüfatları kimi, cəmiyyətin ayrılıqda bir hissəsinin bütün üzvlərinə eyni vaxtda göstərilən xidmətdir. Kollektiv xidmətlər avtomatik olaraq cəmiyyətin və
ya yuxarıda göstərilən ev
təsərrüfatı qruplarının bütün üzvləri (onlar tərəfindən heç bir cəhd olmadan) tərəfindən alınır və istehlak edilir.
– ev təsərrüfatları, ev təsərrüfatlarına xidmət göstərən dövlət və qeyri-dövlət qeyri-kommersiya (ictimai) təşkilatları tərəfindən xidmətin istehlakıdır. Milli hesablar sistemində (MHS) gəlirlərindən istifadə edilməsi hesabında əks etdirilir. Müasir MHS-də son istehlak xərcləri və faktiki son istehlak fərqləndirilir. Xidmətlərin son
istehlakına müəssisələrin öz işçilərinə pulsuz və ya qismən ödənilməklə göstərdikləri sosial-mədəni xidmətlər daxildir: ödənişlə (fərdi
sifarişlərlə) ev
təsərrüfatları tərəfindən alınmış bütün növ xidmətlər; dövlət
idarələrindən və
ictimai təşkilatlardan natural formada sosial müavinətlər; şəxsi istehlak üçün istehsal olunmuş məhsullar; şəxsi mənzillərdə yaşayış üzrə xidmətlərin şərti dəyəri və s.
- EXTENSĐBLE MARKUP LANGUAGE (genişləndirilə bilən işarələmə dili) - veb səhifələr və ya sənədlər düzəltmək üçün istifadə olunan markup dilidir. Markup dillərinə misal olaraq, html, wml, sgml və s. göstərmək olar. XML
SGMLin (Standart Generalized Markup Language) sadələşdirilmiş və istifadə üçün daha əlverişli formaya salınmış variantıdır (və ya SGMLdən istifadə etməklə daha sadə və əlverişli formaya salınmış bir markup dilidir).
– 1) balansın təhlili nöqteyi-nəzərdən, xüsusi kapital şirkətin bütün aktivləri və onun passivləri (üçüncü tərəfin passivləri) arasındakı fərq üzrə müəyyən edilir. Xüsusi kapital
həmçinin kapitala ümumi qoyuluşlara, kreditlərin artmasının qiymətləndirilməsinə, bölüşdürülməmiş gəlirlərə, itkilərə, investisiya yardımlarına və qanunla müəyyən edilmiş (vergini çıxmaqla) ehtiyatlara uyğun gəlir. Milli qanunvericilik tələb etdiyi hallarda xüsusi kapitala xüsusi uzunmüddətli istiqrazlar (borclar) (müəyyən edilməmiş vaxta) da daxil edilə bilər; 2) tamamilə sahibkarın mülkiyyətində olan aktivlərin məcmusudur. O, hesabına dəymiş ziyanın ödənməsi üçün iddia qaldıra bilər. Bütün aktivlərin - istehsal, qeyri- istehsal və maliyyə aktivlərinin dəyərləri və cari vaxt ərzində bütün öhdəliklər arasındakı fərq kimi hesablanır. Belə hesablama üçün hər bir aktiv və hər bir öhdəçilik ayrılıqda eyniləşdirilməli və qiymətləndirilməlidir. Balanslaşdırıcı maddə kimi, xüsusi kapital institutsional vahid və sektor, o cümlədən bütövlükdə iqtisadiyyat üçün
hesablanır. XÜSUSĐ AVTOKORRELYASĐYA FUNK- SĐYASI – X(t) erqodik stasionar təsadüfi kəmiyyət ardıcıllığın ) (k x ρ funksiyasıdır, ), ( 1 1 t x x = ), ( 1 2 2 h t t x x + = =
..., n n t x x ( = = ) 1 h t n + − müvəqqəti sırası ilə
hesablanır və
, , 2 1 + + i i x x ...
1 , − +k i x müvəqqəti sırasının aralıq üzvlərinin, onlara orta xətti təsirinin aradan qaldırılması ilə i =1,2,..., n-k; k=0,1,2, ..., l < n olduqda, i x və
k i x + aralarındakı asılılığın xüsusiyyəti üçün istifadə olunur. Bu
funksiyanın qiymətləri belə tapılır: 1 ) 0 ( =
ρ ;
; ( ) 1 ( , 2 1 , 1 n n x X X − = ρ ρ , ) ,...,
, ( 1 2 1 1 , 1 − − =
n x x x X
və ) ,...,
, ( 3 2 , 2 n n x x x X = sıraları arasındakı korrelyasiya əmsalıdır; ) ,..., , ( 2 2 1 2 , 1 − − =
n x x x X və
) ,...,
, ( 4 3 , 3 n n x x x X = sıralarının hər birinə ) ,...,
, ( 1 3 2 1 , 2 − − =
n x x x X sırasının xətti təsiri istisna olmaqla
1 , 2 , 3 2 , 1 ) 2 ( ; − − = n n n x x x x ρ ρ onlar arasındakı birinci dərəcəli xüsusi korrelyasiya əmsalıdır.
275
XÜSUSĐ BORCALMA HÜQUQLARI (XBH ) – Beynəlxalq Valyuta Fondu (BVF) tərəfindən buraxılan beynəlxalq ehtiyat aktivləridir. Xüsusi borcalma hüquqları – süni, şərti pul vahididir. Onda milli valyutaların məzənnələri ifadə olunur, valyuta ehtiyatları qiymətləndirilir. BVF-yə
üzv dövlətlərin hesablarında xüsusi qeyd kimi çıxış edir. 1969-cu ildə həyata keçirilmiş və başlanğıcda onun qızıl miqdarı 0,889 qram təmiz qızıl olaraq təyin edilmişdir. 1974-cü ildən xüsusi borcalma hüququnun məzənnəsi valyuta “səbət”i əsasında təyin edilməyə başlanmışdır. 1981-ci il yanvar ayının 1-dən “səbət” beş aparıcı ölkənin valyutasından ibarətdir. Xüsusi
borcalma hüquqları sərbəst enib-qalxan valyuta sistemi şəraitində yeni paritet müəyyən etmə üçün “qiymətin yeni miqyası” funksiyasını yerinə yetirir. Yalnız mərkəzi banklar vasitəsi ilə hökumətlərarası hesablaşmalar üçün istifadə olunur.
Download 17.41 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|