Referat mavzulari ro’yxati

Metallurgiya shlaklari. Mineral paxta ishlab chiqarish uchun xom ashyo 
materiallarining boshqa turi metallar erishida olinuvchi melallurgiya shlaklaridir.
Shlaklar o‘zida kalsiy va magniy silikatlari va alyumosilikatlari qotishmalarini 
aks ettiradi. Shlaklar kimyoviy tarkibi ko‘pincha asosiylik moduli M
0
bilan 
xarakterlanadi.
1550 
0
C haroratda aniqlangan yopishqoqlik koeffitsienti (η nz da) ga ko‘ra, 
shlaklar quyuq (η >20 nz), oraliq yoki o‘rtacha yopishqoq (η =6÷20 nz) va suyuq (η 
<6 nz) bo‘ladi.
Suyuq shlaklar harakatchanroq, oquvchan va kristall struktura hosil bo‘lishida 
tez qotadi. Quyuq shlaklar, aksincha, yopishqoq cho‘ziluvchan, birinchilardan ko‘ra 
sekin qotadi, sovutilganda shishavand tolalarga yaxshiroq aylanadi. 
Mikrostruktura bo‘yicha shlaklar kristall, shishavand va aralash shlaklarga 
bo‘linadi. Sovutish usuli bo‘yicha shlaklar sekin va tez sovuvchi (granulali) bo‘lishi 
mumkin. 
Mineral paxta ishlab chiqarish uchun alohida muhim ahamiyat yopishqoqlik 
kasb etadi, unga qotishmani tolaga aylantirish sharoiti va sifati bog‘liqdir. 

---

44 
Mineral paxta ishlab chiqarish uchun nordon shlaklar juda mosdir. Ammo 
nordon SiO
2
yuqori tarkibli shlaklar kimyoviy tarkibini qotishma yopishqoqligini 
kamaytirish uchun, shixtaga dolomit qo‘shiladi. 
Mineral paxta ishlab chiqarishda domna shlaklari keng qo‘llaniladi. Bunday 
shlaklarning kimyoviy tarkibi bir xil emas. Masalan, tarkibida ko‘p oltingugurtli 
donetsk koks cho‘yanini qo‘yish uchun ishlatiluvchi ukraina metallurgiyasi shlaklari 
asosiy (M
0
>1); Kuznetsk basseyni ko‘mirlarining kam oltingugurtli koksida ishlovchi 
ural va sibir metallurgiya zavodlari shlaklari asosiylik moduli 1 ga yaqin. 
Domna shlaklaridan tashqari mineral paxta ishlab chiqarish uchun martenov 
shlaklari, hamda nikel, rux va qo‘rg‘oshin zavodlari shlaklari ham ishlatiladi. Odatda 
temir va marganets oksidlariga ega martenov shlaklari mineral paxta ishlab 
chiqarishda asosan qotishma yopishqoqli-gini kamaytirish uchun qo‘shimcha sifatida 
ishlatiladi.
Asosiy xom ashyo turi sifatida martenov shlaklarini ishlatishda unga mergel 
tuprog‘i, silikat g‘isht bo‘laklari yoki boshqa kremniy tuproqli xom ashyo qo‘shiladi. 
Mineral paxtadan quyidagi issiqlik izolyasiya mahsulot turlari tayyorlanadi: 
a) yumshoq – namatlar (voylok), bodonlar (matlar), bog‘ichlar (shnurlar); 
b) qattiq – plitalar, qobiqlar, segmentlar. 
Bu ikki guruxdan tashqari yarim qattiq plitalar deb nomlanuvchi, mohiyati 
bo‘yicha zichroq voylokni o‘zida aks ettirgan plitalar ham ishlab chiqariladi. 
Matlarning alohida turi-bu tikilgan, simli setka yoki qattiq qog‘oz o‘ralgan 
matlardir. Bunday matlarni ko‘pincha matratslar deyiladi. 
Shnurlar qog‘oz bilan o‘ralgan mineral paxtadan tashkil topgan. Ular paxta 
bilan to‘ldirilgan qog‘oz shlanglarni eslatadi; ularni turar uy devorlari choklarini isitish 
uchun paklya o‘rniga ishlatiladi. 
Mineral paxtadan qoliplangan mahsulotlardan tashqari sochiluvchan issiqlik 
izolyasion materiallar – donali paxta va uning boshqa moddalar bilan aralashmasi 
ishlab chiqariladi. Ularni to‘ldiruvchi, sepiluvchi va mastik issiqlik izolyasiya 
konstruksiyalar uchun qo‘llaniladi, ammo chegaralangan miqdorda. 
Mineral paxta mahsulotlarning Qurilish me’yorlari va qoidalari bo‘yicha
o‘lchamlari va ko‘rsatkichlari quyidagi – jadvalda ko‘rsatilgan.(4-jadval) 
Mineral paxtali mahsulotlarni olish usullari asosan uning tolalarini turli 
bog‘lovchi moddalar yordamida elimlashga asoslangan . Shuning uchun mineral 
paxtali mahsulotlar texnologiyasining asosiy masalalari – bu bog‘lovchi moddani va 
uni paxta tolalari bilan aralashtirish usulini tanlashdir.
Mineral paxtali mahsulotlar o‘lchamlari va xususiyatlari ko‘rsatkichlari
3-jadval
Mahsulotlar 
Mar
kasi 
O‘lchamlari mm 
da 
Mustahka
mlik 
chegarasi, 
kg/sm
2
, 
kam emas 
Issiqlik 
o‘tkazuvchanlik 
koeffitsienti, 
kkal/m·soat·gra
d. 
Qo‘llashnin
g 
chegaraviy 
haroratsi 
0
S 
da 
uzu
nligi
eni qalin
-ligi
Yumshoq 
mahsulotlar: 
Bitum 
bog‘lovchili 
voylok 



150
100
100
0-
300
375-
125
0 
30-
60 
0.05 
0.08 
0.04 
0.045 
60 

---

45 
0 
Sintetik 
bog‘lovchili 
matlar 



100
75
100
0-
150
0 
350-
100
0 
30-
60 
0.05 
0.06 
0.046 
200 
Tikilgan 
matlar 





200
150
100
600-
120
0 
300-
100
0 
30-
100 
- 
0.04 
0.045 
0.05 
100 
600 
Yarim qattiq 
plitalar: 
Bitum 
bog‘lovchili 







400
350
300
250
100
0 
500 
50-
80 
- 
0.055 
0.06 
0.065 
0.07 
60 
Sintetik 
bog‘lovchili 





200
150
125
500-
100
0 
350-
700 
30-
60 
- 
0.05 
300 
Qattiq 
mahsulotlar 
Plitalar: 
Bitum 
bog‘lovchili 







400
350
300
250
100
0 
500 
40-
60 
1.1 
1.2 
1.3 
1.4 
0.055 
0.06 
0.065 
0.07 
70 
Sintetik 
bog‘lovchili 



250
200
100
0 
500 
40-
60 
1.5 
0.05 
0.055 
300