Reja: Arxiv kataloglari

Geografik katalog. Bu - katalogning turkum tarxi alifbo tartibida joylashgan 
geografik va topografik nomlardan: viloyatlar, shaharlar, tumanlar, qishloqlar, 
daryolar, ko„llar, suv omborlari va boshqalardan iborat. Viloyatlar, shaharlar, 
tumanlar nomlari bo„limlar hisoblanadi va alifbo bo„yicha joylashtiriladi. Masalan, 
Toshkent shahri quyidagi bo„limlarga bo„linadi: tarixi, aholisining soni va tarkibi, 
oliy o„quv yurtlari, kollejlar, maktablar, sanoat korxonalari va hokazo. 
Hozir barcha yirik davlat arxivlarda tizimli, ismlar, geografik kataloglar 
mavjud. Bu ma‟lumotnomalar tadqiqotchiga u ishlayotgan mavzu bo„yicha kerakli 
arxiv hujjatlarini tezda topish va foydalanish imkonini beradi. 
Kataloglashtirish uchun hujjatlarni tanlab olish va axborotni bayon 
qilish usuli. Arxivlardagi kataloglar tizimida ularning fondlaridagi barcha 
ma‟lumotlar o„z aksini topishi kerak. Fondlarni kataloglashtirishda birinchi 
navbatda muhim va ko„p foydalaniladigan fondlar tanlab olinadi. Masalan, davlat 
hokimiyati va boshqaruv organlari (O„zSSR XKS, Oliy Sovet Prezidiumi va 
boshqalar) fondlari, iqtisodiyot, madaniyat sohasidagi idora va tashkilotlar 
hujjatlari muhim fondlar qatoriga kiradi. Davlat arxivlarida kataloglashtiriladigan 
fondlar ro„yxati tuziladi va rejalashtiriladi. 
Kataloglashtirish uchun tanlab olingan fond materiallari o„rganilib, kerakli 
yig„majildlar tanlab olinadi. Dastlab ro„yxatlardan idoraning, tashkilotning asosiy 
faoliyatini yorituvchi bo„limlari tanlab olinadi. Tashkilotning yordamchi, xo„jalik 
sohalari bo„limlari bo„yicha yig„majildlar olinmaydi. 
Fond yig„majildlari tanlab olingandan keyin, ular sinchiklab o„qib, o„rganib 
chiqiladi. Hujjatlardan eng muhim axborotlar, faktlar, voqealar, hodisalar 
umumlashtirilib, varaqada bayon qilinadi. Bunda hujjatlardagi ma‟lumotlarning 
ahamiyatiga qarab har xil usullar qo„llaniladi. Varaqada bir xujjat, bir yig„majild 
yoki gurux, yig„majildlar bayon qilinishi mumkin. Masalan, Turkiston ASSR XKS 
qarorlarining har biri alohida bayon qilinadi. Muhim arxiv fondlari hujjatlarining 
ko„p qismi qimmatli, ahamiyatli hujjatlar hisoblanadi. Bunday hujjatlarning har 
biri alohida bayon qilinadi. Mayda idoralar fondlarining kataloglashtirish hujjatlar 
bo„yicha emas, balki yig„majildlar, guruhlashtirilgan yig„majildlar bo„yicha bayon 
qilinadi. 

---

Shunday qilib, kataloglar arxivning IMA tarkibiga kiruvchi muhim 
ma‟lumotnomadir. Ular tarixchi, tadqiqotchilar ishlayotgan mavzu bo„yicha 
arxivdan kerakli hujjatlarni qisqa fursatda topishga yordamlashadi. 
Arxiv hujjatlariga ilmiy-ma‟lumotnoma apparati (IMA)ni tuzish ishi davlat 
arxivlarining ilmiy-axborot faoliyatining muhim tarkibiy qismidir. Hujjatlarni 
davlat arxivlaridan tezda topish uchun ular o„rganilib, tahlil qilinib, hujjatlarning 
tarkibi, mazmuni, manzili to„g„risidagi ma‟lumotlar qisqa, umumlashgan shaklga 
keltiriladi. Hujjatlar to„g„risidagi bunday axborotlar varaqalar (kartochka)ga 
yozilib, ma‟lumotnomalarga kiritiladi. 
O„zR MAF tarkibidagi hujjatlarning hisobga olish, qidirib topishni 
osonlashtirish, undan unumli foydalanishni tashkil etish maqsadida yuqorida 
aytilgan yo„l bilan ularda IMA tizimi tashkil qilinadi. O„zR MAF IMA tizimi 
o„zaro 
uzviy 
bog„langan 
hisob 
hujjatlari, 
arxiv 
ma‟lumotnomalari, 
mexanizatsiyalashgan va avtomatlashgan axborot-qidiruv tizimidan iboratdir. 
Bular bir xil usul va qoidalar asosida tayerlanib. yig„majild, arxiv fondi, davlag 
arxivi, O„zR MAF doirasida hujjatlarni ehtiyot qilib saqlash va samarali qidirishni 
ta‟minlash uchui tuziladi.IMA barcha darajadagi hujjatlar majmualariga qarab 
tuziladi. Bu ma‟lumotnomalar quyidagilardan iborat: 
1). Respublika fondlar katalogi - O„zR MAFga tegishli ma‟lumotnoma; 
2). 
arxivlarda: 
ko„rsatkich 
(putevoditel)lar, 
arxiv 
fondlari 
haqida 
ma‟lumotnoma, kirim daftari, fondlar ro„yxati, fondlar varaqalari, tizimli 
kataloglar, predmetli, ismli kataloglari; 
3). fondga tegishli ma‟lumotnomalar, hisob hujjatlari, fondning sharhi, tizimli 
kataloglar, mavzular bo„yicha kataloglar, ismlar kataloglari, fond varaqasi, ro„yxat; 
4). ayrim yig„majildga tegishli ma‟lumotnomalar - hamma turdagi kataloglar, 
yig„majildning ichki hujjatlari ro„yxati va boshqalar. 
Barcha hisob hujjatlari ma‟lumotnomalar kabi fondlar doirasidagi hujjatlar 
haqida zarur axborot beradi. Masalan, fond varaqasi, fond tartib raqami, nomi, 
yig„majildlar soni, yillari, fond tarkibi to„g„risida qisqacha axborot beradi. 
Hujjatlarni hisob qiluvchi asosiy ma‟lumotnoma - bu opis yig„ma-jildlar 
ro„yxatidir. Boshqa arxiv ma‟lumotlaridan farqli o„laroq, ro„yxat fond ichida 
yig„majildlarni hisoblash, har bir yig„majildning varaqlar sonini belgilash bilan 
birga u bir vaqtda yig„majildning tarkibi va mazmuni to„g„risidagi axborot-
ma‟lumotnoma hamdir. 
O„zR MAF hujjatlariga tuzilgan IMA tizimi o„zaro bog„liqligi, birligi bilan 
ajralib turadi. Respublikaning barcha arxiv hujjatlari to„g„risidagi eng umumiy 
ma‟lumotnoma respublika fondlari katalogidir. Viloyat miqyosidagi arxiv hujjatlari 
to„g„risidagi umumiy ma‟lumotnoma hududiy arxiv ishi boshqarmasining fondlar 
katalogidir. Bu ma‟lumotnomalar yordamida tarixchi, tadqiqotchi qaysi arxivda u 

---

yoki bu mavzuga oid qanday hujjatlar borligini aniqlab oladi. Shundan keyin 
kerakli davlat arxivlariga borib, o„sha arxivning ko„rsatkichi yoki arxiv 
fondlarining qisqacha ma‟lumotnomasi, fondlar ro„yxati va varaqasi o„rganiladi; 
bu ma‟lumotnomalardan tadqiqotchi uchun kerakli hujjatlar arxivniig qaysi 
fondlarida ekanligi aniqlanadi. 
Arxiv fondlarining yig„majildlari ro„yxatlari bilan tanishib chiqish kerakli 
hujjatlar qaysi yig„majildlarda ekanligini amiqlash imkonini beradi. Kerakli 
yig„majildlar arxivdan olinib, ulardan tadqiqotchiga zarur hujjatlar topiladi va 
ko„chirib olinadi. Bir mavzuta oid barcha fondlardagi hujjatlarni davlat arxivining 
tizimli, mavzular bo„yicha tuzilgan kataloglari yordammda aniqlab, kerakli 
hujjatlarni tanlash va ularni arxivdan olib o„rganish, tadqik qilish imkoni tug„iladi. 
Shunday qilib IMA tizimi tarkibiga kiruvchi ma‟lumotnomalar har biri o„ziga 
xosdir. Shuning bilan birga ular o„zaro bog„liq va bir-birlarini to„ldirib O„zR MAF 
hujjatlari to„g„risida zarur axborot beradi.