Режа: Кириш 1 Боб сиёсий тизим вa унинг вaзифaлaри

1.2. Сиёсий тизимнинг тизимли, тузилмавий-функционал, кибернетик, маданий моделлари
Сиёсий тизимнинг тизимли модели, тузилмавий-функционал модель, кибернетик модель, маданий модель, импульс, кириш импульслари, чиқувчи импульслар, қайтма алоқа.
Сиёсий ҳокимиятнинг характерли тузилишини тўлиқ очиб бериш учун сиёсий тизим нималигини кўриб чиқиш лозим. Сиёсий тизим - нодавлат ва давлат жамоат институтларининг ажралмас мажмуи, нормалар, шунингдек, жамиятда бошқарув амалга ошириладиган сиёсий акторлар ўртасидаги муносабатлар.
Сиёсий тизимлар моделлари. Сиёсий тизимлар фаолиятининг мумкин бўлган назарий моделлари: тизимли; тизимли ва функционал; ахборот ва кибернетик. Тақдим этилган моделларнинг ҳар бирини алоҳида-алоҳида тавсифлаймиз.
2 БОБ СИЁСИЙ ТИЗИМЛАРНИНГ МОДЕЛЛАРИ
2.1. Д.Истон ва Г.Алмондга кўра моделлари
Тизим модели муаллифи Д Истон. У ўз функциялари, яъни жамиятда қадриятларнинг авторитар тақсимланиши билан тавсифланади. Тизимнинг ишлаш жараёни ташқи муҳит билан муносабатлар орқали аниқланади. Тизим модели "кирувчи" ва "чиқувчи" импулслар мувозанатига риоя қилинган ҳолда барқарорликни сақлаб қолишга имкон беради, шу тариқа тизимнинг олинган ахборотга бўлган жавобини характерлайди. "Кирувчи" импулслари икки гуруҳга ажратиш мумкин: Давлат талаблар, иш ҳақи даражасини ошириш учун сўровларини ўз ичига олиши мумкин бўлган, ижтимоий дастурларни кенгайтириш, фуқароларнинг ҳуқуқ ва еркинликлари; қўллаб-қувватлаш, ўз навбатида, шунингдек бўлинади қайси: ашё, солиқлар тўлаш ифодаланган, ҳарбий хизмат; қонунларга риоя, органлари учун ҳурмат намоён, давлатимиз рамзлар, сиёсий ҳаётида фаол ҳаёт жой ва иштирок Ахборотни қайта ишлаш натижасида сиёсий тизим қарор, қонун ёки фармон қабул қилиш ва уни амалга ошириш, "чиқувчи" импулсни амалга ошириш бўлиб қолади. "Кирувчи" ва "чиқувчи"импулслар биргаликда" тескари алоқа" деб аталувчи битта циклни ташкил қилади.
Сиёсатшуносликда тизимли ёндашувнинг асосчиси Д. Истон (1917-йили туғилган) ҳисобланади. У "Сиёсий тизим" (1953), "Сиёсий ҳаётнинг тизим таҳлили" (1965), "Сиёсий тузилиш таҳлили" (2010) ва бошқа асарларида сиёсий тизим назариясини ишлаб чиқади. Унинг учун сиёсат нисбатан мустақил соҳа, аммо ўзаро боғлиқ элементлардан иборат. Бир томондан, сиёсат кенгроқ бутун жамиятнинг бир қисмидир. Ушбу имкониятда у биринчи навбатда тизимга кирадиган ташқи импулсларга жавоб бериши ва жамият аъзолари ўртасидаги зиддиятлар ва кескинликнинг олдини олиши керак. Бошқа томондан, у моддий ва маънавий ресурсларни тақсимлашда қатнашади ва шахслар ва гуруҳлар ўртасида қадриятлар ва имтиёзларнинг ушбу тақсимотини қабул қилишни рағбатлантиради. Сиёсий тизимнинг ўзини ислоҳ қилиш ва атроф-муҳитни ўзгартириш қобилияти ва имконияти муҳимдир. Сиёсий тизим-бу ташқи муҳит билан боғлиқлиги туфайли ўзини ривожлантирадиган ва ўзини ўзи бошқарадиган организм. Тизимларнинг умумий назарияси элементларидан фойдаланган ҳолда Д. истон сиёсий тизим ва унинг ташқи ва ички муҳити ўртасидаги "тўғридан-тўғри" ва "тескари" алоқаларни ўрганишга асосланган яхлит назарияни яратишга ҳаракат қилади ва сиёсий тизимни жамиятдан келиб чиқадиган ижтимоий импулсларни (талаблар ёки қўллаб-қувватлаш) сиёсий қарорлар ва ҳаракатларга айлантириш механизми сифатида тақдим етади. Г. Алмонд сиёсий тизимни "қарорларни қайта ишлаш машинаси"деб атайди. Уларнинг назарий моделини қуриш учун тўртта асосий категория иштирок етади:" сиёсий тизим"," атроф-муҳит", тизимнинг атроф-муҳит таъсирига" реакцияси"," тескари алоқа " ёки тизимнинг атроф-муҳитга таъсири [1] (расм. 1).

Расм. 6.1. Д.Истоннинг сиёсий тизим модели

Д.Истон доимий ўзгарувчан муҳитда сиёсий тизим барқарорлигини сақлаш, ўз-ўзини сақлаш масаласини биринчи ўринга қўйди. Сиёсий тизимнинг атроф – муҳит билан алмашинуви ва ўзаро таъсири "кириш" - "чиқиш"тамойили асосида амалга оширилади. У киримнинг икки турини ажратиб кўрсатди: талаб ва қўллаб-қувватлаш. Талаблар моддий товарлар ва хизматларни (иш ҳақи, соғлиқни сақлаш, таълим ва бошқаларни) тақсимлаш билан боғлиқ бўлиши мумкин.); сиёсий жараёнда акторларнинг хатти-ҳаракатларини тартибга солиш (хавфсизлик, протекционизм ва бошқалар.); ахборот билан алоқа қилиш (ахборотга еркин тенг кириш, сиёсий кучни намойиш этиш ва бошқалар.). Аммо бу сиёсий тизим унга қўйилган барча талабларга жавоб бериши керак дегани емас, айниқса бу имконсиз ва амалий. Сиёсий тизим қарор қабул қилишда жуда мустақил ҳаракат қилиши мумкин. Истон тизимни муҳит билан боғлайдиган ўзгарувчиларнинг асосий йиғиндисини кўриб чиқади. Қўллаб-қувватлаш моддий (солиқлар, хайр-еҳсонлар ва бошқалар) билан ифодаланади.) ва номоддий (қонунларга риоя қилиш, овоз беришда иштирок этиш, ҳокимиятни ҳурмат қилиш, ҳарбий бурчни бажариш ва бошқалар.) шакллари.