Режа. Кириш. “МАҲсулот сифати” тушунчаси ва унинг қурилишдаги аҳамияти

Операцион тизим (ОС-операционная система) - бу компьютернинг ажралмас қисми бўлиб, у барча аппарат таркибий қисмларини бошқаришни таъминлайди ва дастурларнинг бошқа синфларини аппаратура билан тўғридан-тўғри ўзаро алоқадан ажратишга имкон беради.
Персонал компьютерларнинг 1980-йилларнинг бошларида яратилган биринчи операцион тизимлари (хусусан, энг машҳур МС ДОС), фойдаланиш интерфейсининг “дўстоналиги” билан ажралиб турмас эди. Персонал компьютерларнинг операцион тизимларидаги фойдаланувчилар учун қулайликларнинг жуда озлиги ушбу камчиликни тўлдирадиган дастурларга, яъни операцион оболочкаларга бўлган талабни келтириб чиқарди. Улардан энг муваффақиятли бўлган дастур-оболочка Нортон Cоммандер ҳанузгача қўлланиб келинмоқда (Дисc Cоммандер, ДОС Навигатор, ФАР Манагерь ва бошқа версияларида). Энг катта тижорат ютуғига эга бўлгани эса Microsoft фирмасининг Windows қобиғидир.
Windows нинг оболочкаси - бу тизимли-амалий дастурий таъминот комплексидир, чунки у ҳар хил тизим функцияларини таъминловчи дастур компонентларини ўз ичига олади, масалан дастурларни ишга тушириш, уларнинг ишини бошқариш, файл тизими билан операцияларни бажариш, булардан ташқари амалий операцияларни бажариш – матнлар, ёзувлар, чизмаларни тайёрлаш, оддий ҳисобларни бажариш ва ҳоказолар. Ҳозирги кунда персонал компьютерларда Windows 2007, Windows 2010, Windows 2013, Windows НТ ва бошқа қобиқларнинг версиялари қўлланилади. Оболочкаларнинг сўнгги версиялари мультимедиа, яъни улар аудио ва видео плеэрларни, телевизорларни, Интернет тармоғига уланишни ва бошқаларни компьютерга улаш имкониятини таъминлайди, бундан ташқари, улар MS DOS га боғлиқлигини йўқотиб, мустақил операцион тизимни ташкил қилади.
Бундан ташқари, UNIX операцион тизими мини компьютерларда муваффақиятли ишлатилаётганлиги сабабли персонал компьютер ва тармоқларда тобора оммалашиб бормоқда. Ушбу тизим этарли даражада универсал бўлишига персонал компьютернинг катта хажмдаги оператив ҳотирасини таъминлаб туради. Унинг ажралиб турадиган асосий хусусияти унинг модуллилиги ва фойдаланувчи учун қулай операцион муҳитни яратишга имкон берувчи тизимий дастурларнинг кенг тўплами эканлигидир. UNIX тизими С тили билан органик равишда мувофиқлаштирилган бўлиб, унинг модулларининг 90% дан ортиғи шу тилда ёзилган.
Компьютер тармоқларининг ривожланиши билан тармоғий операцион тизимлар ҳам пайдо бўлди. Масалан, НетWаре - Новелл фирмасининг операцион тизими - турли хил архитектурадаги ва турли хил операцион тизимлардаги (МС ДОС, OS/2, Windows, Маcинтош, UNIX) компьютерларни тармоққа улаш имконини беради, маҳаллий тармоқлар Арcнет, Этҳернет, Токен Ринг лар ва бошқаларнинг физик топологиясини тутиб туради.
Инструментал тизимлар ва дастурлаш тиллари - дастурий воситаларнинг махсус тоифаларидир. Уларнинг ёрдами билан бошқа дастурлар яратилади, улар асосан амалий ва тизимли дастурчилар томонидан қўлланилади. Инструментал воситалар тоифасига тиллардан трансляторлар (таржимонлар), юкловчилар, созловчилар, алоқа муҳаррирлари ва бошқа тизимий дастурлар киради. Инструментал воситалар ёрдамида ихтисослаштирилган дастурий таъминот яратилади.
Умумий фойдаланиш тизимларининг мақсади касбий фаолият билан боғлиқ ва компьютерлардан фойдаланишда зарур бўлган кундалик вазифаларни ҳал қилишдир: инструментал тизимлар ва пакетлар, матн муҳаррирлари ва процессорлари, архивчилар, антивирус дастурлари ва бошқалар.
Асосий технологияларни амалга ошириш учун, масалан, Microsoft томонидан ишлаб чиқилган Windows асосидаги Microsoft Office дастурларининг жуда оммабоп бўлган пакети ишлатилади. Ушбу пакет қуйидагиларни ўз ичига олади:
➢ матн ва расмларни турли форматларда яратиш учун кенг имкониятларни тақдим этадиган Word матн процессори;
➢ қулай электрон математик ва график воситалар ёрдамида катта ҳажмдаги маълумотларни таҳлил қилиш мумкин бўлган Excel электрон жадвал
процессори. Пакетга турли хил таҳлилий, ҳисоблаш, молиявий ва бошқа дастурлар-иловаларни яратишга имкон берувчи Висуал Basic макрослар тили ўрнатилган;
➢ параметрик (дастурий бўлмаган) фойдаланувчига йўналтирилган релясион СУБД Access. Access маълумотлар базасида нафақат матнли ёки рақамли маълумотларни, балки турли хил графиклар, расмлар, фотосуратлар, овозли фрагментлар ва бошқаларни сақлаш мумкин;
➢ CorelDraw график муҳаррири ва тақдимотлар учун тўплам PowerPoint - ҳисоботлар, докладлар, маърузалар ва ҳаказолар учун масштабланадиган расмларни (слайдларни) тайёрлашга мўлжалланган иллюстрацион графиклар учун махсус воситалар.
Буларга қўшимча равишда, статистик ҳисоб-китобларни амалга ошириш учун мўлжалланган Статистиcа каби кучли дастурий пакетлардан ва бошқалардан фойдаланиш мумкин.
Бундай фойдаланувчи тизимларидан фойдаланиш асосан одатдаги ишларни бажарадиган бошқарув аппаратининг қуйи даражадаги ишчилари (кичик мутахассислар ёки cлерклар) учун характерлидир. Ходимларнинг ушбу тоифаси бухгалтерия ҳисоби, ходимларни ҳисобга олиш, иш ҳақи, омбор ҳисоби ва бошқа дастурларни ҳам қўллайди.
Ўрта звено мутахассислари (бош мутахассислар) ва юқори звено мутахассислари (маъмурлар) ишларида ижодий бошланиш клеркларникига қараганда анча юқори, лекин уларнинг одатдаги ишларининг мазмуни пастроқ бўлади. Улар, асосан, кичик мутахассислар томонидан тайёрланган маълумотларни таҳлил қилиш ва қарорлар қабул қилиш билан шуғулланишади. Улар ўзларининг ишида профессионал масалаларни эчиш учун мўлжалланган ихтисослаштирилган дастурлар ва пакетлардан фойдаланишади. Кўплаб мамлакатлар ва фирмаларда ишлаб чиқилган бундай дастурлар жуда кўпдир, бу хўжалик-иқтисодий, ишлаб чиқариш, тил ва бошқа шароитларнинг хилма-хиллиги билан изоҳланади. Россия Федерациясида ўтган асрнинг 70-йилларида учинчи авлод компьютерлари учун қурилиш соҳасини ташкил қилиш ва бошқариш учун алгоритмлар ва дастурларнинг кенг миқёсли, “Қурилиш” деб аталадиган, фонди шакллантирилди. Ушбу фонд объектларни қуриш учун ташкилий ва технологик эчимларнинг самарадорлигини баҳолаш, қурилишнинг техник ва иқтисодий кўрсаткичларини прогноз қилиш, қурилиш ташкилотлари учун энг мақбул ишлаб чиқариш дастурларини шакллантириш, қурилиш объектларининг ташкилий ва технологик ишончлилигини баҳолаш, пудрат ишлари бўйича операцион режаларни шакллантириш, турли хил усуллар билан тармоқ графикларини ҳисоблаш ва оптималлаштириш, ресурсларни этказиб бериш жараёни тўғрисида оператив маълумотларни шакллантириш, қурилишнинг боришини назорат қилиш ва бошқалар каби муаммоларни ҳал қиладиган юздан ортиқ дастур ва тўпламларни ўз ичига олади.
Кейинчалик, ушбу фонднинг баъзи дастурлари персонал компьютерлар учун мослаштирилди. Бундан ташқари, кўприклар қурилиши эҳтиёжлари учун ихтисослаштирилган дастурлар комплекси ишлаб чиқилган. Аммо ҳозирги пайтгача кўприк ва туннель қурадиган фирмаларда бундай дастурлар ҳали ҳам этарли даражада қўлланилмайди. Автоматлаштирилган ахборот тизимларининг (АИСнинг) сўнгги авлодини ривожлантиришнинг ҳозирги босқичида қарорларни қабул қилиш асосан компьютергача бўлган даврдан мерос бўлиб қолган усуллар билан амалга оширилади ва компьютер тармоқлари мавжудлигига қарамай, бошқарувнинг функционал қуйи тизимларида ахборот алоқаси ҳали ҳам суст амалга оширилмоқда (албатта, агар Телеграмм ва бошқа ижтимоий тармоқларнинг имкониятларидан фойдаланилаётганлигини ҳисобга олмаганда). Бошқарувнинг ташкилий тизимининг структураси, иқтисодий - математик усуллар, бошқарув технологияси ва бошқалар такомилланишга, ҳозирги замон талабларига мос келадиган даражага чиқишга мухтождир.
Шундай қилиб, қурилиш ишлаб чиқаришини бошқаришда диалогли (интерфаол) дастурларни ва қарорларни қўллаб-қувватлаш тизимини ишлаб чиқиш ва қўллаш энг долзарб вазифалардан бири бўлиб қолмоқда.