Режа. Кириш. “МАҲсулот сифати” тушунчаси ва унинг қурилишдаги аҳамияти

Пакет режимида ишлов берилишида маълумотлар берилган вақт келгунча ёки маълумотлар миқдори маълум бир чегарадан ошмагунча тизимда тўпланади. Кейин тўпланган маълумотлар шу мақсадга мўлжалланган дастурлар томонидан қайта ишланади.

4.4-расм. Ахборот-қидирув тизимининг схемаси
Масалан, пакет режимида корхона фаолияти тўғрисидаги статистик маълумотлар
Масалан, пакет режимида корхона фаолияти тўғрисидаги статистик маълумотлар қайта ишланади. Аммо бу режим бир қатор камчиликларга ҳам эга: маълумот олувчиси ундан ажралган ҳолатда бўлади, қарорларни қабул қилиш оперативлиги пасаяди.
Диалог режимида фойдаланувчи ва тизим ўртасида оператив хабарлар алмашинуви мавжуд бўлиб, фойдаланувчи ва тизим навбат билан “фаол” элемент ролини ўйнайди. Тизим билан мулоқат қилиш зарурати, ташкилий - бошқарув масалаларини кўп вариантли мантиқ билан ҳал қилишда, фойдаланувчи масалани ҳал қилишнинг энг истиқболли вариантларини аниқлаш ва тизим томонидан бажарилган ҳисоб-китобларнинг натижаларини доимий равишда кузатиб бориш имкониятига эга бўлганда пайдо бўлади.
Ҳисоблаш ресурсларини тақсимлаш усули бўйича маҳаллий (локал) ва тақсимланган АИС ларни ажратиш мумкин. Локал тизим битта компьютердан фойдаланади, тақсимланган тизимда эса алоқа каналлари билан боғланган кўплаб компьютерларнинг ўзаро таъсири ташкил этилади. Тақсимланган тизим - бу тизимларнинг ахборот ва ҳисоблаш ресурсларидан жамоавий фойдаланиш мақсадида бир-бирларидан мустақил равишда ўз функцияларини бажарадиган ахборот тизимларининг бирлашмасидир.
Корхоналарни автоматлаштирилган тизим воситасида бошқаришда бошқарувнинг асосий функцияларига мос келадиган бошқаришнинг бир неча фазалари амалга оширилади. Бу мақсадга эришиш траэкториясини ушлаб туришга, яъни режалаштирилган маҳсулот ишлаб чиқаришга имкон беради. Ишлаб чиқаришни бошқаришнинг турли фазаларида функционал вазифалар комплексига (КФЗ-комплекс функционалных задач) бирлаштирилган кўплаб функционал бошқарув масалаларини ҳал қилиш керак бўлади.
Функционал масалаларни ахборот технологиялари ёрдамида эчишда уларни ҳисоблаш масалаларига айлантириш, алгоритмлаш ва компьютерлар учун дастурлаш керак. Ф31 ... Ф3н функционал масалаларини қўйиш ва уларни маълумотлар билан тўлдириш, қоида тариқасида, корхонада хужжатлар айланиши асосида амалга оширилади. Хусусий математик моделлардан фойдаланиб, функционал масалалар В31...ВЗн ҳисоблаш тизимига айлантирилади ва шу тариқа бошқаришнинг ахборот функциялари маълумотлар даражасига ўтади (4.5-расм).
Ҳисоблаш масалаларини ҳал қилишда асосий ахборот жараёни - бу ҳисоблаш жараёнини ташкил этиш (ОВП-организация вычислителного процесса) процедураси томонидан бошқариладиган маълумотларни қайта ишлаш жараёнидир.
Ҳисоблаш масалаларининг бошқа ахборот жараёнлари билан ўзаро алоқаси маълумотлар алмашинуви орқали амалга оширилади. РРЗ1... РРЗн масалаларини ҳал қилиш натижалари алмашиш ва тўплаш жараёнлари ёрдамида ахборот базасини ташкил қилади. Ахборот базаси ахборот базасини ташкил этиш (ОИБ-организация информационной базы) процедураси орқали ташкил этилади. Бошқаришнинг ахборот технологиялари жараёнларида билимларни намойиш этиш жараёни алоҳида ўрин тутади. Ушбу жараён бир қатор сабабларга кўра АСУСда ҳали кенг тарқалмаган.





4.5-расм. Ахборот технологияси жараёнларининг ишлаб чиқаришдаги ўзаро таъсири
АCУнинг
АCУнинг таркиби ва уни ишлаб чиқиш тартиби тегишли Давлат стандартлари (ГОСТ) билан белгиланади. Бироқ, воситалар ва бажариладиган функцияларнинг хилма-хиллиги конкрет ташкилотларда автоматлаштирилган бошқарув тизимларини қуришни қийинлаштиради. Шу сабабли, ушбу тизимнинг умумий таркибий қисмларга - компонентлар (таъминлаш турлари), комплекслар ва қуйи тизимларга ажратиш қабул қилинган, хусусан, ушбу таркибий қисмлар конкрет тизимларда хусусий мазмун билан тўлдирилади.
Техник таъминот - бу ишлов бериш, сақлаш, маълумот узатиш, компьютер билан инсон муносабатларини ташкил этиш, бошқарув ҳужжатларини бериш учун фойдаланиладиган техник (аппарат) воситалар тўпламидир.
Математик таъминот - автоматлаштирилган бошқариш масалаларини ҳал қилиш учун математик моделлар, усуллар, алгоритмлар тўпламидир.
Дастурий таъминот - АCУда фойдаланиш учун мўлжалланган, зарурий дастурий ҳужжатлар билан биргаликда берилган, қабул қилинган шаклдаги дастурлар тўпламидир.
Лингвистик таъминот - бу автоматлаштирилган бошқарув жараёнида одамлар компьютерлар ва бир-бири билан алмашадиган, бошқарув объекти тўғрисида, бошқаришнинг жараёни ва воситалари тўғрисида ахборот бериш учун ишлатиладиган тиллар тўпламидир.
Ахборот таъминоти - автоматлаштирилган бошқариш учун зарур бўлган, берилган шаклда тақдим этилган, шунингдек, компьютердан ушбу маълумотлар ёзиб олинган ташқи ташувчилардаги маълумотларнинг файллар ва блоклар кўринишидаги тўпламидир .
Услубий таъминот - таркибини, автоматлаштирилган бошқарув тизимларини танлаш ва эксплуатация қоидаларини акс эттирувчи ҳужжатлардир. Баъзида услубий таъминот тушунчаси, унинг таркибига лингвистик ва математик таъминотни киритиш ҳисобига, кенгайтирилади.
Ташкилий таъминот – корхона бўлинмаларининг ташкилий структурасини ва уларнинг автоматлаштирилган бошқариш воситалари комплекслари билан ўзаро муносабатларини тартибга солувчи ҳужжатлар тўпламидир.
Ҳуқуқий таъминот - АCУ фаолиятидаги ҳуқуқий муносабатларни,корхоналарни бошқариш ходимларининг ҳуқуқлари ва мажбуриятларини тартибга солувчи ҳуқуқий нормалар тўпламидир.
Бошқариш жараёнида АCУнинг барча компонентлари тизимнинг анча мураккаб структурасида ўзаро таъсир қилади. Ундан қуйи тизимда фойдаланувчи учун дастурий - техник комплекслари (ПТК-программно-техническиэ комплексы) ва дастурий-услубий мажмуалар комплексларини (ПМК-программно-методическиэ комплексы) ажратиш мақсадга мувофиқдир.
Дастурий-техник комплекси - бу ягона методология ва ахборот технологиялари ва техник таъминот воситалари билан бирлаштирилган дастурий ва услубий комплексларнинг ўзаро боғлиқ бўлган тўпламидир.
Дастурий-услубий комплекс - ҳар бир бошқариш функцияси учун охирги бошқарув қарорини олиш учун зарур бўлган дастурий, услубий ва ахборот таъминотларининг ўзаро боғлиқ бўлган тўпламидир.
АCУ қуйи тизими - бу тизимнинг барча хусусиятларига эга ва мустақил тизим бўлган АCУ нинг структуравий таркибий қисмидир. Бошқарув методологияси жиҳатидан функционал (объектдаги) қуйи тизимларни, яъни бошқариш функцияларининг муайян комплексини бажарадиган тизимнинг қисмларини кўриб чиқиш керак.
АCУнинг қуйи тизимлари технологик ёки хизмат кўсатадиган (сервис) бўлиши мумкин. Технологик қуйи тизимда бошқарув ишларининг маълум бир технологияси бевосита амалга оширилади. Технологик қуйи тизимнинг махсус тури мавжуд - ўзгармас (инвариант) қуйи тизим, яъни унификацияланган бошқарув процедураларини бажарадиган тури. АCУнинг хизмат кўрсатадиган қуйи тизимлари асосий технологик қуйи тизимларнинг ишлаш қобилиятини сақлаб туриш учун мўлжалланган. Хизмат кўрсатадиган қуйи тизимларга дастурий таъминотни ривожлантиришга мўлжалланган инструментал қуйи тизимлар киради.
Функционал қуйи тизимларга бўлиниш, одатда, бошқарув органининг ташкилий структурасига, яъни корхона офисининг бўлинмаларига мос келади. Ҳар бир функционал қуйи тизимнинг умуртқа поғонаси тегишли ПТК бўлиб, у ўз навбатида битта ёки бир нечта ПМCлардан иборат (6.6-расм). Шундай қилиб, қуйи тизим тушунчаси ПТК тушунчасига яқиндир. Аммо улар ўртасида бир қатор фарқлар ҳам бор. Битта қуйи тизим бир нечта ПТК ресурсларидан фойдаланиши мумкин ва, бунда, тизимни такомиллаштириш жараёнида баъзи комплексларни яхшиланган характеристикаларга эга янги комплекслар билан алмаштириш мумкин.
Юқорида кўриб чиқилган компонент автоматлаштирилган бошқариш воситалари комплекси (КСАУ-комплекс средств автоматизированного управления)ни ташкил қилади. АСУ дан фойдаланувчилар (ёки кенгроқ маънода – АИС дан) ушбу комплекс ёрдамида ўзаро таъсирлашади.
АИС-нинг барча фойдаланувчиларини беш гуруҳга бўлиш мумкин:
➢ тизимдан тасодифий фойдаланувчилар, уларнинг ушбу тизимдаги ўзаро таъсири хизмат вазифалари билан белгиланмаган;
➢ тартибга солинган процедураларга мувофиқ, ҳар куни, аниқ белгиланган фаолият соҳасига мувофиқ АИС билан ишлайдиган параметрик фойдаланувчилар;
➢ ахборотга бўлган эҳтиёжини олдиндан айтиб бўлмайдиган таҳлилчилар ва тадқиқотчилар (параметрик фойдаланувчилардан фарқли ўлароқ);
➢ технологик функцияларни бажариш учун дастурларни ишлаб чиқадиган амалий дастурчилар. Ушбу дастурлар асосан параметрик фойдаланувчилар томонидан фойдаланилади;
➢ компьютер ва СУБД операцион тизимларининг имкониятларини кенгайтирадиган хизмат дастурларини ишлаб чиқадиган тизим дастурчилари, масалан, маълумотларга киришни чеклаш, маълумотлар ишончлилигини текшириш, компьютер ишламай қолгандан кейин маълумотлар базасини тиклаш дастурлари, ҳужжатларни чоп этиш дастурлари ва бошқалар.

Корхонани бошқариш ходимлари, одатда, тизимнинг параметр фойдаланувчиси ҳисобланади.

4.6-расм. АСУ функционал қуйи тизимларининг матрицавий структураси