Reja: Moddalar almashinuvi va funktsiyalarning gormonlar ishtirokida idora etilishi
Buyrak usti bezi gormonlari va ularning funktsiyalari
Download 469.03 Kb. Pdf ko'rish
|
11-MA\'RUZA
|
7. Buyrak usti bezi gormonlari va ularning funktsiyalari. Buyrak usti bezining
mag’iz qismida adrenalin va kamroq miqdorda noradrenalin hosil bo’lib, xrommafin hujayralarida to’’lanadi. Qon tarkibidagi glyukoza miqdori kamayganda yoki organizmning yuqori qo’zg’algan holati – stressda adrenalinning sekretsiyasi kuchayadi. Adrenalin nishon to’qimalar metabolizmiga ikki xil yo’l bilan ta’sir etadi, bu uning gormon bilan bog’lanadigan α- va β- adrenoretseptorlar bilan bog’lanishi darajasiga bog’liq. Adrenalinning β-adrenoretseptor bilan bog’lanishi adenilatsiklazani stimullaydi va sAMF ga xos o’zgarishlarni amalga oshiradi; uning α-adrenoretseptor bilan bog’lanishi guanilatsiklazani stimullab sAMF ga xos o’zgarishlarni yuzaga keltiradi. Umuman, adrenalin glyukagonga o’xshash ta’sir ko’rsatadi. Bundan tashqari, adrenalin yurak-tomir sistemasining funktsiyasiga ham ta’sir etadi. U yurak qisqarishlarini oshiradi, qon bosimini ko’taradi, mayda arteriolalarni kengaytiradi.Odamning buyrak usti bezlari normada glyukokortikoidlardan – kortizol (gidrokortizon) va kortikosteron, mineralokortikoidlardan – aldosteronni sekretsiya qiladi. Glyukokortikoidlar sekretsiyasi kortikotro’in nazoratida amalga oshadi. Aldosteron sekretsiyasi Na + va K + kationlari bilan boshqariladi. Na + miqdori past, K + miqdori qonda yuqori bo’lganda aldosteron sintezi kuchayadi. Glyukokortikoidlar qon plazmasidagi transkortin α 1 -globulin bilan bog’lanadi va shunday kompleks holatida ‘eriferik to’qimalarga tashiladi. Glyukokortikoidlar uchun jigar, buyrak, limfoid to’qimalar, biriktiruvchi to’qimalar, muskullar nishon bo’ladi. Kortikosteroidlar maxsus mRNK va tegishli oqsil sinteziga indutsirlovchi ta’siri tajribalarda tasdiqlangan. Bunday ta’sir ularni sitozol ta’sir mexanizmiga asoslangandir. Hozirgi vaqtda organizmda modda almashinuvini kortikosteroid boshqaruv mexanizmi ketma-ketligi mavjudligi haqida kontse’tsiya ishlab chiqilgan: Gormon → gen → oqsil (ferment) Kortikosteroidlar biosintezini asosiy yo’li xolesterinni ‘regnenolonga fermentativ aylanishini o’z ichiga oladi. ‘regnenolon barcha steroid gormonlarning o’tmishdoshi hisoblanadi: Fermentlar ikkita ketma-ket keluvchi gidroksillanish va xolesterin yon zanjirining ajralish (izokapron kislota aldegidi sifatida) reaksiyalarni katalizlaydi. Murakkab oksigenez sistemasida elektron tashuvchi sifatida sitoxrom ‘-450 qatnashadi. Bundan tashqari elektron tashuvchi oqsil, xususan adrenodoksin va adrenodoksinreduktaza ishtirok etadi. Glyukokortikoidlar turli to’qimalardagi modda almashinuviga turlicha ta’sir etadi. Mushak, limfatik, biriktiruvchi va yog’ to’qimalarida glyukokortikoidlar katabolik ta’sir ko’rsatib, hujayra membranalari o’tkazuvchanligini pasaytiradi va natijada glyukoza va aminokislotalarni kirishi tormozlanadi; ayni vaqtda ular jigarga qarama- qarshi ta’sir ko’rsatadi. Glyukokortikoidlar ta’sirini oxirgi natijasi bo’lib, asosan glyukoneogenez hisobiga, gi’erglikemiyani rivojlanishi hisoblanadi. Bundan tashqari glyukokortikoidlar yuborilgandan keyin gi’erglikemiya rivojlanish mexanizmiga mushaklarda glikogen sintezlanishini pasayishi, to’qimalarda glyukoza oksidlanishining tormozlanishi va yog’lar parchalanishining kuchayishi kiradi.Kortizol va gidrokortizonni jigar to’qimasidagi ba’zi oqsil fermentlar sinteziga indutsirlovchi ta’siri isbotlangan. Demak, gormon genetik axborotni o’tkazishni birinchi bosqichi transkri’tsiyaga ta’sir etib, m-RNK sintezini tezlashtiradi. Mineralokortikoidlar ( dezoksikortikosteron va aldosteron) asosan natriy, kaliy va xlor ionlarini ushlanib qolishi va kaliy ionlarini siydik bilan chiqarishini ta’minlaydi. Aldodteron molekulasida 13 – uglerod atomida metil guruhi o’RNKiga aldegid guruhi bo’lganligi uchun shu nomni olgan. Aldosteron boshqa kortikosteroidlar orasida eng faol mineralokortikoidlardir, xususan u mineral almashinuviga ta’sir etishi bo’yicha dezoksikortikosterondan 50 – 100 barobar faoldir. Ma’lumki, kortikosteroidlarning yarim parchalanish davri 70-90 minutni tashkil etadi. Kortikosteroidlar yoki qo’sh bog’larni uzilishi hisobiga qaytariladi yoki 17 – uglerod atomida joylashgan yon zanjirini ajralishi bilan boradigan oksidlanishga uchrab, ikkila holatda ham gormonlarning biologik faolligi pasayadi. Buyrak usti bezi RNKstloq qismi gormonlarining oksidlanishidan hosil bo’lgan mahsulotni 17- ketosteroidlar deb ataladi. Ular oxirgi mahsulot sifatida siydik bilan chiqariladi. erkaklarda esa erkaklar jinsiy gormoni almashinuvining oxirgi mahsuloti hisoblanadi. Glyukokortikoidlar yallig’lanish, allergiyaga qarshi antiimmun faollikka ega bo’lganliklari uchun bronxial astma, revmatoid artrit, sachratqi, turli autoimmun kasalliklar, dermatozlar va boshqalarni davolashda keng qo’llaniladi. Lekin kortikosteroid preparatni uzoq vaqt qo’llash organizmdagi modda almashinish jarayonlarini buzilishiga olib kelishi mumkin. Download 469.03 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|