Qo‘g‘irchoq teatrining mavzulari kengaya boshlashi oqibatida niqoblar arsenali ham turfalashib ko‘paya borgan. XI-XII asrlarda O‘rta Osiyoda qo‘g‘irchoq teatri juda tez rivojlangan. Temuriylar davriga kelib qo‘g‘irchoq teatri yanada gullab-yashnaganki, buni Alisher Navoiyning «Xamsa» asarida odamlar hayotini qo‘g‘irchoq teatriga o‘xshatib ta’riflagani ham yaqqol tasdiqlaydi. Qolaversa, XV asrda yashagan Husayn voiz Koshifiy «Futuvvatnomayi sultoniy yoxud juvonmardlik tariqati» asarining to‘rtinchi fasli ikkinchi qismini maxsus «Qo‘g‘irchoqbozlar bayonida»gi sarlavha bilan xalq qo‘g‘irchoq teatrining tabiati va turlarini tavsiflashga bag‘ishlagani bejiz emas. Jumladan, u yozadi: «Agar qo‘g‘irchoqbozlikning shartlari nimadan iborat, deb so‘rasalar, aytgil: asosiy sharti shuki, qo‘g‘irchoq o‘ynatuvchi dono bolsin va haqiqatdan bahra topsin. Qo‘g‘irchoq o‘ynatuvchilarga xos narsalar nima deganda, chodir va peshband (peshtaxta), deb aytgil. - Qo‘g‘irchoq teatrining mavzulari kengaya boshlashi oqibatida niqoblar arsenali ham turfalashib ko‘paya borgan. XI-XII asrlarda O‘rta Osiyoda qo‘g‘irchoq teatri juda tez rivojlangan. Temuriylar davriga kelib qo‘g‘irchoq teatri yanada gullab-yashnaganki, buni Alisher Navoiyning «Xamsa» asarida odamlar hayotini qo‘g‘irchoq teatriga o‘xshatib ta’riflagani ham yaqqol tasdiqlaydi. Qolaversa, XV asrda yashagan Husayn voiz Koshifiy «Futuvvatnomayi sultoniy yoxud juvonmardlik tariqati» asarining to‘rtinchi fasli ikkinchi qismini maxsus «Qo‘g‘irchoqbozlar bayonida»gi sarlavha bilan xalq qo‘g‘irchoq teatrining tabiati va turlarini tavsiflashga bag‘ishlagani bejiz emas. Jumladan, u yozadi: «Agar qo‘g‘irchoqbozlikning shartlari nimadan iborat, deb so‘rasalar, aytgil: asosiy sharti shuki, qo‘g‘irchoq o‘ynatuvchi dono bolsin va haqiqatdan bahra topsin. Qo‘g‘irchoq o‘ynatuvchilarga xos narsalar nima deganda, chodir va peshband (peshtaxta), deb aytgil.
Chodirda kunduzi, peshbandda esa kechasi o‘yin ko‘rsatiladi. Peshband deb sandiqni aytadilar. Sandiq ustida qo‘g‘irchoqlarni o‘ynatadilar. Kunduzgi o‘yinlarda qo‘g‘irchoqni qokl bilan o‘ynatadilar. Kechki o‘yin!arda esa sandiq ustida bir necha iplar orqali qo‘g‘irchoqlarni harakatga keltiradilar», Bu mulohazalardan shu narsa ayonlashayotirki, XV asrdayoq qo‘g‘irchoq teatrining ikki turi keng rivoj topgan. Ayni zamonda esa uning uch ichki turi keng taraqqiy etayotir: - Chodirda kunduzi, peshbandda esa kechasi o‘yin ko‘rsatiladi. Peshband deb sandiqni aytadilar. Sandiq ustida qo‘g‘irchoqlarni o‘ynatadilar. Kunduzgi o‘yinlarda qo‘g‘irchoqni qokl bilan o‘ynatadilar. Kechki o‘yin!arda esa sandiq ustida bir necha iplar orqali qo‘g‘irchoqlarni harakatga keltiradilar», Bu mulohazalardan shu narsa ayonlashayotirki, XV asrdayoq qo‘g‘irchoq teatrining ikki turi keng rivoj topgan. Ayni zamonda esa uning uch ichki turi keng taraqqiy etayotir:
- 1. «Chodir jamoh qo'g‘irchoq teatri. Bunda qo‘g‘irchoqlar qo‘liga kiyilib, barmoqlar vositasida harakatga keltirilgan. Bu teatrda, asosan, uch ko‘rinishli «Kachal Polvon sarguzashtlari» xalq komediyasi o'ynalgan. O‘z-o‘zidan ayonlashayotirki, bu teatming (komediyaning ham) bosh qahramoni Kachal Polvon bo‘lib hisoblanadi. «Kachal» so‘zining lug‘aviy ma’nosi kal bollib, ko‘chma holda «maymoq, qaltiroq, qo‘rqoq» degan ma’nolarda qo‘llanilib, istehzo va pichingni ifodalaydi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
