Reja: Punktuatsiya haqida umumiy ma’lumot. O‘zbek punktuatsiyasining kelib chiqishi

2-m a v z u:
PUNTKTUATSIYA VA UNING TAMOYILLARI. TINISH BELGILARI TASNIFI.

Reja:

1. Punktuatsiya haqida umumiy ma’lumot.

2. O‘zbek punktuatsiyasining kelib chiqishi.

3. Punktuatsiyaning tilshunoslik sohalari bilan aloqasi.

4. O‘zbek punktuatsiyasining asos va tamoyillari.

 

PUNKTUATSIYA -

lotincha p u n k t u m so‘zidan olingan bo‘lib, aslida “nuqta”, “o‘rin”, “joy” tushunchalari bilan bog‘langan bo‘lsa ham, tilshunoslikda nutq oqimidagi intonatsiya – to‘xtamlarni, yozuvda ifoalaydigan shartli belgilar yig‘indisini (tinish belgilri) anglatadi.

Punktuatsiya tilshunoslikning bir sohasi bo‘lib, tinish belgilari va ularning qo‘llanish qonun-qoidalarini o‘rgatadi. Punktogramma muayyan yozuv sismavzusi (grafika)ning uzviy qismi bo‘lib, yozma nutqning ayrim yozuv belgilari (masalan, raqamlar, harflar, diakritik, transkripsion belgi kabilar) bilan ifodalash mumkin bo‘lmagan tomonlarini aniq belgilashda muhim ahamiyatga egadir.

Punktuatsiya tilshunoslikning bir sohasi bo‘lib, tinish belgilari va ularning qo‘llanish qonun-qoidalarini o‘rgatadi. Punktogramma muayyan yozuv sismavzusi (grafika)ning uzviy qismi bo‘lib, yozma nutqning ayrim yozuv belgilari (masalan, raqamlar, harflar, diakritik, transkripsion belgi kabilar) bilan ifodalash mumkin bo‘lmagan tomonlarini aniq belgilashda muhim ahamiyatga egadir.

Tinish belgilari yozma nutqni to‘g‘ri, ifodali, mantiqli bayon qilishda, uni ixchamlashda, gap qismlarining o‘zaro logik-gramatik munosabatlarini ko‘rsatishda muhim grafik vosita sifatida ishlatiladi. Punktuatsiya, bir tomonda yozuvchiga o‘z yozma nutqini aniq, to‘g‘ri va ifodali bayon etish imkoniyatini bersa, ikkinchi tomondan, o‘quvchiga muyyan matndagi fikrni yozuvchi bayon etganidek, yozuvchining maqsadiga muvofiq tushuna olish imkoniyatini yaratadi: bir tinish belgi yozuvchi tomonidan qanday ma’no va funsiyada qo‘llangan bo‘lsa, mazkur tinish belgi o‘quvchi tomonidan ham huddi shunday funksiyada tushuniladi.