Na2SO4,K3PO4, KNO3, CaCl2, MgS04, Са(НСОз)2, (СиОН)2СОз.
6. Jadvalni to‘ldiring:
Kimyoviy formula
|
Nomlanishi
|
Tuzning toifasi
|
(CuOH)2CO3
|
?
|
?
|
Fe2(SO4)3
|
?
|
?
|
(NH4)2Cr2O7
|
?
|
?
|
BaClNO3
|
?
|
?
|
NaKSO4
|
?
|
?
|
NaCl
|
?
|
?
|
AlOHSO4
|
?
|
?
|
K3[Fe(CN)6]
|
?
|
?
|
7. Kundalik turmushda ishlatiladigan qanday tuzlami bilasiz?
8. Sulfat kislota qoldig‘ini tutuvchi necha xil tuzning formulasini yoza olasiz?
8-MAVZU.Tuzlarning olinishi, xossalari va ishlatilishi (Ko‘rgazma-namoyishli tajriba)
Asosiy tushunchalar:
*olinish usullari * fizik xossalari *suvda eruvchanligi *kimyoviy xossalari
Yangi mavzuni tushuntirish tartibi:
1)Olinish usullari:
Amaliy ahamiyatga ega bo‘lgan tuzlar kimyoviy ishlab chiqarish korxonalarida bir necha xil usullarda sintez qilinadi. Buning uchun siz oksidlar,asoslar va kislotalarga tegishli mavzularda o‘rgangan reaksiyalardan foydalanishadi. Quyida ulardan eng muhimlari bilan tanishib chiqamiz.
1) Kislorodsiz kislotalarning tuzlari shu usulda olinadi
Ko‘plab metallar ftor F2,xlor Cl2,brom Br2,yod J2 hamda oltingugurt S kabi kuchli metallmaslar bilan ta’sirlashib tuzlar hosil qilishadi.Masalan:
2Na + Cl2= 2NaCl Ca + Br2= CaBr2 2K + S = K2S
Natriy xlor natriy kalsiy brom kalsiy kaliy oltin- kaliy
xlorid bromid gugurt sulfid
2) Kislorodli kislotalarning tuzlari shu usulda olinadi
Azot(V)-
oksidi
Kaliy nitrat
Fosfor(V)-
oksidi
Kalsiy fosfat
K
Kaliy
oksidi
Kalsiy
oksidi
2O + N2O5 = 2KNO3 3CaO + P2O5= Ca3(PO4)2;
3 ) Bu usul yordamida ham kislorodsiz,ham kislorodli kislotalarning tuzlarini olish mumkin.
Xlorid
kislota
Temir(II)-nitrat
Nitrat
kislota
Magniy
nitrat
magniy
oksidi
suv
suv
F
Temir(II)-
oksidi
eO + 2HCl = FeCl2 + H2O; MgO + 2HNO3 = Mg(NO3)2 + H2O
4) Kislorodli kislotalarning tuzlari olinadi
CO2+ 2KOH = K2CO3+ H2O; SO3+ Ca(OH)2= CaSO4+ H2O;
P2O5+ 6NaOH = 2Na3PO4+ 3H2O;; N2O5+ Ba(OH)2= Ba(NO3)2+ H2O.
5)
AgNO3 + HCl = AgCl↓ + HNO3 CaCl2 + H2SO4 = CaSO4↓ + 2HCl
6)
CuSO4 + 2NaOH = Cu(OH)2↓+ Na2SO4
Fe(NO3)3 + 3NaOH = Fe(OH)3↓ + 3NaNO3
7)
Cu + Hg(NO3)2 = Cu(NO3)2 + Hg↓ Fe + CuCl2 = FeCl2 + Cu↓
2)Fizik xossalari:
Tuzlar odatdagi sharoitda nomolekuyar tuzilishga ga bo‘lgan kristall moddalar bo‘lib,ularning turli rangdagilari mavjud.
Na2CrO4
K2Cr2O7
NiSO4
NaCl
CuSO4
KMnO4
Suvda erishiga ko‘ra tuzlarni ikki guruhga ajratish mumkin:
Tuzlarning suvda eruvchanliklarini aniqlash uchun “Eruvchanlik jadvali”dan foydalaniladi.
2)Kimyoviy xossalari:
Tuzlarning aksariyati o‘rin olish va almashinish reaksiyalariga kirishsa,ayrimlari esa parchalanish reaksiyalarida ham ishtirok etadi.
Shu reaksiyalar bilan batafsil tanishamiz.
1
TUZ
YANGI METALL
)Metallar bilan ta’siri:
METALL
YANGI TUZ
=
+
+
Bunda aktivlik qatorida oldinroqda turgan metall o‘zidan keyinda turgan metallni tuzidan siqib chiqara oladi.
K
Kimyoviy stakanga mis (II)-sulfat eritmasidan soling va
unga moy hamda zangdan tozalangan yangi mix soling.
Qanday rang o‘zgarishga guvoh bo‘ldingiz?
Reaksiya tenglamasini yozing
o‘rgazma namoyishli tajriba:
2
TUZ
) Kislotalar bilan ta’siri:
KISLOTA
YANGI KISLOTA
YANGI TUZ
=
+
+
Bu reaksiyalarda metallning ham ,kislota qoldig’ining ham valentligi o‘zgarmaydi.Reaksiya natijasida cho‘kma yoki gaz hosil bo‘lishi kuzatiladi. Reaksiya almashinish reaksiyasi hisoblanadi.
3) Ishqorlar bilan ta’siri:
ISHQOR
TUZ
YANGI TUZ
YANGI ASOS
=
+
+
Bunday reaksiyalar mahsulotlardan biri yoki har ikkalasi ham suvda erimaydigan bo‘lsagina amalga oshadi.
4) Tuzlar bilan ta’siri:
TUZ
TUZ
YANGI TUZ
YANGI TUZ
=
+
+
Bunday reaksiyalar ham mahsulotlardan biri yoki har ikkalasi ham suvda erimaydigan bo‘lsagina amalga oshadi.
5
t0
) Tuzlarning parchalanishi:
TUZ
ASOSLI OKSID
KISLOTALI OKSID
=
+
Ayrim kislorodli kislotalarning tuzlari qizdirilganda parchalanadi hamda kislotali oksid bilan asosli oksidni hosil qiladi.
Yangi mavzu davomida olingan ma’lumotlar xulosalanadi:
Tuzlarni metallar,metallmaslar,kislotalar,oksidlar,asoslar ishtirok etgan reaksiyalar orqali olish mumkin.
Tuzlarni olishning eng muhim usullari metallarning metallmaslar bilan,asosli oksidlarning kislotali oksidlar bilan,kislotali oksidlarning ishqorlar bilan,asosli oksidlarning kislotalar bilan,tuzlarning kislotalar,ishqorlar va metallar bilan ta’siridir.
Tuzlar uchun alamashinish va o‘rin olish reaksiyalari xosdir.
Ayrim tuzlar parchalanadi.
Tuzlar suvda erishiga ko‘ra ikki toifaga ajratiladi.
Mustahkamlash bosqichida topshiriqlar bajariladi.
Topshiriqlar:
1.Tuzlar uchun qanday reaksiyalar xos?
2. Zn, Au, Fe, Hg, Mg, Al, Ag dan qaysilari mis metalini uning tuzlari eritmasidan siqib chiqara oladi? Reaksiya tenglamalarini tuzing.
3.32 g mis (II)-sulfat bilan reaksiyaga kirisha oladigan temirning massasini aniqlang,
4.15 g kalsiy karbonatning xlorid kislota bilan reaksiyasida ajraladigan gazning hajmini (n.sh) da aniqlang.
5.Quyidagi o‘zgarishlar imkonini beruvchi reaksiya tenglamalarini tuzing.
CaCO3 →СaCl2 →Ca(NO3)2
8-MAVZU.Eruvchanlik. Amaliy mashg‘ulot. Moddalar eruvchanligining modda tabiatiga bog‘liqligi.
O‘rganiladigan tushunchalar:
*eruvchanlik *oz eriydigan *yaxshi eriydigan *erimaydigan
Yangi mavzuga zamin tayyorlash:
Hayotimizda ko‘plab kimyoviy moddalarga duch kelamiz.Ular bir-biridan tarkibi,tuzilishi va xossalari bilan tubdan farq qiladi.Shu o‘rinda bir savol tug’iladi? Ularning barchasi ham suvda yaxshi eriy oladimi? Barchasi ham eritmalar hosil qila olishadimi? Bugungi das davomida mana shu savolga javob izlaymiz.
Mavzuning nazariy qismi:
Biz kundalik turmushimizda turli moddalarni eritib, eritma hosil qilinishini ko‘rganmiz. Masalan: osh tuzini suvda eritib, tuzli suv hosil qilishni; shakar suvda eriganda, shirin suv hosil bo‘lishini; yod moddasini spirtda eritib, tibbiyotda ishlatiladigan yodning spirtdagi eritmasini hosil bo‘lishini ko‘rganmiz. Lekin barcha moddalar suvda bir xilda eriy olmaydi.
Ularning erituvchida eriy olish qobiliyatini ifodalaydigan kattalik eruvchanlik koeffitsiyentideb yuritiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
