Ўрта махсус, касб-хунар

Қудуқларни химоя қувурлари билан мустахкамлаш.
Қувурларни ишлаш шароити қудуқни вазифасига, уни ишлатиш 
даврига ва химоя қувурларининг турига боғлиқ. 
Қудуққа химоя қувурларини тушириш. Химоя тизмасини қудуққа 
тушириш жараёнида, ўзининг оғирлиги натижасида Ҳосил бўладиган 
чўзилиш кучланишлари, сиқувчи кучланишлар, тизма ичидаги суюқликни 
оғирлиги ҳисобига чўзилиш, қудуқ девори билан қувур девори орасидаги 
ишқаланиш кучлари, тизмани инерциясидан ҳосил бўлувчи ўқ йўналишли 
кучлар қудуқдан чиқадиган ёки хайдалаётган бурғилаш эритмаси таъсири 
натижасида ҳосил бўлувчи ўқ йўналишли гидродинамик куч, қувурни ички 
ва ташқи юзасига таъсир қилувчи радиал статик хамда гидродинамик босим, 
қудуқдаги зенит ёки азимут бурчаги ўзгарадиган жойларда эгувчи момент 
эътиборга олинади. 
Гидродинамик босимни ўқ йўналиш кучи қувур орти муҳитида ювиш 
натижасида доимо сиқувчи бўлади. Ишқаланиш ва инерция кучларини
характери хар-хил бўлиши мумкин. Масалан, ротордан тизмани кўтариш 
вақтида ёки тизмани қудуқда юргизиш (расхаживание) даврида қувурни 
ишқаланиш ва инерция кучлари ҳисобланса, тизмани пастга томон
харакатлантириб туширишда - сиқувчи кучлар юзага келади. Кузатишлар 
шуни кўрсатадики, вертикал қудуққа қувурларни қайта юрғизмасдан 
тушириш жараёнида одатда ўқ йўналишли кучлар йиғиндиси ўз
оғирлигидан юқори бўлмайди. Қия қудуқларда эса қувурларни оғирлиги 
суюқлик ичидаги оқирлигидан ҳам кичик. Агар, айрим ҳолларда тизмани 
қайта юрғизилса ёки бир неча метр юқорига кўтарилса, ўқ йўналишли 
кучлар йиғиндиси ўз оғирлигидан юқори бўлиши мумкин.
Қудуқ қанча кичик, қия оралиқ қанчалик узун ва шу оралиқда
ўтказувчанлик қанча катта бўлиб, хамда қудуқ девори билан қувур девори 
оралиғидаги оралиқ қанчалик кичик бўлса ўқ йўналишли кучларни 
йиғиндиси ўз оғирлигидан юқори бўлади. 

---

154 
Телеграм каналимиз: @ng_uz (Neft va Gaz KITI) 
Қудуқларни цементлашда таъсир этувчи кучлар. Одатда қувурлар 
харакатланиши даврида тезланиш туширишга нисбатан кичик бўлади Лекин 
гидродинамик босимлар натижасида ўқ йўналишли кучлар сезиларли 
даражада ўсиши мумкин. Зичлиги бурғилаш эритмасига нисбатан оғир 
бўлган цемент эритмаси тизмада харакатланиши даврида оғирлик кучи 
тизма орти мухитидаги тампонаж эритмасини сиқиб чиқариш кучи ва радиал 
босимлар юқори бўлади
Тўхташ халқасига босувчи тиқин жойлашиш вақтида гидралик зарба 
ҳосил бўлади. Масалан химоя тизмаларини харакатлантирмасдан цеметлаш 
жараёнида қатор қудуқларда ўқ йўналишли кучлар юқори кесимларда 15-
25% га ортади. Цемент эритмасини хайдашни бошланиши вақтида бу кучлар 
нисбатан ортади
Цементлаш жараёни тугагандан кейин цементлаш даврида таьсир 
этган инерцион кучлар ва гидродинамик босим кучларининг таьсири
тўхтайди. Цемент эритмасидаги ғоваклик босимни тезда камайиши 
натижасида Архимед кучи ва ташқи радиал таьсирида камаяди. Қудуқ тубида 
харорат юқори бўлса қудуқни ювиш ва цементлаш жараёнида қудуқни 
остки оралиғида харорат камаяди. Юқорида эса харорат ортади Цемент 
эритмасини қотиши натижасида тизманиг юқори қисмида ўқ йўналишли
кучлар тизманинг оғирлигига яқинлашади айрим холларда хатто тизманинг 
оғирлигидан хам ошиб кетади. Шу даврда химоя тизмаларини ищдан чиқиши 
кузатилади.
Қудуқни бурғилашда таьсир этувчи кучлар.
Халқа оралиғида цемент тоши ҳосил бўлганидан кейин химоя қувури 
белгиланган куч билан кўтариб кўрилади ва олдиги химоя қувури билан 
бириктирилади. Қудуқдаги хар қандай босим ёки хароратни ўзгариши химоя
тизмасини деформацияланишига олиб келади.
Агар деформацияланиш содир бўлмаса бурғилаш даврида хароратни ва 
босимни ўзгариши туфайли қатор кучлар таьсир этади. Бурғилаш даврида 
тизмани ўз оғирлик кучи боғлаш (обвязка) жарёнида чузилиш кучи, харорат 
ва босимни ўзгариши жараёнида радиал ва ўқ йуналишли кучлар, қудуқни 
қия оралиқларида қудуқларда эгилиш кучлари, даврий равишда масалан
тушириб-кўтариш операцияси вақтида химоя тизмасига динамик кучлар
таьсир қилади
Бурғилашда химоя тизмасини ички қисмида бурғилаш қулфлари ва 
бошқа предметларни ишқаниши натижасида, тушириб–кутариш
операцияси вақтида бурғилаш тизмасида емирилиш рўй беради. Бу 
ишлатиш химоя қувурларида кузатилмайди.