Ўрта Осиёнинг юнон колонизацияси даври маданияти Ўрта Сирдарё бўйи кўчманчи-чорвадорлар маданияти

Турк ҳоқонлиги даври маданияти

Фарғона водийсининг ривожланган ўрта асрлар маданияти

Шимолий Парфия илк темир даврида.

Shimoliy Parfiya. Kopetdag bilan Qoraqum oralig‘idagi yerlar
Shimoliy Parfiya hududini tashkil etgan. Bu yerlarda joylashgan
manzilgohlar nisbatan ilgariroq, ya’ni so‘nggi bronza davrida vujudga
kelib, ularning uch xil shakli ajralib turadi. Qadimgi shahar sifatida
faoliyat yuritgan Yelkantepa va Ulug‘tepa manzilgohlari bronza
davrining oxirida shakllangan. Yelkan I, Ulug‘ III – mil. avv. II ming
yillikning oxiri – 650-yillar, Yelkan II, Ulug‘ II – mil. avv. 650-500,
Yelkan III, Ulug‘ I – mil. avv. 500-350-yillar bilan sanaladi.
Bronza davrining oxirida Yelkantepa arki joylashgan joy
o‘zlashtirilib, 14,5 ga dan iborat maydonda aholi manzigohi vujudga
keladi. Mil. avv. X asrda qalinligi 10,5 m, mudofaa devori quriladi.
Mil. avv. VII–VI asrlarda manzilgoh mudofaa devorining atrofidagi
uy-joy imoratlari qurilib, ikkinchi mudofaa devori bilan o‘rab olinadi.
Natijada Yelkantepa yodgorligi o’rnida ark, ikkita shahriston va
shahar atrofi qismlaridan iborat umumiy shahar shakllangan.
Shimoliy Parfiyaning ilk temir davridagi ikkinchi bir yirik
manzilgohi Ulug‘tepa ham bronza davrining oxirida shakllangan.
Bu manzilgohning bir qismida mil. avv. X asrda baland sahni ustida
qo‘rg‘on barpo etiladi. Yelkantepadan farqli o‘laroq bu yerda
aholi imoratlari joylashgan qismida mudofaa devorining izlari
Aniqlanmag Shimoliy Parfiya aholisining asosiy mashg‘uloti sug‘orma
dehqonchilik va hunarmandchilik bo‘lgan. Dehqonchilikda asosan
bug‘doy va arpa ekilgan. Kopetdagdan oqib tushadigan kichik
daryolar dehqonchilikning asosiy suv manbayi hisoblangan. Mahalliy
hududning qurg‘oqchil iqlim sharoitida suvga bo‘lgan ehtiyojning
yuqoriligini hisobga olib, qadimgi dehqonlar damba va to‘g‘onlar
barpo qilingan. Bu yerda keyingi davrda korizlar paydo bo‘ladi.
Temir va bronzadan yasalgan mehnat qurollar va qurol aslahalar
topilgan. Anovtepa yodgorligining ilk temir davriga oid madaniy
qatlamidan topilgan temir buyumi mil. avv. IX asrga oid. Ilk temir
davrining dastlabki bosqichga oid sopollarning asosiy qismi qo‘lda
yasalib, sirtiga geometrik naqshlar solingan. Keyingi bosqichda
charxda ishlangan sopol buyumlar turi ko‘paygan. Ulug‘tepaning mil.
avv. VII–IV asrlarga oid sopol buyumlari Yoztepaning shu davrga oid
buyumlari bilan o‘xshash.
Xo‘jalikning asosini sug‘orma dehqonchilik va chorvachilik tashkil
etgan. Moddiy madaniyati Murg‘ob vohasining quyi oqimi hudud
bilan umumiylikga ega bo‘lib, ko‘rinishdan bu hudud marg‘iyonalik
aholi tomonidan o‘zlashtirilgan.

10.