Ruwxiyliq tiykarlarin woqitiw metodikasi kk

Rekonstruktiv – variativ o`z betinshe jumislar tek g`ana bilimlerdin` a`meliy 
sipatlamasin emes, ba`lkim bilimler strukturasin qayta islep shig`iwdi ha`de ma`sele ha`m 
mashqalalar siyaqlilardi sheshiwde orin alg`an bilimlerdi tartiwdi ko`zdle tutadi.
Evristikaliq o`z betinshe jumislar lektsiya, laboratoriya, a`meliy sabaqlar, seminarlarda 
qoyilg`an ayirim ma`sele ha`m sorawlardi sheshiw menen baylanisli bolip tabiladi.
Kritikaliq o`z betinshe jumislar, izertlew mashqalasin ko`re aliw ko`nlikpesin, oni o`z 
betinshe an`lata aliw, gipotezani belgilep aliw ha`m mashqalanin` sheshiliw jobasin islep shig`iw 
ha`m oni sheshiwdi mo`lsherleydi.
Do`retiwshilik izertlew jumislari. Bunday jumislarda waziypa mashqalali jagdaydin` 
ju`zege keliwin talap etetug`in sha`rayat jaratiwdan ibarat boladi. Talaba o`z iskerliginde tayar 
u`lgilerden azat bolg`an halda ma`selenin sheshiliw jollarin izleydi ha`m izertleydi. Bunday isler 
qatarina eksperiment qoyiw, kommentariylerdi joybarlastiriw menen baylanisli bolg`an 
waziypalar kiredi.
Solay etip, o`z betinshe jumislar oqitiwdin` en` a`hmiyetli metodi bolip, onda talabalardin` 
sabaqlarg`a tayarlaniw, olardan bilim, ko`nlikpe ha`m epliliklerdi bekkemlew protsessinde 
olardin` individual belsendiligi artadi.
O`zbetinshe jumislardi na`tiyjeli sho`lkemlestiriwdin` tiykarg`i ıartleri to`mendegilerden 
ibarat:
* o`z betinshe jumislardin` ilimiyligi, olardin` izertlewshilik xarakteri; 
* o`z betinshe o`z bilimlerin ja`ne de arttirip bariwg`a bolg`an za`ru`rliktin` qa`liplesiwi;
* o`z betinshe jumislar waziypalarin individuallastiriw;
* o`z betinshe jumislardi sho`lkemlestiriwge metodikaliq basshiliq etiw.
Oqiw protsessi o`z betinshe oqiwdi sho`lkemlestiriwdi de ko`zde tutadi. Talabalardin` o`z 
betinshe oqiwi olardin` o`z bilimlerin ken`eytiw ha`m teren`lestiriw, orin alg`an ko`nlikpe ha`m 
epliliklerin jetilistiriw ha`mdeolardin jan`alarin o`zlestiriwge bolg`an umtiliw sipatinda qaraladi. 
O`z betinshe oqiwdin` tiykarg`i maqseti talabalardin` shaxsiy ha`m ka`siplik sipatlarin 
o`siriw bolip tabiladi.
O`z betinshe oqiwdin waziypalari: shaxstin` intellektual imkaniyatlarin jan`alaw, olardin` 
ideyaliq, teoriyaliq da`rejesin arttiriw, ka`siplik sheberligi ha`m o`z betinshe jumislar 
ma`deniyatin jetilistiriw siyaqlilardi o`z ishine aladi.
Oqiw protsessi o`z betinshe ta`lim aliwg`a bolg`an za`ru`rlikti qa`liplestiriwge 
bag`darlang`an boliwi ha`m talabalardin` o`zin-o`zi bahalay aliwin, olardin` tayarlig`in, jan`a 
bilimlerdi iyelewge bolg`an sanali qatnasin aniqlap beriwi kerek. O`z betinshe ta`lim boyinsha 
sabaqlardin` izshilligi ha`m maqsetke muwapiqlig`in ta`miynlew maqsetinde onin` jobasi 
du`ziledi.
Jobag`a to`mendegi talaplar qoyiladi:
* jobalastirlip atirg`an jumislardin` ko`lemi ha`m ilgeri-keyinligi;
* olardin orinlaniw mu`ddetleri; 
* o`z betinshe iskerliktin` ha`r bir tu`rine maqsetli ko`rsetpeler beriw. 
O`z betinshe ta`lim protsessi onin aniq formasi, metodlari ha`m usillarin qamtip aliwi 
sha`rt.
O`z betinshe talimnin` tiykarg`i metodi a`debiyatlar u`stinde individual islew bolip tabiladi. 
Bul metod informatsiyalar ag`iminda en` a`hmiyetli, man`izli informatsiyani tabiw, og`an duris 
baha beriw, usi informatsiyadan o`zinin` ka`siplik iskerliginde paydalaniw ko`nlikpesin 
qa`liplestiredi. Qolg`a kirgizilgen informatsiyalar tiykarinda o`z betinshe shug`illaniw 
metodlarinan paydalaniw imkaniyatin beredi. Bul metodtan paydalaniw a`meliy iskerlikte za`ru`r 
bolatug`in sapa ko`rsetkishlerdi ta`miynleydi. O`z betinshe bilim aliwdin` aqirg`i maqseti 
talabalardi do`retiwshilik izleniwge, o`zi u`stinde islew ha`m ha`r ta`repleme izertlew 
ju`rgiziwdin` ma`nis-mazmunin an`lawg`a tartiw bolip tabiladi. 

---

54 
Ha`zirgi ku`nde pedagogikaliq texnologiya haqqindag`i aniq tu`sinik ha`m ko`z-qaraslar 
bir kansha kemligi sebepli, oni jeke metodikalar menen derlik ten`lestiriw jag`daylari ushirasadi. 
Haslinda bolsa olar arasinda salmaqli pariqlar bar bolip, to`mende olar tuwrali bayan etiledi. 
Metodika – qanday da bir isti maqsetke muwapiq o`tkiziw metodlari, jollari jiyintig`i bolip 
tabiladi. Ol jeke metodikalarg`a ajiratiladi. Pedagogika pa`ni belgili bir oqiw pa`nlerin oqitiw 
nizamliqlarin izertleydi. Misali, tiller metodikasi, arifmetika metodikasi ha`m usi siyaqli.
Metodikanin` pedagogikaliq texnologiyadan parkin tu`siniw ha`m a`melde ha`r ekewinen 
o`nimli paydalana biliw talap etiledi. Olar ortasindag`i pariqlar to`mendegi tablitsada keltirilgen. 
Tiykarg`i tu`inikler 
Pedagogikaliq texnologiya
Metodika
Ta`riypler
Pedagogikaliq texnologiya – 
insanda aldinnan belgilengen 
maqset 
boyinsha 
ta`lim-
ta`rbiyaliq 
ta`sir 
o`tkiziw 
iskerliginen ibarat 
Metodika – belgili bir oqiw pa`nin 
oqitiw ha`mde ta`rbiyaliq jumislar 
nizamliqlarin izertleydi. 
Maqset
Ka`mil insandi qaliplestiriw
Jeke oqiw pa`nlerin oqitiw ha`mde 
ta`rbiyaliq islerdin` sapali boliwin 
ta`miynlew 
Qollaniw ko`lemi
Pu`tkil 
ta`lim-ta`rbiya 
protsessinde
Jeke pa`nlerdi oqitiwda ha`mde 
ta`rbiyaliq jumislarda
Qurallar 
Barliq 
ta`lim-ta`rbiyaliq 
qurallar, jeke metodikalar 
Jeke oqiw pa`nlerin oqitiwda ha`mde 
ta`rbiyaliq jumislarda qollanilatug`in 
qurallar
Pedagogikaliq 
protsess 
Ta`lim 
ha`m 
ta`rbiya 
texnologiyasi 
tiykarinda. 
Ta`lim-ta`rbiya 
tarawindag`i 
en` aldin`g`i ta`jiriybelerdi 
uliwmalastiriwshi 
joybarlar 
tiykarinda rawajlanip baradi. 
Jetkilikli qa`nigeler ta`repinen 
qallanilg`anda o`z-ara uqsas 
na`tiyjeler 
aliniwi 
ta`miynlenedi. 
Ta`lim-ta`rbiya 
metodikasi 
tiykarinda do`retiwshi oqitiwshilardin` 
aldin`g`i 
ta`jiriybelerine 
tayanip 
rawajlanadi. 
Jeke 
ta`jiriybeler 
tiykarinda 
bayitilip 
bariladi. 
Bir 
avtordin` 
aldin`g`i 
pedagogikaliq 
ta`jiriybesin ha`mme pedagoglar tap 
sondan etip qollana almaydi. Bunda 
na`tiyjeler ha`r kimde ha`r qiyli boladi. 
Pedagogikaliq 
texnologiyalardin` 
quram bo`legi esaplanadi.
Na`tiyjenin`
kepili 
Aldinnan 
belgilengen 
maqsetke erisiw kepilligi bar
Aldinnan belgilengen maqsetke ha`r 
bir oqitiwshi o`z imkaniyatlarina 
muwapiq ha`r qiyli da`rejede erisedi. 
Sol 
sebepli 
talap 
da`rejesindegi 
na`tiyje 
kepillenbeydi. 
Tiykarinan 
do`retiwshi oqitiwshilar g`ana jaqsi 
na`tiyjege erisedi. 
Kelip shig`iwi 
Jeke 
metodikalardin` 
rawajlaniwi na`tiyjesinde kelip 
shig`adi 
Ta`lim-ta`rbiyanin` ha`r qiyli jeke 
ma`selelerin 
sheshiw 
za`ru`rligi 
na`tiyjesinde kelip shiqqan 
Joqari mektep metodlari mektep metodlarinan qaysi ta`repleri menen pariqlanadi?
Mektepte pa`n tiykarlari u`yreniledi, uliwma bilim beriledi. Joqari mektepte talaba 
zamanago`y ilimdi u`yrenedi ha`m qanigelik boyinsha bilim aladi. Sonin` ushin da joqari mektep 
metodlari bilimlerdi ha`m an`lawdin` usillarin g`ana emes, ba`lkim ilim rawajlaniwi protsessine 
barg`an sayin kirip bariw, onin` metodologiyaliq ha`m ideyaliq tiykarlarin ashiw metodi da bolip 

---

55 
tabiladi. Talabalardin` belsendi do`retiwshilik biliw iskerligi ha`mde olardin` o`z betinshe 
jumislarinan ibarat joqari bilimlendiriw protsessi eki topar oqitiw metodlarinin` pariqlaniwin 
talap etedi: oqitiw metodlari ha`m u`yreniw metodlari.