S bozorova, N. Kamolov

Я
C


я *5


£


3


о
о


о
«


Ъо 2 о


i


1 з 2 0-1-2 -з 4 -j -6 -? -j -9 -ю -11 a
IgA (Л, М)


Maksvell nazariyasiga ко‘га, dielektrik sindiruvchanligi £ , magnit singdiruvchanligi ц bo‘lgan moddalarda elektromagnit to'lqinlaming tarqalish tezligi





(1-4)


s — yorug‘likning vakuurndagi tezligi (c = 3 4 0⁸7и/5) (1.4) ni hisobga olib, moddalaming optik xossalarini


C n = — = и






(1.5)


tarzda ifodalash mumkin.
Ko'pchilik tiniq dielektriklar uchun /z = l bo‘lib, n = -fe qiymati tajriba natijalari bilan juda mos tushadi. Lekin ba’zi moddalar (shisha, suv) uchun n = -fs ning natijasi tajribadan keskin


14

farq qiladi. Suv uchun n — Je = 9 bo‘lishi o‘miga, u 1.33 ga teng.

Bu shunday tushuntiriladiki, modda molekulalarining dipol moment! (P = ^-Z)o‘ta yuksak (v = —= 10¹⁴-5-1O¹⁵) chastotali A
o'zgarishlarga ulgurmaydi, natijada o'zgaruvchan maydon uchun s — ning qiymati statik maydonnikiga (s=81) qaraganda, biroz kichik bo'lishidan darak beradi.
Yorug‘likning elektromagnitik to‘lqin nazariyasi birmuncha progressiv ahamiyatga ega bo‘lsada, lekin olam-efiri haqidagi masalani kun tartibidan olib tashlamadi, faqat clcktromagnit efir bilan almashtirdi xolos. Bundan tashqari, yorug‘likning modda bilan o'zaro ta’sir hodisalari absolyut qora jism nurlanishining spektrida energiyaning taqsimlanishi, fotoeffekt, kompton effekti va boshqa hodisalami tushuntirishda qiyinchiliklarga olib keladi.
Plank (1900-y.) yorug‘lik tabiatiga bo‘lgan dunyoqarashni o‘zgartirib, yuqoridagi kamchiliklami bartaraf etish yo‘lini topdi. U yorug‘likni uzluksiz elektromagnit to'lqinlar emas, balki energiyaning diskret qiymatiga ega kvantlaridir degan gipotezaga asoslandi.
Eynshteyn (1917-y.) tomonidan yorug‘lik kvantiga energiyasi


s = hv = h(D


va massasi


_ e _ hv _ h
^п1ф ~ ~ ~
v v L-


(1.6)


(1-7)


tarzida aniqlanadigan iinpulsga ega zarrachaga foton deb qarash taklif etilgan.
Kvant nazariyasi yorug‘likning modda bilan o‘zaro ta’siri, spektrda energiyaning taqsimlanishi, Kompton effekti kabi


15




hodisalarni tushuntirishda ajoyib natijalarga erishgan bo‘lsada, interferensiya, difraksiya, yorug‘likning qutblanishi kabi hodisalarni tushuntirishda ba’zi qiyinchiliklarga duch keldi. Shunday qilib, yorug‘lik ikki qarama-qarshilik (korpuskulyar va to‘lqin nazariyalar) dialektik birligidan iborat obyektiv reallikdir, ya’ni materiyaning o‘ziga xos yashash shakli.

6. 
   va (1.7) ifodalar yorug‘likning korpuskulyar va to‘lqin xususiyatlarini umumlashtiruvchi formulalaming matematik ko‘rinishidir.
   

1. 
   2. Yorug‘lik- elektromagnit to‘lqin
   

Maksvellning elektromagnit maydon nazariyasiga muvofiq, fazoning ixtiyoriy nuqtasida magnit maydonning o‘zgarishi, o‘zgaruvchan elektr maydonini vujudga keltiradi va aksincha. Elektr va magnit maydonning davriy o'zgarishini fazoda chekli tezlik bilan tarqalishi elektromagnit to‘lqin deb ataladi. Maksvell elektromagnit hodisalaming imperik qonunlarini umumlashtirib, ulaming differensial tenglamasini quyidagicha ifodalanishini ko‘rsatdi: