S bozorova, N. Kamolov

v) tezlik va koordinatasini; d)impuls va massasini;
e) mos koordinaialar o‘qi bo'yicha proeksiyasini.

22. 
    Shredinger tenglamasi mikrozarralaming... aniqlashga imkon beradi.
    

a) holatini; b) koordinatasini; v) impulsini;

4. 
   massasini; e) tezligini.
   

22. 
    Lazerlar... diapazonida nur chiqaruvchi kvant generatorlaridir.
    

a) ko‘rinadigan va infraqizil; b)faqat ko‘rish;
v) faqat infraqizil; d)mikroto4qin; e)rentgen nurlari.

22. 
    Mazerlar.. diapazonida nur chiqaruvchi kvant generatorlaridir.
    

a) ko‘rish va infn izil; b) faqat ko‘rish;
v) faqat infraqob, d) mikroto‘lqin;

4. 
   rentgen nurlari
   

22. 
    De-Broil to‘lqin uzunligi qaysi zarralarga taalluqli?
    

a) elektronga; b) protonga; v) neytronga;
d) barcha mikrozarralarga; e) molekulalarga.

22. 
    De-Broil to‘lqin uzunligi ifodasini ko‘rsating.
    

257

а) Л = ; Ь) Л = ; v) Л = —;

m3 т_ос v
d) Л = — ; е)Л = — . Т п

22. 
    Potensiallar farqi 100 V bo‘lgan maydondan o‘tgan elektron
    

uchun De-Broyl to‘lqin uzunligi topilsin.
a)l,8A°; b)l,9A°; v) 1,5 A⁰;
d) 1,4 A°; e) 1,23 A⁰.

22. 
    Kinetik energiyasi 1 MeV bo‘lgan elektron uchun De -
    

Broyl to‘lqin uzunligini hisoblang.
a) 0,05 A⁰; b) 1 A⁰; v) 10'³ A⁰;

4. 
   10'^sA°; e) 8,7. 10‘³ A⁰.
   

22. 
    Yadro qaysi zarralardan tuzilgan?
    

a) proton, neytron; b) neytron, pozitron;
v) giperon, mezon; d) proton, neytrion;

4. 
   proton, pozitron.
   

22. 
    Tritiy yadrosi qanday zarralardan iborat?
    

a) 1 ta proton, 2 ta neytron; b) Ita proton, tta neytron;
v) Ita proton; d) 1 ta proton, 3 ta neytron; e) 3 ta neytron.

22. 
    Quyidagi ko‘rsatilgan mikrozarralardan qaysi biri yadroga
    

258

taalluqli?

a) elektron, neytron; b) proton, neytron;
v) neytron, proton; d) elektron, pozitron;
e) neytron y-kvant.

22. 
    Izotoplar qaysi zarralarga qarab ajratiladi?
    

a) proton; b) neytron; v) elektron; d) nuklon;
e) kvark.

22. 
    Berilgan tenglamalardan qaysi biri radioaktiv parchalanishdagi a - yemirilishga taalluqli?
    

a) UI ux_} + a₂; b) ux_x -> ux₂ + e°__x;
v) их_г-+иП + р-, d) X^A -> Y£ + d*;
e)^->y/_+l+ef_i;

22. 
    U92⁵ da nechta neytron bor?
    

a) 92; b)235; v) 143; d)327; e)51.

22. 
    Yadroning o‘lchami qaysi ifoda bilan aniqlanadi?
    

b) R =
2Й³


£
v) R = R₀A*;


a)





e) R =


h²
me²


259

Solishtinna bog‘lanish energiyasining to‘g‘ri ifodasini ko‘rsating. X sc ^hua) <5E = —; c	b) 8E = — \ v) 8E = me^2; A
d) 6E = -kT -, e	m&^2e) SE = . 2kT

22. 
    Quyidagi tenglamalardan qaysi biri radioaktiv yemirilishga mos?
    

a) N = Nf* b) = N„e^a ;v) N = ;
d)y = ^e"^fa; e)N = N_oe“.

22. 
    Keltirilgan tenglamalardan qaysi biri radioaktiv yemirilish qonunining yarimyemirilish davriga bog‘liqligini ko‘rsatadi?
    

a) N = N_oe'^M b) N = N_oe^XT; v) N = N_oe~⁴;
d)N = N_oe~^la; e) N = N_oe*.

22. 
    Azotni a - zarralar bilan bombardimon qilganda proton va yanaqaysi mahsulot ajralib chiqadi? _ZX^A
    

iN"+₂He* +.P'
a)_zX^A=_sO¹⁶; b) _zNⁱ³=_zX^Av) =_ZX^A;


260

d)₇X^A=₉F”- e)_zA^A=₆C'².

22. 
    Og‘ir protonning geliy yadrolarini tezlashtirish uchun qanday qurilma kerak?
    

a) fazotron; b) sinxrofazotron; v) tsiklotron;
d) sinxrotron; e) betatron.

22. 
    Sun’iy yo‘l bilan olingan elementlami ko‘rsating.
    

1. 
   neptun, pluton, kalifomiy, ferlemniy;
   
2. 
   uran, neptun, eynshteyniy, Nobeli;
   

v) radiy, kurchatov, ameritsi, Berkli;

4. 
   kyuri, radiy, uran;
   
5. 
   radon, radiy, uran.
   

22. 
    Yadro kuchlarini to‘la ifodalovchi javobni ko‘rsating.
    

1. 
   kuchli, yadroviy, elektrik, neytral;
   
2. 
   zaryadga bog‘liq bo‘lmagan, qisqa ta’sirli kuchli, markaziy bo’lmagan;
   

v) kuchsiz, markaziy qisqa ta’sirli;

4. 
   markaziy, qisqa ta’sirli, zaryad qutbiga bog'liq;
   
5. 
   javoblar ichida to‘g‘risi yo‘q.
   

22. 
    Yadroning bog’lanish energiyasi nimalarga bog‘liq?
    

1. 
   zarralar tezligiga;
   
2. 
   zarralar massasiga;
   

261

v) yadro va atom massasi farqiga ;

4. 
   yadro massasi farqi va zarralami tashkil qiluvchi massalar yig‘indisiga;
   
5. 
   yorug‘lik tezligi kvadratiga.
   

22. 
    Radioaktiv yemirilish tufayli yadro o‘zgarishlari qachon sodir bo‘ladi?
    

1. 
   tinch holdagi yadro massasi mahsulotning tinch holdagi massasidan oshib ketganda;
   
2. 
   boshlang'ich tinch holdagi yadro massasi mahsulot massasi yig‘indisidan kichik bo‘lganda;
   

v) bosh lang‘ich tinch holdagi yadro massasi mahsulot massasi yig‘indisiga tenglashganda;
d) javoblar ichida to‘g‘risi yo‘q.

22. 
    Kyuri 1934-yilda quyidagi yadro reaksiyasini olib suniy radioaktivlikni yaratdi, ya’niX/^⁷ ч-Ле* -> P³° +^...'? noma’lum zarrani toping.
    

1. 
   elektron;
   
2. 
   pozitron;
   

v) neytron

4. 
   proton;
   
5. 
   a - kvant.
   

262

22. 
    Sun’iy olingan fosfor izotopi P™ —>Si^ +.... + u" qanday parchalanadi va nimani anglatadi?
    

a) proton, neytron; b)pozitron, neytron;
v) neytron, pozitron; d) neytron, proton, e) p - yemirilishi.

22. 
    ₉₂ u^22S zanjir reaksiyasi natijasida ikkita yadroga ajraladi.
    

Shuni oldindan aytish mumkinmi?
a) Da,cd"²eaXl'²'; b) XaTe™ va ;
v) AbZ;²⁶ va ; d) XaJr^ va МОЦ ; e) yo‘q.

22. 
    Energetik yadro reaktorlarini qurishdan maqsad nima?
    

1. 
   neytron oqimlarini olish;
   
2. 
   у - kvantlar oqimini olish;
   

v) yangi eiementlar olish;

4. 
   turlicha yadroviy reaksiyalar olish ;
   
5. 
   issiqlik olish
   

22. 
    Yadroviy o‘zgarishlarda zanjir reaksiyasi
    

1. 
   boshqariladi;
   
2. 
   boshqarilmaydi;
   

v) qisman boshqariladi;

4. 
   noma’lum;
   
5. 
   portlashga olib keladi.
   

263

22. 
    1 gramm radiyning aktivligi topilsin.
    

a) 3,7. IO'¹⁰ BK; b) 3.8 IO¹² BK; v) 3, 7 10¹² BK;

4. 
   3,7 10¹⁵BK; e)3,7 10⁸BK.
   

22. 
    Geliy atomi yadrosining , He⁴ bog‘lanish energiyasi topilsin. a) 22,5 MeV; b) 2 MeV; v) 20 MeV; d) 28,3 MeV;
    

4. 
   5 MeV.
   

22. 
    Quyidagi reaksiyada ajralib chiqqan energiya topilsin.
    

+ ₂He*
a) 22,4 MeV; b) 2,24 MeV; v) 224 MeV; d)2240 MeV; e)224 BMeV.

22. 
    Barcha zarralar o‘zlarining antizarralariga egami?
    

a) faqat elektron; b) faqat mezon va giperon;
v) faqat barion; d) barcha zarrachalar; e) pozitron.

22. 
    Boshlang‘ich kosmik nurlar manbasini ko‘rsating.
    

a) quyosh; b) yulduzlar; v) kosmik bo‘shliq;

4. 
   qo‘shaloq yulduzlar; e) qora tuynuklar
   

22. 
    Zarralardan antizarralar nimasi bilan farq qiladi?
    

a) zaryad miqdori bilan; b) zaryad ishorasi bilan;
v) massa soni bilan; d) kvant soni bilan;

4. 
   to‘g‘ri javob yo‘q
   

264

«Atom va yadro fizikasi» boMimidan tayanch iboralarga

asoslangan nazorat savollari

1. 
   Spektral seriyalar qonuniyatlari.
   

Spektr, spektral seriyalar, Balmer, Layman, Pashen, Breket, Pfund seriyalari, Redberg doimiysi.

2. 
   Atom tuzilishi nazariyasi haqida.
   

Tomson modeli, yadro modeli, a - zarrachalar sochilishi. a - zarrachani tavsiflovchi kattaliklar (massa tarkibi, zaryadi, energiyasi), atomning o‘lchami.

3. 
   Atom. Yadro modeli va uning kamchiliklari. Bor nazariyasi.
   

Bor postulatlari, statsionar holat energiyasi, statsionar holatning tanlanishi, birinchi Bor radiusi, energiyasi.

4. 
   Kvant mexanikasi elementlari.
   

De-Broil to‘lqinlari, mikrozarrachalar, mikrozarrachalar difraksiyasi, noaniqlik munosabati, to‘lqin tenglamasi, to‘lqin tenglamasining fizik ma'nosi, Shredinger tenglamasi (statsionar holat uchun).

5. 
   Atomda elektronlarning energiya bo‘yicha taqsimlanishi.
   

Pauli prinsipi, bosh kvant soni, azimutal kvant soni, magnit


265

kvant soni, spin, spin kvant soni, elementlar davriy sistemasi, elektron qobiqlar.

6. 
   Atom yadrosi. Yadro tarkibi.
   

Atom yadrosi, yadroning o‘rtacha zichligi, zaryad soni, massa soni, neytron, proton, nuklon, neytronlar soni.

7. 
   Protonlar.
   

Proton lar, izobarlar, izotoplar, izomerlar.

8. 
   Yadro bog‘lanish energiyasining deffekti.
   

Yadro bog‘lanish energiyasi, solishtirma bog‘lanish energiyasi grafigi, massa deffekti, yadro kuchi, yadro kuchining xossalari.

9. 
   Radioaktiv yemirilish qonuni.
   

Radioaktiv yemirilish qonuni, yemirilish doimiysi, yarim- yemirilish davri, radioaktiv yadrolarning «umri uzoqligi».

10. 
    Radioaktiv yemirilish reaksiyalari.
    

a - yemirilish, elektron minus yemirilish (0‘) (K-zaxvat) yemirilish, pozitron (0⁺) yemirilish. Elektron «qamrash» reaksiyasi. Aktivlik birligi.

11. 
    Yadro reaksiyalari. Og‘ir yadrolarning bo‘linishi.
    

Yadro reaksiyalarining tenglamasi, kompound yadro, reaksiya


266




energiyasi, sochilish reaksiyasi, yadro «vaqti», urib chiqarish, «qamrab olish» reaksiyasi, uran yadrosining bo’linishi, kritik massa, yadro reaktori.

12. 
    Elementar zarrachalar va ularning o‘zaro ta’siri.
    

Kuchli o‘zaro ta’sir, elektromagnit o'zaro ta’sir, sust o‘zaro ta’sir, gravitatsion o‘zaro ta’sir, foton, rentgen, mezonlar va barionlar.

13. 
    Kosmik nurlar.
    

Birlamchi kosmik nurlar, ikkilamchi kosmik nurlar, antizarrachalar, ajoyib zarrachalar, kvarklar.


267

Bilimni mustaqil rivojlantirish uchun

quyidagi o‘quv va ilmiy adabiyotlar tavsiya etiladi

1. 
   Детлаф A.A, Яворский B.M. Курс физики. M.: Высшая школа, 2002.
   
2. 
   Bekjanov G. Atom yadrosi va elementar zarrachalar fizikasi. T.: O‘qituvchi, 1994.
   
3. 
   Toshimov G.X va boshqalar. Kvant mexanikasi asoslari. T.: O‘qituvchi, 1995.
   
4. 
   Грибов Л.А, Прокофева И.И. Основы физики. М.Тардарика, 1999.
   
5. 
   Ismoilov М, Xabubullayev Р, Xaliulin М. Fizika kursi. T.: O‘zbekiston, 2000.
   
6. 
   Шерклиф И. Физика. М: Мир, 1999.
   
7. 
   Чертов А.Г, Воробев A.A. Fizikadan masalalar to‘plami.
   

Т.: O‘zbekiston, 1997.

8. 
   Делюфе Д. Занимательная физика. М.: Мир, 1998.
   
9. 
   Савелев И.В. Курс общий физики. М. Наука. 1982.
   
10. 
    Трофимова Т.Н. Курс физики. М.: Высшая школа, 1999.
    
11. 
    Жоки В. Эксперимент. Австрия, 2000.
    
12. 
    Fridman L.F. Generalisation tables in forming physics notions. Weinna, 1999.
    
13. 
    Шерклинг К. Физика для одаренных. Новосибирск, 2002.
    

268