S. M. Sultanova, E. V. Krivoruchko, G. T. Zakirova, A. A. Baymatov temir yo‘l transporti statistikasi
Download 1.73 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Kirish
|
Taqrizchilar: A.X. Ayubjanov –i.f.d., dots. (TDIU);
M.L. Fayzihojaeva – i.f.n, dots. © Toshkent temir yo'l muhandislari instituti, 2016 y. Kirish Temir yo‘l transporti statistikasi – iqtisodiy statistikaning tarmoqlar statistikasi ajralmas bo‘limi hisoblanadi. Uning o‘rganish predmeti temir yo‘l tansporti bo’lib, yuk va yo‘lovchilarni aniq masofaga tashishni tashkillashtiruvchi korxonalar majmuasi hisoblanadi. Temir yo‘l transporti oldida turgan asosiy vazifa mamlakat miqyosidagi temir yo‘l transportida tashishlarga bo’lgan ehtiyojni o‘z vaqtida, sifatli va to‘liq qondirish hamda tarmoqni va uning har bir korxonasi ishi samaradorligini oshirishdan iborat. Bozor iqtisodietida xujalik mexanizmi va temir yo‘l transporti boshqarish tuzilmasida katta o‘zgarishlar ro’y bermoqda. Statistika ijtimoiy-iqtisodiy hodisalar va jarayonlarning miqdoriy tomonlarini ularning sifat tomonlari bilan uzviy ravishda bog‘langan holda o‘rganadi. Ma’lumotlarni to‘plash, ularni qayta ishlash, tahlil va bashorat (prognoz) qilish statistikaning asosiy vazifasi hisoblanadi. Shuning uchun xo‘jalik boshqaruvni takomillashtirishda statistik hisob va hisobotning ahamiyati katta va ular bir-biri bilan bevosita bog‘liqdir. Statistika korxonalar ishlab chiqarish faoliyati natijalarining moddiy va mehnat resurslari mavjudligi, ularning ishlatilishi, foydalanilgan zaxiralari, moliyaviy holatini tavsiflaydi hamda joriy va bashorat loyihalarni tuzish uchun ma’lumotlarni yig‘adi, qayta ishlaydi, tahlil qilish uchun tayyorlaydi. Istiqbolni belgilash va Davlat statistika qo‘mitalari, viloyat statistika bo‘limlari 1997 yil 15 maydagi Farmonga asosan birlashtirilib Makroiqtisodiyot va statistika vazirligi tashkil etildi. Davlat Statistika qo’mitasi O‘zbekiston Respublikasi “Davlat Statistikasi haqida” va respublika Prezidentining “O‘zbekiston Respublikasi Makroiqtisodiyot va statistika vazirligini qayta tashkil etish haqida” gi 24 dekabr 2002 yil UP- 3183 sonli Farmoniga muvofiq O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 8 yanvar 2003 yil 8-sonli qaroriga asosan tuzilgan bo‘lib, mamlakatimizda statistika sohasida yagona siyosat ishlab chiquvchi va amalga oshiruvchi mustaqil yuridik shaxsdir. Davlat Statistika qo‘mitasi o‘z faoliyatini O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, “O‘zbekiston Respublikasi Davlat Statistikasi to‘g‘risida”gi Qonun va boshqa rasmiy hujjatlarga muvofiq amalga oshiradi. Temir yo‘l transporti tuzilmaviy korxonalari uchun statistik ko‘rsatkichlar tizimini ishlab chiqish hamda ularni tahlil qilish usullari temir yo‘l transporti statistika bo‘limida o‘rganiladi. Ushbu o‘quv qo‘llanmaga qadar mavjud statistika umumiy nazariyasi, mikroiqtisodiy statistikaga oid o‘quv adabiyotlarida, xususan yetakchi 3 iqtisodchi olim, professor I.I.Yeliseyevaning “Общая теория статистики” dasrligida asosan statistikaning nazariy asoslariga e’tibor berilgan bo‘lsa, M.R.Yefimovaning «Социально-экономическая статистика» o‘quv qo‘llanmasida makroiqtisodiy statistikaning pirovard statistik ko‘rsatkichlari, milliy hisoblar tizimiga ko‘proq e’tibor berilgan. Ye.V.Petrova, O.I.Ganchenko, I.M.Alekseyevalarning “Практикум по статистике транспорта” o‘quv qo‘llanmasida har xil turdagi transport faoliyatlari aks ettirilgan ko‘rsatkichlar tizimi va ularning tahlili keltirilgan. Bugungi kunda statistika va statistika hisobi bo‘yicha ilmiy ishlar respublikamiz iqtisodchi olimlari tomonidan bir necha o‘quv-uslubiy adabiyotlarda o‘rganilib nazariy va amaliy tadqiqotlar olib borilgan. Professor Yo.A.Abdullayevning “Statistika nazariyasi” o‘quv qo‘llanma- sida asosan statistikaning nazariy asoslariga e’tibor berilgan bo‘lsa, N.M.Soatov, G.N.Tillaxodjayevaning “Statistika” o‘quv qo‘llanmasida tasviriy statistikaning nazariy asoslari, iqtisodiy balanslar turlarining o‘ziga xos xususiyatlari hamda muhim makroiqtisodiy yakuniy ko‘rsatkichlariga katta e’tibor berilgan bo‘lib, mikroiqtisodiy statistikaning amaldagi uslubiyoti yetarli darajada yoritib berilmagan. A.A.Polikarpov, A.A.Vovkning “Статистика железнодорожного транспорта” darsligida statistika nazariyasi va temir yo‘l transporti statisti- kasining asoslari va xususiyatlari o‘rganilgan. Darslikning birinchi bo‘li- mida statistikaning umumiy nazariyasi asoslari ko‘rib chiqilqan. Ikkinchi bo‘limda esa Rossiya federatsiyasida temir yo‘l transporti statistikaning xususiyatlari, statistik ko‘rsatkichlari, ularning uslubiy asoslari keltirilgan. Mazkur o‘quv qo‘llanma yuqorida qayd etilgan adabiyotlardan shunisi bilan farq qiladiki, unda boshqa o’quv qo’llanmalarga qaraganda “O‘zbekiston temir yo‘llari” AJda statistika hisobini yuritishning o‘ziga xos tartibi, statistik kuzatish shakllari, ko‘rsatkichlari, har bir mavzu bo’yicha qisqa nazariy ma’lumotlar, talabalarning amaliy mashg`ulotga tayyorgarliklarini aniqlash uchun nazorat savollari, tegishli topshiriqlar va ularni bajarish tartibi keltirilgan. Ushbu o‘quv qo‘llanmani yaratish jarayonida yuqorida nomlari zikr etilgan iqtisodchi olimlarning statistika bo‘yicha olib borgan ilmiy ishla- ridan keng foydalanildi. Shu bilan birgalikda O‘zbekiston Respublikasi Statistika to‘g‘risidagi Qonun, Prezident Farmonlari, Vazirlar Mahkamasi- ning Qarorlari, O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi, Davlat statistika qo‘mitasi tomonidan tasdiqlangan me’yoriy hujjatlar va Internet tarmog‘i ma’lumotlaridan hamda Davlat statistika qo‘mitasi hisoboti materiallaridan keng foydalanildi. O‘quv qo‘llanma ikki bo‘lim va 12 bobdan iborat: 4 1-bo‘lim. Statistikaning umumiy nazariyasi. 2-bo‘lim. Temir yo‘l transporti statistikasi. Har bir bo‘limda statistik ko‘rsatkichlarni hisoblash usullari va tahlili bo‘iycha umumiy ma’lumotlar, namunaviy misollarni yechimlari va mustaqil yechish uchun masalalar, testlar berilgan. O‘quv qo‘llanmaning kirish qismi va 1, 5, 6, 11, 12-boblarini S.M.Sultanova; 2-bobini Ye.V. Krivoruchko; 3, 4, 7, 8, 9, 11-boblarini G.T.Zakirova; 5, 6, 10, 11-boblarini A.A.Boymatov tayyorlagan. Mazkur o‘quv qo‘llanma “Temir yo‘l transporti statistikasi” kursining namunaviy dasturi asosida tuzilgan bo‘lib, u transport ta’lim muassasalari- dagi, “Iqtisodiyot”, “Menejment”, “Xizmat ko’rsatish texnikasi va texnolo- giyasi”, “Tashishnilarni tashkil etish va transport logistikasi” ta’lim yo‘na- lishlari hamda temir yo‘l transporti mutaxasisslari uchun mo‘ljallangan. 5 |
