S. M. Sultanova, E. V. Krivoruchko, G. T. Zakirova, A. A. Baymatov temir yo‘l transporti statistikasi

1.2. Statistikaning umumlashtiruvchi ko‘rsatkichlari 
1.2.1. Mutloq miqdorlar 
 
Statistikaning tub mohiyatidan kelib chiqan holda umumlashtiruvchi 
ko‘rsatkichlar jumlasiga mutlaq miqdorlar, nisbiy miqdorlar va o‘rtacha 
miqdorlar kiradi. 
Mutloq miqdorlar har qanday statistik ko‘rsatkichlarning dastlabki 
boshlang‘ich ko‘rinishidir. Mutlaq miqdorlar yordamida ommaviy hodisa 
va jarayonlarning miqdori, hajmi o‘rganiladi.
Ijtimoiy hodisa va jarayonlar bilan bogliq bo‘lgan ma’lumotlarni 
jamlab yakunlash natijasida statistik ma’lumotlar hosil bo‘ladi. Ushbu 
ma’lumotlar nima to‘g‘risida bo‘lsa, o‘shaning nomini ko‘rsatib, mutlaq 
sonlarda ifodalanadi. Bular statistik kuzatish natijasida olinadigan 
dastlabki, boshlang‘ich mutlaq miqdorlar deyiladi. Xo‘jaliklar soni, 
tashilgan yuklar hajmi, ishchilar soni, tashilgan yo‘lovchilar soni, daromad, 
sof foyda kabi boshqa to‘plangan miqdorlar haqidagi ko‘rsatkichlar mutlaq 
miqdorlarga misol bo‘la oladi. 
Mutlaq miqdorlar ma’lum davrda va ma’lum hududda u yoki bu 
hodisaning fizik miqdori (hajmi)ni ifodalaydi. Ular barcha ijtimoiy 
hodisalar to‘g‘risida hisob-kitoblarning, tadqiqotlarning va iqtisodiy-
statistik tahlilning asosi hisoblanadi. Mutlaq miqdorlar ifodalanishi 
bo‘yicha quyidagi 2 turga bo‘linadi: 
9

---

1. Yakka mutlaq miqdorlar; 
2. Umumiy mutlaq miqdorlar. 
Yakka mutlaq miqdorlar o‘rganiladigan to‘plamning alohida 
birliklarining miqdoriy belgilarini tavsiflaydi va ular statistik tadqiqot 
uchun manba hisoblanadi. Masalan, yuk tashuvchi vagonlarning inventar 
parki, mavjud lokomotivlar parki, har bir ishlovchining olayotgan ish haqi 
va hokazolar yakka mutlaq miqdorlar hisoblanadi. 
Umumiy mutloq miqdorlar o‘rganiladigan u yoki bu to‘plam bir-
liklarining umumiy miqdorini ta’riflaydi. Masalan, temir yo‘l tasarrufidagi 
vagonlar inventar parki, ishlovchilarning ish haqi fondi kabi ko‘rsatkichlar 
umumiy mutlaq miqdorlar hisoblanadi. Umumiy mutlaq miqdorlar 
boshlang‘ich statistik kuzatish materiallarini jamlash natijasida yuzaga 
keladi. Umumiy mutlaq miqdorlar mohiyati jihatidan bir xil bo‘lgan yakka 
mutlaq miqdorlar yig‘indisi hisoblanadi. Xullas, umumiy mutlaq miqdorlar 
ijtimoiy hodisalarning umumiy sonini, hajmini, qiymatini o‘zida aks 
ettirib, muayyan olingan mamlakat, viloyat, tuman, korxona, tashkilot 
faoliyatining turli tomonlarini tavsiflaydi. 
Mutlaq miqdorlar natura, shartli-natura, pul va kompleks o‘lchov 
birliklarida ifodalanadi.