S. M. Sultanova, E. V. Krivoruchko, G. T. Zakirova, A. A. Baymatov temir yo‘l transporti statistikasi

Lokomotivlar bosib o‘tgan 
umumiy masofa 
 
chiziqli masofa 
 
shartli masofa 
 
 
asosiy yordamchi 
 
 
5.1.1-chizma. Lokomotivlar bosib o‘tgan masofani guruhlash 
 
5.2. Lokomotiv parki holati, mavjudligi va tarkibi statistikasi 
Temir yo‘l transportida harakatlanuvchi tarkiblar mavjudligi katta 
ahamiyatga ega, chunki tashishlar lokomotivlar va vagonlar yordamida 
ta’minlanadi. Tashish jarayonida harakatlanuvchi tarkiblar ishini quyidagi 
ko‘rsatkichlar bilan tavsiflash mumkin: lokomotivlar soni, ishchi vagonlar 
parki soni, ular bosib o‘tilgan masofasi bilan.
Poyezdlar b
oshida
Juft to
rtishd
a 
Ko’r bir
lik
la
r 
usulidagi ikkinchi 
lokomativ bo’lib 
(yakka) 
yo’nalishda 
Itarib jo’natishda 
Manyovrlar 
va hokazo ishlarda 
Issiq
bekor turishi 
64

---

Temir yo‘l transportida tashish vositalarga lokomotivlar, motorvagon- 
lar va vagonlar kiradi, ular konstruktiv jihatdan, birliklar soni va foyda-
lanish shakli bo‘yicha bir-biridan farqlanadi. Masalan, vagonlar parkidagi 
birliklar lokomotiv parkidan ancha (10 va undan) yuqori barobarga ko‘p. 
Lokomotivlar aniq bir depoga biriktirilgan va ulardan foydalanish 
ko‘rsatkichlari ro’yxatga turgan joyilari bilan bog’liq. Lokomotivlarning va 
motorvagonlarning soni kam bo‘lganligi sababli, ularni har bir loko-motiv 
bo‘yicha bir kunlik byudjet vaqtini hisoblash mumkin. Yo‘lovchi vagonlar 
ham aniq depoga biriktirilgan va ushbu depoda ro’yxatga olinadi. 
Lokomotivlarga elektrovozlar, teplovozlar, gazoturbovozlar, paro-
vozlar va motovozlar kiradi. Alohida guruhga motorvagon harakatlanuvli 
tarkiblar ajratilgan – elektropoyezd, dizel-poyezdlar, avtomotritsalar kiradi. 
Kuzatish birligi – lokomotiv, motorvagon, dizel-poyezd, avtomotritsa 
hisoblanadi. Hisobga olish belgilaridan: tortish turi, lokomotiv-ning seriya 
va raqami, texnik holati, ish joyi, foydalanish turi. 
Lokomotivlarning mavjudligi ro’yxatga olingan joyiga qarab alohida 
elektrovoz, teplovoz, parovoz, elektrosektsiya va dizel-poyezdlar bo‘yi-cha 
guruhlanadi. Foydalanish toifasi bo‘yicha lokomotivlarning guruh-lanishi 
5.2.2-chizmada keltirilgan. 
Inventar parkini ushbu temir yo‘lda ro’yxatga olingan va balansda 
turgan lokomotivlar soni tashkil etadi. Inventar parki ko‘rsatkichi kamdan-
kam o‘zgaradi, o‘zgarish sabablari:
− texnik holati bo‘yicha ro’yxatdan o‘chirilganda; 
− boshqa temir yo‘lga yoki tarmoqqa berilganda. 
Temir yo‘l korxonaning lokomotivlar mavjudlik parki deganda hisobot 
davr mobaynida uning parkida haqiqiy bo‘lgan lokomotivlar soni hisob-
lanadi. Yil boshida yoki yil oxirida lokomotivlar inventar va mavjudlik 
parki bir-biriga teng bo‘ladi, ammo yil mobaynida ushbu ko‘rsatkichlar 
farqlanadi, chunonchi lokomotivlarning bir qismi boshqa temir yo‘lga 
safarbar qilinishi mumkin.
Lokomotivlarning o‘rtacha kunlik sonini aniqlash uchun quyidagi 
formula qo‘llaniladi:
t
mt
m
i
i
*
24
/
∑ ∑
=
, lok. 
Bu yerda: 
∑
i
m
- lokomotivlarning o‘rtacha kunlik soni; 
∑
i
mt
- foydalanish toifadagi lokomotiv-soatlar miqdori; 
t- hisobot davridagi kalendar kunlar soni.
Barcha hisob toifalari bo‘yicha lokotivlarning o‘rtacha kunlik soni 
inventar parkidagi lokomotivlar soniga teng bo‘lishi zarur: Mq
∑
i
mt
. 
65

---