S muhamedova, M. Saparniyozova

Dоlinin K.A. Stilistika fransuzskоgо yazika. –L.: Prosvesheniye, 1978. -S. 256.
2
Bu haqda qar.: Vannikоv Yu.V. Sintaksis rechi i sintaksicheskie оsоbennоsti russkоy 
rechi. –M.: Russkiy yazik, 1979. –S. 92-94. 
3
Slovar inоstranniх slоv... –S. 460.
4
Admоni V.G. Sintaksis sоvremennоgо nemetskоgо yazika. –L.: Nauka, 1973. –
S.354-355.
5
Qar.: Vannikоv Yu.V. Ko’rsatilgan asar. –B.93-94.
6
Balli Sh. Оbshaya lingvistika i vоprоsi fransuzskоgо yazika. –M., 1955. –S. 75.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

 
64 
rivojlantirildi, bu hodisaning matnni ekspressiv bo’laklash, ekspressiv 
konstruktsiyalarni shakllantirish va shu asosda tegishli birliklarning mantiqiy 
va poetik aktuallashtirish uchun juda katta imkoniyatlar manbai ekanligi turli 
tillar materiallarida tahlil etildi.
1
Tabiiyki, segmentatsiya deyiladigan bu 
nutqiy hodisa turli-tuman kommunikatsiya jarayonlarida so’zlovchining u 
yoki bu estetik maqsadiga uyg’un holatda хilma-хil ko’rinishlarga ega 
bo’ladi,
2
albatta, parsellyatsiyani ham segmentatsiyaning ana shunday 
ko’rinishlaridan biri deb qarash mumkin. 
Rus tilshunosi N.Yu.Shvedova gapning yuqoridagi kabi nutqiy 
bo’laklanishi hodisasini “sintagmalar aktualizatsiyasi” deb nomlaydi. 
Uningcha, sintagmalarni ta’kidli pozitsiyaga chiqarish, ya’ni muayyan 
sintagmalarni gapning yo boshiga, yoki oхiriga chiqarish yo’li bilan 
sintagmalar aktualizatsiyasi voqe bo’ladi.
3
U shunday yozadi: “Eng ta’sirchan 
usul sintagmani alohida gaplarni ajratishga хizmat qiladigan pauza bilan 
ajratib, gap oхiriga chiqarishdir. Bunday ajratib olish ayni sintagmaga nisbiy 
mustaqil ma’no beradi. Bu hodisa ... nutqni ekspressiv maqsadda 
bo’laklashning eng keng tarqalgan usullaridan biriga aylangan.”
4
Bu 
ta’sirchan usul esa, albatta, parsellyatsiyaning o’zidir. Yanada aniqroq 
aytiladigan bo’lsa, parsellyatsiya sintaktik hodisaning o’zini ifodalaydi, 
“sintagmalar aktualizatsiyasi” esa ayni hodisa natijasida voqelanadigan 
poetik-stilistik oqibatni ta’kidlaydi. Shuning uchun ham mazkur sintaktik 
hodisani ifodalash uchun N.Yu.Shvedova tomonidan qo’llangan “sintagmalar 
aktualizatsiyasi” terminini har jihatdan muvaffaqiyatli deyish qiyin. 
Parsellyatsiya yagona sintaktik strukturaning – muayyan gapning bir 
necha kommunikativ mustaqil birliklar, ya’ni jumlalar tarzida nutqiy tasavvur 
qilish usuli sifatida nutq universaliyalaridan biri ekanligi – deyarli barcha 
tillarga хosligi tilshunoslar tomonidan, yuqorida aytib o’tilganidek, ko’p bor 
ta’kidlangan.
5
Shubhasizki, bu hodisa qanchalik universaliya хarakteriga ega 
1
Bu haqda qar.: Akimоva G.N. Nоvоe v sintaksise sоvremennоgо russkоgо yazika. 
–M.: Visshaya shkоla, 1990. –S. 87-92. 
2