S. N. Maxsudov, G. R. Shukurova

S U T T IS H L A R IN IN G A N A T O M IY A SI VA FIZ IO L O G IY A SI
Sut tishlarining umumiy tuzilishi doimiy tishlar tuzilishiga 
o ‘xshasa-da, b a’zi bir xususiy belgilari bilan ulardan farq qiladi. 
Sut tishlari doimiy tishlardagidek koronka — toj, bo‘yin va ildiz

---

qismlaridan iborat. Sut tishlari o‘z oichamlari bilan doimiy tishlardan 
biroz kichikdir. Ayniqsa, ulaming toj qismida bu farq yaqqol namoyon 
bo‘ladi. Sut tishlarining ildizlari toj qismida nisbatan uzunroq bo‘ladi. 
Doimiy tishlarga nisbatan sut tishlarining toj qismi pastroq va eniga 
kengroq bo'ladi.
M a ’lum otlarga qaraganda, doim iy tish lard a toj qism i 
o ‘lchamining umumiy tish o ‘lchamiga nisbati 1:1,33 ni hosil qilsa, 
sut tishlarida bu ko‘rsatkich 1:1,66 ga tengdir. Doimiy tishlarda toj 
qismining kengligi, tish umumiy o ‘lchamining 1:3,2 qismini, sut 
tishlarida bu nisbat 1:2 ni tashkil qiladi.
Sut tishlari doimiy tishlardan o ‘ziga xos oqish-ko‘kimtir rangi 
bilan farq qiladi. Sut tishlarining o ‘ziga hos belgilaridan biri — toj 
qismining ildizga o‘tish sohasidagi emalning qalinlashib, yostiqsimon 
shaklni olishidir. Bu, ayiniqsa, chaynov tishlarida yaqqol namoyon 
bo‘ladi.
Sut tishlarining bo‘shlig‘i doimiy tishlarnikidan kengroq bo‘ladi. 
Tish pulpasining shohlari o ‘tkirlashib, tishning kesuvchi yoki 
chaynov yuzasiga keskin yaqinlashadi.
Sut tishlarining ildizlari ancha kerilgan bo‘lib, bu ko‘p ildizli 
tishlarda ayniqsa, yaqqol seziladi. Sababi, ular o ‘zlarining orasida 
doimiy tish kurtaklarini saqlaydi. Tish ildizi cho‘qqisiga yaqin joyda 
hosil bo‘lgan qo‘shimcha ildiz kanalchalari doim iy tishnikidan 
son jihatidan ozroq bo'ladi. 2,5—3 yoshda shakllanib chiqqan sut 
tishlari bir-biriga zich yopishib turadi.
T o ‘rt yoshdan boshlab tishlar orasida tirqish hosil b o ‘la 
boshlaydi. Bunday holat fiziologik diastema deb ataladi. Olti yoshdan 
boshlab tishlar orasidagi masofa sezilarli darajada kengaya bosh­
laydi.
Fiziologik diastema — tirqishning hosil bo‘lishi jag‘ suyaklarining 
o ‘sishi va doimiy tish kurtaklarining kattalashuvi bilan bog'liqdir. 
Sababi, keyinchalik sut tishlarining o‘rnini doimiy tishlar egallashidir. 
Fiziologik diastema — tishlar orasidagi masofaning kengayishi ko‘p 
hollarda yuqori jag‘da yaqqol ko‘rinadi. Agar besh yoshlik bolada 
fiziologik diastema kuzatilmasa, bu hoi jag‘ suyaklarining me’yordagi 
o‘sishi buzilganligidan darak beradi va o ‘sib chiqishi zarur bo'lgan 
doimiy tishlar uchun joy tanqisligini bildiradi (3- rasm). Buni nazarda

---

tutgan holda ortodontik tadbirlar qo'llab, diastema hosil qilinadi. Jag‘ 
suyaklari o ‘sishida faol chaynov jarayoni yaxshi yordam berishini 
shifokorlar bilishlari zarur.
3- rasm. Joy tanqisligi oqibatida yuzaga kelgan zichlik.
Yuqorida zikr etilgan o ‘zgarishlardan tashqari sut tishlarida 
doimiy tishlardagidek yemirilish jarayoni qayd etiladi. Bu hoi fiziologik 
jarayon bo‘lib, bolaning uch yoshidan boshlab kuzatiladi. Sut 
tishlarining chaynov faoliyati davomida yemirilishi bolalarda chaynov 
a’zolarining to ‘g‘ri shakllanib rivojlanishini ta ’minlaydi.
T o‘liq chiqib shakllangan tishlar ovqat mahsulotlarini kesish, 
uzib olish, chaynab maydalash, aralashtirish kabi jarayonlardan 
tashqari, so‘zlashish, yutinish, tovush o ‘zgartirish kabi vazifalami 
ham bajaradi.