S. N. Maxsudov, G. R. Shukurova

So‘lak bezlari. Og‘iz bo‘shlig‘iga mayda va yirik so‘lak bezlari o‘z 
sekret — mahsulotini quyadi. Mayda bezlar til, lab, lunj va tanglay 
shilliq qavati ostida joylashadi. Yirik so'lak bezlari uch juft bo‘lib, 
kattaligi bilan ajralib turadi. Bularga quloq oldi va til osti va pastki jag‘ 
osti bezlari kiradi. Ulaming so‘lak ajratish yo‘llari og‘izning m a’lum 
yerlariga ochiladi.
Quloq oldi so‘lak bezi yassi shaklga ega bo‘lib, yuzning yon 
yuzasida quloq suprasidan oldinda va biroz pastda, chaynov muskuli 
ustida joylashgan, og‘irligi 25—30 grammga teng. Mazkur so‘lak 
bezining naychasi chaynov muskuli oldidan o ‘tadi, so‘ngra lunj 
muskullarini teshib o ‘tib, lunj shilliq qavatida, yuqori jag'dagi 
ikkinchi oziq (molyar) tish vestibulyar (dahliz) yuzasi ro‘parasida 
og‘izbo‘shlig‘iga ochiladi. Quloq oldi so‘lakbezi oqsilli, suyuq, amilaza 
fermentiga boy bo‘lgan so‘lak ishlab chiqaradi.
Jag‘ osti so‘lak bezi kattaligi jihatidan quloq oldi bezidan keyin 
turib, og‘irligi 15 gramm keladi. Bu bez og‘iz bo‘shlig‘ining tubida, 
pastki jag‘ tanasining ichki qismiga yondoshib, parda (qobiq) bilan 
o ‘ralgan. Bezning so'lak ajratuvchi nayi til ostiga ochiladi. Undan 
aralash, ya’ni mutsin, oqsilga boy yopishqoq so'lak ajraladi.
Til osti soMak bezi eng kichigi hisoblanib, og'irligi 5 gramm 
keladi. U jag‘ — til osti muskulining ustida joylashgan bo‘lib, faqat 
shilliq parda bilan qoplanib turadi. Bu bez mutsinga boy, yopishqoq 
so'lak ajratadi. Ajralgan so‘lak nay orqali alohida yoki jag‘ osti so‘lak 
bezining nayi bilan qo'shilib til ostiga ochiladi.
Chaqaloqlarda quloq oldi bezi o'rtacha 1,8 gramm, jag‘ osti 
bezi 0,84 gramm, til osti bezi 0,4 gramm og‘irlikka ega va bola ikki 
yoshga borganda bu bezlarning og‘irligi tug‘ilgandagiga nisbatan 
5 marta ortadi.
Soiak tarkibida 98—99% suv va 1% erigan organik va mineral 
moddalar, ferm entlar va vitam inlar bor. So‘lak bezlari sutkasiga 
1,5—2 litr so‘lak ishlab chiqaradi. So‘lak tarkibidagi leysin, lizosim, 
lipaza kabi moddalar oiganizm uchun muhim ahamiyatga ega bo‘lib, 
og‘iz bo‘shlig‘i shilliq qabatini yuvib turadi, bakteriyalardan himoya 
qiladi. So‘lak tufayli ovqatning mazasi va ta’mi bilinadi, ovqat luqmasi

---

so‘lak tarkibidagi mutsin tufayli silliq bo‘ladi va qizilo‘ngachdan 
oshqozonga osongina o‘tib, hazm bo‘la boshlaydi.
B undan tashqari, so ‘lak m e ’da shirasi ajralishini ham
kuchaytiradi. So‘lak ovqat hazm qilishda qatnashish bilan birga, tish 
emal qatlamiga kalsiy, fosfor va boshqa mineral tuzlam i yetkazib 
boruvchi asosiy bufer manba hisoblanadi. So‘lak tarkibining o ‘zgarishi 
tish to'qimalarining yemirilishi (kariyes)da, tishlarga chirk, karash 
va tosh yig‘ilishida, parodontit kasalligining rivojlanishida asosiy 
omillardan biri hisoblanishi amaliyotda isbotlangan.
Og‘iz bo‘shlig‘i shilliq pardasining himoya qilish qobiliyatini 
kuchli bo‘lishi uning regenerativlik suratiga bog‘liqdir. Undan tashqari, 
so‘lak ajralishi, uning immunogen biokimyoviy xususiyati, shilliq 
parda ostidagi kapillyarlar va nerv tolalarining ko‘pligi uchun og‘iz 
ichidagi turU mikroblar ko‘p bo‘lishiga qaramay, undagi kasalliklar 
ko‘pincha tez va yengil o‘tadi.