S. N. Maxsudov, G. R. Shukurova

Nerv sistemasi. Chaynov apparati faoliyati ovqatning sifati, 
ta ’mi, hidi, qattiq — yumshoqligi, issiq — sovuqligini va boshqa 
tashqi ta ’sirotlarni ayrim nerv talalari orqali qabul qiladi. Bu nerv 
oxirlarining sezuvchi tolalari (reseptorlari) og‘iz b o ‘shlig‘i 
to ‘qimalarida, tishlarda, tilda, shilliq qavatda joylashgan. Bosh miyada 
joylashgan 12 juft nerv tomirlarining beshinchi (uch shoxli nerv), 
ettinchi (yuz nervi), to ‘qqizinchi (til-yutqin nervi) va o ‘n ikkinchi 
(til osti nervi) juftliklari og‘iz bo‘shlig‘i, yuz, chaynov apparati 
ishini boshqarib turadi.
Chaynov apparatining qattiq to ‘qimalardan tashkil topgan 
a’zolariga yuz-jag‘ suyaklari va tishlar kiradi.
Yuqori jag‘ suyagi kallaning yuz qism i suyaklari bilan 
tutashganligi tufayli ovqatni uzishda va chaynab maydalashda passiv, 
ya’ni harakat qilmaydigan a ’zodir. Yuqori jag‘ bir juft b o ‘lib, chap 
va o ‘ng bo‘lakcha, uning tanasi va to ‘rtta o‘sig‘i: peshona, alveolyar, 
tanglay va yonoq o ‘siqlari bor. Yuqori jag‘ suyaklari ko‘z kosasining 
pastki devorini, burun bo‘shlig‘ining yon devorini va qattiq tanglayni 
hosil qilishda qatnashadi. Suyakning ichida burun b o ‘shlig‘iga 
ochiladigan bo‘shliq bo‘lib (burun yondosh bo‘shliqlari) uni yuqori 
jag‘ bo‘shligi yoki muallif nomi bilan Gaymor bo‘shlig‘i deb ataladi.

---

Ko‘pgina hollarda yuqorigi jag‘ tishlaming ildizlari mazkur bo‘shliqlar 
tubiga turtib kirgan bo‘ladi va tishlar ildizi uchidagi yiringli jarayonlar 
oqibatida bu bo‘shliq ham yallig‘lanishi mumkin. Ushbu genezdagi 
yallig'lanishni «Odontogen» gaymorit deyiladi.
Pastki jag‘ suyagi bosh suyagidagi harakatchan suyaklarning 
eng kattasidir. U ikkita simmetrik bo‘lakdan tashkil topib, lining 
tishlar o ‘rnashgan gorizontal qismi — tanasi va ikkita vertikal ketgan 
shohi bor. Pastki jag‘ning shohi yuqorida ikkita o ‘siq bilan tugaydi: 
oldingi tojsimon o ‘sig‘i va orqa tomondagi bo‘g‘im o ‘sig‘i. Bo‘g‘im 
o ‘sig‘ining boshchalari chakka suyaklaridagi chuqurchalarga kirib 
turadi va chakka-pastki jag‘ bo‘g‘imini hosil qiladi. Tish qatorlari 
jipsligi, ya’ni tishlov holatining buzilishi ko‘p hollarda mazkur 
bo‘g‘imning shikastlanishiga olib keladi.
Pastki jag‘ chaynov muskullari yordamida harakat qiladi va 
ovqatni uzib olib, ezib, maydalab yutishga hamda uning yaxshi hazm 
bo‘lishiga katta yordam beradi.