S. N. Maxsudov, G. R. Shukurova

Og‘iz bo‘shlig‘i shilliq parda bilan qoplangan. Jag‘larining 
alveolyar o ‘sig‘ini qoplab turgan qismidagi shilliq parda milk deb 
ataladi. Mazkur parda jag‘ suyagi ustki pardasi — periost bilan zich 
qo‘shilib ketadi, shuning uchun ham milk harakatchan emas. Tishlar 
orasida milk tishlararo so‘rg‘ichlarni hosil qiladi. Yuqori va pastki 
lablarning harakatchan shilliq pardasi markaziy kurak tishlar 
ro‘parasida biroz qalinlashgan holda milk tomonga burma hosil qilgan 
tarzda birikadi — bu hosilalami yuganchalar deyiladi.
Og‘iz shilliq qavatida mayda shilliq va so‘lak bezlari juda ko‘p 
b o ‘Ub, ular og‘iz b o ‘shlig‘ini doimo yuvib, namlab turadi. Shilliq

---

qavat og‘riq va haroratni teri to ‘qimasiga nisbatan yaxshi sezmaydi. 
Yosh ulg‘aygan sari og‘iz shilliq qavati issiqlik ta’siriga yanada chidamli 
b oiib boradi. Og‘iz bo‘shlig‘ida ovqat ta’mini sezadigan nerv oxirlari 
bor. Bundan tashqari, shilliq qavatda og‘iz b o ‘shlig‘i bilan 
oiganizmning ichki organ va sistemalarining o‘zaro aloqasini ta’minlab 
turuvchi ko‘pgina reseptorlar joylashgan.
Shilliq qavatning sathi tekis, burmali, botiq va so‘rg‘ichsimon 
b o ‘ladi. U ning qalinligi katta yoshdagi odam larda 0,3 mm dan
0,4 mm gacha bo‘lib, yuza qismi epiteliy bilan qoplangan. Shilliq 
qavatning yuzasiga doimo leykositlar ajralib, fagositoz vazifasini 
o‘taydi va organizmni himoya qilish qobiliyatini ta ’minlaydi. Bir 
daqiqada ajralib chiquvchi leykositlar soni 200 000 gacha yetadi.
Og‘iz shilliq qavati hujayralari yuqori harorat, mexanik va 
kimyoviy ta’sirotlar natijasida o ‘z shaklini tez-tez o ‘zgartirib, yangi 
epiteliy qavati bilan almashinib turadi.
Til muskullardan tashkil topgan bo'lib, uni qoplab tuaivchi 
shilliq pardada ta ’mni sezadigan maxsus nerv oxirlari bor. Tilning 
ildizi, tana va uch qismlari tafovut qilinadi. Tilning pastki yuzasidagi 
shilliq qavat ustki yuzasidagiga nisbatan nozikroq va silliqroq bo‘ladi. 
Tilning ostida maxsus burma mavjud bulib, u tilosti yuganchasi deb 
ataladi.
Tilning ustki yuzasi har hil turdagi va kattalikdagi so‘rg‘ichlarga 
boy bo‘lib, asosan ta ’m bilish uchun xizmat qiladi. Til muskullarini 
ikki guruhga ajratish mumkin.
Birinchi guruhga tilni harakatlantiruvchi muskullar deyilib, 
ularning bir uchi skeletning m a’lum bir eridan boshlanadi va ikkinchi 
uchi tilda tugaydi.
Ikkinchi guruh muskullar tilning xususiy muskullari bo‘lib, 
ular tilning shaklini o ‘zgartiradi, bu muskullarning boshlanish va 
birikish joyi tilning o ‘zida bo‘ladi. Til tufayli inson ovqat ta ’mini 
sezadi, ovqat luqmasini og‘izda aylantirib, qorishtirib, uni yutish 
uchun yutqinga haydab beradi, so‘zlash vaqtida talaffuz etish uchun 
xizmat qiladi, og‘iz bo‘shlig‘idagi ovqat qoldiqlarini mexanik ravishda 
tozalaydi va burun bo‘shlig‘idan yutqinga tushayotgan balg‘amni 
beixtiyor og‘iz bo‘shlig‘iga tushib qolishiga to ‘sqinlik qilib turadi.

---