Sabirova Umida refera t mavzu: Jismoniy shaxslar mol-mulk solig’i elementlari

Jismoniy shaxslar mol-mulk va yer soliqlarini qay tartibda to‘lashlari kerak?
Milliy matbuot markazida Davlat soliq qo‘mitasi jismoniy shaxslarning mol-mulkiga solinadigan soliq, jismoniy shaxslardan olinadigan yer solig‘ini hisoblash, undirish va ushbu soliq turlari bo‘yicha beriladigan imtiyozlar hamda joriy yildan boshlab bu borada soliq qonunchiligiga kiritilgan o‘zgartirish va qo‘shimchalarning mazmun-mohiyatiga bag‘ishlangan «Soliqlarni o‘z vaqtida to‘lash burchimiz» mavzusida matbuot anjumani tashkil etdi.
Ma'lumki, O‘zbekiston Respublikasi Soliq kodeksining 272- va 287-moddalariga asosan, egaligida soliq solinadigan mol-mulki hamda yer uchastkalari bo‘lgan jismoniy shaxslar mol-mulk va yer solig‘i to‘lovchilari hisoblanadi. Bunda, agar ko‘chmas mulk mulkdorining joylashgan yerini aniqlash imkoni bo‘lmasa, bu mol-mulk qaysi shaxsning egaligida va (yoki) foydalanishida bo‘lsa, o‘sha shaxs soliq to‘lovchidir.
Soliq kodeksining 273- va 288-moddalariga muvofiq soliq obektlariga jismoniy shaxs egaligidagi uy joylar, kvartiralar, dala hovli imoratlari, garajlar va boshqa imoratlar, joylar, inshootlar hamda qonunchilikda belgilangan tartibda berilgan yer uchastkalari kiradi.
Jismoniy shaxslarning mol-mulk va yer soliqlari Soliq kodeksining 277- va 293-moddalariga asosan soliq to‘lovchining yashash joyidan qat'i nazar, soliq solish obekti joylashgan yerdagi davlat soliq xizmati organlari tomonidan ko‘chmas mulkka bo‘lgan huquqlarni davlat ro‘yxatidan o‘tkazuvchi organning ma'lumotlari va qonunchilik bilan belgilangan stavkalar asosida hisoblab chiqariladi.
Shuningdek, jismoniy shaxslarning mol-mulk va yer soliqlarini to‘lash to‘g‘risidagi to‘lov xabarnomasi davlat soliq xizmati organi tomonidan soliq to‘lovchilarga imzo qo‘ydirilgan holda yoki to‘lov xabarnomasi olinganligini va olingan sanani tasdiqlovchi boshqa usulda har yili 1 maydan kechiktirmay topshiriladi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2016 yil 27 dekabrdagi «O‘zbekiston Respublikasining 2017 yilgi asosiy makroiqtisodiy ko‘rsatkichlari prognozi va Davlat byudjyeti parametrlari to‘g‘risida»gi PQ-2699-sonli qaroriga asosan, 2017 yilda jismoniy shaxslarning mol-mulkiga solinadigan soliq stavkasi mol-mulkning inventarizatsiya qiymatiga nisbatan 1,7 foiz miqdorida belgilandi.
Shuningdek, jismoniy shaxslarning mol-mulkiga solinadigan soliq bo‘yicha alohida stavkalar shaharlarda joylashgan umumiy maydoni 200 kv.metrdan 500 kv.metrgacha bo‘lgan turar joy va kvartiralarga 1,8 foizdan 2,1 foizgacha, maydoni 500 kv.metrdan ortiq bo‘lgan turar joy va kvartiralar uchun esa 2,5 dan 2,9 foizga oshirildi. Bundan tashqari, 2017 yil 1 yanvardan boshlab boshqa aholi punktlarida joylashgan umumiy maydoni 200 kv.metrdan ortiq bo‘lgan turar joy va kvartiralar uchun jismoniy shaxslarning mol-mulkiga solinadigan soliq stavkalari — 2,1 foiz miqdorida belgilandi. Jismoniy shaxslarning mol-mulkiga solinadigan soliq kadastr hujjatlaridagi inventarizatsiya qiymatidan, lekin 3 mln.so‘mdan kam bo‘lmagan miqdordan kelib chiqib hisoblanadi.
Jismoniy shaxslar mol-mulkini baholash organlari tomonidan belgilangan inventarizatsiya qiymati bo‘lmaganda, soliqni undirish uchun Toshkent shahri va viloyat markazlarida 20 328,0 ming so‘m miqdorida, boshqa shaharlar va qishloq joylarda esa 8 833,0 ming so‘m miqdorida mol-mulkning shartli qiymati qabul qilindi.
Ko‘chmas mulkka bo‘lgan huquqni ro‘yxatga oluvchi organlarda belgilangan tartibda ro‘yxatdan o‘tkazilmagan yangi qurilgan turar joylar bo‘yicha jismoniy shaxslarning mol-mulkiga solinadigan soliq mol-mulkning shartli qiymatidan kelib chiqib ikki baravar miqdorida undiriladi.
Jismoniy shaxslarga hisoblangan mol-mulk va yer soliqlari jismoniy shaxslar tomonidan soliq davri uchun hisobot yilining 15 oktabriga qadar to‘lanadi. Shu bilan birga, Soliq kodeksining 36-moddasiga asosan, soliq to‘lovchilar soliq to‘lash majburiyatlarini muddatidan ilgari bajarishga ham haqlidir.
Eslatib o‘tish joizki, Davlat soliq qo‘mitasi tomonidan tadbirkorlik sub'yektlari va fuqarolarga qulay shart-sharoitlar yaratish maqsadida, soliq va boshqa majburiy to‘lovlarni bankka bormasdan «CLICK», «U-PAY», «MBANK» va «PayMe» to‘lov tizimlari yordamida mobil telefon yoki internet orqali onlayn rejimda to‘lash imkoniyati yaratilgan. Ushbu to‘lov tizimidan foydalanish fuqarolar uchun bepul va amalga oshirilgan to‘lovlar uchun komission to‘lov olinmaydi. Shuningdek, to‘langan soliqlar haqidagi ma'lumotlar soliq to‘lovchilarning shaxsiy kartochkalariga avtomatik ravishda qayd qilinadi.
Soliq kodeksining 120-moddasiga asosan, belgilangan muddatdan kechiktirib to‘langan soliq summasiga har bir kechiktirilgan kun uchun 0,033 foiz miqdorida penya hisoblanadi.
Matbuot anjumanida Davlat soliq qo‘mitasi xodimlari ommaviy axborot vositalari vakillari tomonidan o‘rtaga tashlangan barcha savollariga batafsil javoblar berdilar.
Jismoniy shaxslarning mol-mulk solig‘ini hisoblash tartiblari qayta ko‘rib chiqiladi
Jismoniy shaxslar mol-mulki solig‘i invertar emas, balki kadastr qiymati asosida hisoblanadi. Hokimiyatlar kamaytiruvchi yoki oshiruvchi koeffitsiyentlarni qo‘llash huquqiga ega bo‘ladi.
2018-yildan jismoniy shaxslarning mol-mulk solig‘i mol-mulkning inventar emas, balki kadastr qiymati bo‘yicha hisoblanadi. To‘lovlarning 20−25 foizga oshishi kutilmoqda, deya xabar qildi bosh vazir o‘rinbosari, moliya vaziri Jamshid Qo‘chqorov chorshanba kuni bo‘lib o‘tgan Oliy Majlis Senatining 13-yalpi yig‘ilishida.
Jismoniy shaxslarning ko‘chmas mulk ob’ektlarini baholashning yangicha tartiblari soliqlarni bozor narxlariga yaqin qiymatda hisoblash maqsadida joriy etilmoqda. Bunda soliq stavkasi 1,7 foizdan 0,2 foizgacha pasaytiriladi.
Moliya vazirligi rahbarining qayd etishicha, bugungi kunda mol-mulk solig‘i uyning inventar qiymatidan olinmoqda. Bu qiymat 1991-yildagi narxda belgilangan bo‘lib, uning joriy narxi koefitsinetga ko‘paytirib topiladi. Koefitsiyent oxirgi marta 2010-yilda yangilangan bo‘lib, uyning inventar narxi bozor narxidan o‘rtacha 20−25 marta kichikdir.
Masalan, Toshkent shahri Buyuk Ipak yo‘li ko‘chasidagi 1980-yillar oxirida qurilgan 9 qavatli beton uylardagi 3 xonali kvartiraning maydoni 78 kvadrat metrni tashkil qiladi. Mazkur kvartiraning inventar qiymati 11 million so‘mni tashkil qiladi. Kelgusi yildan ushbu kvartiraning kadastr qiymati esa 113 million so‘m atrofida bo‘lishi kutilayapti. Ushbu qiymatdan 0,2 foiz miqdorida mol-mulk solig‘i to‘lanadi. O‘shanda 227 ming so‘m soliq to‘laydi. Ushbu xonadon egalari 2017-yilda 190 ming so‘m mol-mulk solig‘i to‘lagan, deya misol keltirdi vazir.
Moliya vazirligi Arxitektura va qurilish davlat qo‘mitasi bilan hamkorlikda ko‘chmas mulk ob’ekti hisoblangan turar-joylarni beshta toifaga ajratib, ular qiymatini indeksatsiya qildi. bunda soliqlarning keskin ortib ketishiga yo‘l qo‘ymaslik vazifasi yuklatildi.
U mol-mulk soliqlari hududlarning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishiga qarab belgilanishini ma’lum qildi. Masalan, Xorazmdagi mol-mulk solig‘i Toshkentdagi xuddi shunday ob’ektdagidan 2 marta kam bo‘ladi.
Bundan tashqari, mahalliy hukumat organlariga muayyan hududning o‘ziga xosliklarini hisobga olgan holda jismoniy shaxslar mol-mulk solig‘i, yer solig‘i va qayd etilgan soliqning bazaviy stavkasini 0,7-1,3 koeffitsiyentda oshirish yoki tushirish huquqini taqdim etish rejalashtirilmoqda.
Jismoniy shaxslardan olinadigan mol-mulk solig‘i 10 foizga oshishi kutilmoqda
2022 yilda jismoniy shaxslardan olinadigan mol-mulk solig‘i stavkalarini 10 foizga oshirish rejalashtirilmoqda. Shuningdek, aksiz solig‘i stavkalarining o‘rtacha 10 foizga oshishi kutilmoqda. Yuridik shaxslarning mol-mulkiga solinadigan soliq stavkasi esa amaldagi 2 foizdan 1,5 foizga kamaytirish ko‘zda tutilgan. Hisob palatasi 2022 yilgi davlat budjeti qonuni loyihasi va budjetnoma bo‘yicha xulosa berdi.
Jismoniy shaxslardan olinadigan mol-mulk solig‘ini hisoblash va to‘lash tartibi;
- tadbirkorlik faoliyati uchun yoxud yuridik shaxsga yoki YaTTga ijaraga berishda foydalaniladigan soliq solish obyektlari, shuningdek tadbirkorlik faoliyati va (yoki) daromad olish uchun mo‘ljallangan, yashash uchun mo‘ljallanmagan ko‘chmas mulk obyektlarini soliqqa tortish tartibi saqlab qolindi.
Turar joy fondi obyektlariga, shuningdek ko‘p kvartirali uylarga uzviy bog‘liq bo‘lgan avtomashina turar joylariga 2021-yilda amal qilgan soliq stavkalari 1,1 baravarga indeksatsiya qilindi.
Normativ muddatda qurilishi tugallanmagan yashash uchun mo‘ljallanmagan obyektlarga nisbatan soliq stavkasi 4 %dan 3 %ga tushirildi. 
❗️2022-yilda jismoniy shaxslar uchun 2018 yilda belgilangan kadastr qiymatidan kelib chiqqan holda hisoblangan soliq miqdori, 2021 yil uchun hisoblangan soliq miqdoridan 1,3 baravardan ortiq bo‘lishi mumkin emas.
Yetim bolalar va ota-ona qaramog‘idan mahrum bo‘lgan bolalarni jismoniy shaxslardan olinadigan mol-mulk solig‘idan ozod etildi. Ushbu imtiyoz yetim bolalar va ota-ona qaramog‘idan mahrum bo‘lgan bolalar uchun ular 23 yoshga to‘lgunga qadar davlat tomonidan ajratilgan turar-joy xonalariga tatbiq etiladi.
Jismoniy shaxslar uchun mol-mulk solig‘i bo‘yicha qanday imtiyozlar mavjud?
Soliq kodeksining 275-moddasiga asosan qator shaxslarning mulkida bo‘lgan mol-mulkka jismoniy shaxslarning mol-mulkiga solinadigan soliq solinmaydi. Bu haqda Davlat soliq qo‘mitasi xabar bermoqda.
Ular:
“O‘zbekiston Qahramoni”, Sovet Ittifoqi Qahramoni, Mehnat Qahramoni unvonlariga sazovor bo‘lgan, uchala darajadagi “Shuhrat” ordeni bilan taqdirlangan fuqarolarning;
urush nogironlari va qatnashchilari, shuningdek, doirasi qonun hujjatlari bilan belgilanuvchi ularga tenglashtirilgan shaxslarning;
o‘n nafar va undan ortiq bolalari bor ayollarning;
I va II guruh nogironlarining;
sobiq SSSRni, O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyaviy tuzumini himoya qilish yoki harbiy xizmatning yoxud ichki ishlar organlaridagi xizmatning boshqa majburiyatlarini bajarish chog‘ida yaralanganligi, kontuziya bo‘lganligi yoki shikastlanganligi oqibatida yoxud frontda bo‘lish bilan bog‘liq kasallik tufayli halok bo‘lgan harbiy xizmatchilar hamda ichki ishlar organlari xodimlari ota-onalarining va beva xotinlarining (beva erlarining);
energiya resurslarining amaldagi tarmoqlaridan to‘liq uzib qo‘yilgan turar joylarda muqobil energiya manbalaridan foydalanuvchi shaxslar - muqobil energiya manbalari o‘rnatilgan oydan e'tiboran uch yil muddatga;
Ushbu modda birinchi qismining 3, 5 va 6-bandlarida ko‘rsatilgan imtiyozlar qonun hujjatlarida belgilangan soliq solinmaydigan maydon (60 kv.m) o‘lchami doirasida beriladi hamda imtiyozlar mulkdorning tanlashiga binoan faqat bir mol-mulk obektiga taalluqli bo‘ladi.
Shuningdek, O‘zbekiston Respublikasi prezidentining 2013 yil 4 yanvardagi PQ–1902-sonli va 2016 yil 22 noyabrdagi PQ-2660-sonli qarorlariga muvofiq, dastur doirasida qurilgan uy-joylar ipoteka kreditini to‘lab bo‘lgunga qadar mulk solig‘ini to‘lashdan ozod qilinadi.
500 kv. m gacha bo‘lgan uy va kvartiralarning egalari uchun soliq o‘sishi 12−12,1 foizni, 500 kv. m dan ortiq uy-joy mulkdorlari uchun esa 11,3 foizni tashkil etadi.

№