Сабзавот экинларидан мўттасил ва юқори ҳосил олиб туришда маҳаллий


-расм. Функционал эркак стериллиги бор помидор гули


Download 3.5 Mb.
Pdf ko'rish
bet46/151
Sana03.12.2023
Hajmi3.5 Mb.
#1806389
1   ...   42   43   44   45   46   47   48   49   ...   151
Bog'liq
Сабзавот экинлари селекцияси ва уруғчилиги

24-расм. Функционал эркак стериллиги бор помидор гули: 
1 - оддий хили; 2 - Жон-Бер; 3 - Врибичанский низкий нави 
Ядрога алоцадор эркак стериллиги рецессив генларга боғлиқ. Ядрода ун 
бештадан ортиқ апа шундай генлар бўлиши маълум. Бундай стериллик 
кўпроқ номидорда тонилган. Генларнинг баъзилари чангдонлардаги чангнинг 
чала стериллигига сабаб бўлса (чанщонларда стерил чанглар ҳам, фертил 
чанглар ҳам бўлади), бошқалари бутунлай стерил бўлишига (Эрлиана 
широқолистная, Штамбовой крупно- плодний навлари), учинчи хилари 
гулларда чангчилар бўлмаслигига (Мутант-1, Мутант-2 навлари) сабаб 
бўлади. 
Ядрога алоқадор эркак стериллиги бўлган ўсимликларни кўпайтириш 
учун уларга баъзан 0,01% ли гиббереллин А
3
эритмаси пуркалади, бу эритма 
гулларда бир мунча миқдор чангчилар ҳосил бўлишига сабаб бўлади. Эритма 
билан ишланмаган ўсимликларнинг стерил гулларини шу чангчиларнинг 
чангги билан чанглаш мумкин. Ядрога алоқадор эркак стериллиги бўлган 
ўсимликларни стериллик тени бўйича гетерозигот ўсимликлар (ўша нав ѐки 
линиянинг стерил ўсимликларини чанглашдан олинган ўсимликлар) билан 
чанглантириб, кўпайтириш дам мумкин. Авлодда ўсимликларнинг ярми 
стерил гомозиготлардан, ярмиси фертил гетерозиготлардан иборат бўлади. 


Буларнинг биринчиларидан уларни бошқа нав билан чатиштириб, дурагай 
уруғлар олиш учун фойдаланилса, иккинчиларидан кўпайтириш мақсадида 
стерил ўсимликларни чанглаш учун фойдаланилади (25-расм). 
25 расм. Хужайра адросига алоқадор эркак стериллкгидан фойдаланиб, 
дурагай уруғлар олиш (схема). 
Ядро-цитоплашага алоцадор эркак стериллиги пиѐз билан сабзида 
топилган. У чангнинг бепушт бўлишига сабаб бўлади ва ядро билан 
цитоплазмадаги генларнинг ўзаро таъсири билан белгиланади. Ядро ва 
цитоплазмага алоқадор эркак стериллиги пиѐзда фитотипик жидатдан 
чангдонларнинг оч яшил тусга кириши ва етарлича тулик бўлиб турмаслиги 
билан намоѐн бўлади (26-расм). Стерил ўсимликларнинг стериллик гени 
бўлган цитоплазмасида (ЦИТ) редессив стерил ген аллели бўйича гомозигот 
ядро (msns) бўлади. Худди ана шундай цитоплазманинг доминант аллель 
бўйича гетерозигот (Msms) ва гомозигот (MsMs) ядро билан бирга бўлиши 
ўсимликнинг фертил генотипини белгилаб беради. Одатдаги цитоплазманинг 
дозиргина айғиб ўтилган барча ядро генотиплари билан бирга кушилган 
бўлиши дам ўсимликларнинг фертиллигини белгилаб беради. Ядро ва 
цитоплазмага алоқадор стерилликка эга бўлган ўсимликларни кўпайтириш 
мақсадида қайси нав 
26 расм. Пиѐз Тўпгуллари ва 1уллари: 1 - насл берадигани; 2 - насл 
бермайдигани. 
ўсимликларининг одатдагича цитоплазмаси рецессив стериллих ген аллели 
бўйича гомозигот ядро билан бирга (ЦИТ гттз) бўлса, худди ўша нав 
ўсимликларидан стерилликни мустахдамловчи алоҳида линиялар етиштириб 
чиҳарилади. Стерил линияни мустахкамловчи линия чангги билан 
чанглантирилганида хамма авлод стерил булиб чиқади ва уни чангловчи нав 
билан бирга ўстириб, дурагай уруғлар олиш учун ишлатиш мумкин (27-расм). 
27 расм. Ядро-цитоплазмага алоқадор эркак стериллигидан фойдаланиб 
дурагай уруғ олиш (схема). 
 


Цитоплазмага алоқадор эркак стериллиги қалампир ва маккажўхорида 
тонилган. Бундай стерилликни фақатгина цитоплазма генлари назорат 
қилади. Бу белги она уруға бўйича наслдан наслга ўтиб боради, шунинг учун 
чангловчи ўсимликнинг генотипи қандай бўлишидан қатъий назар, авлод 100 
фоиз стерил бўлади. Бундай стериллик билан ишлаш осонроқ, чунки 
стерилликни мустахкамловчи линиялар чиқаришга хожат қолмайди. 
Цитоплазмага алоқадор эркак стериллиги бўлган линияларнинг 
участкаларидан олинган дурагайлар ҳам стерил гуллар чиқаради. Щу 
муносабат билан вегетатив органлари бўлган сабзавот экигшари билан 
ишлашда цитоплазмага алоқадор эркак стериллигидан фойдаланищ ҳаммадан 
самарапироқдир. Генератив органлари бўладиган экинларнинг биринчи 
авлод дурагайларини етиштиришда экиладиган дурагай уруғларга чангловчи 
ўсимлик уруғларидан аралаштириш зарур. 

Download 3.5 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   42   43   44   45   46   47   48   49   ...   151




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling