Сабзавот экинларидан мўттасил ва юқори ҳосил олиб туришда маҳаллий

Ҳосилни йиғиб-териш олдидан уруғлик экинларнинг зараркунандалар ва 
касалликлар билан цанчалик зарарланганини, ҳарантин бегона ўтлар билан 
ифлосланганини аниқлаш учун текшириб кўриш ишларини уруғ тайѐрловчи 
ташкилот вақилининг иштирокида уруғчи агроном бажаради. Касалликлар, 
зараркунандалар ва бегона ўтларни ҳисоблаб чиқиш ишлари ―Апробацияга 

---

дойр йўл- йўриқлар‖га мувофиқ олиб борилади. Уларнинг натижалари 
бўйича Уруғлик экинларнинг зараркунандалар, касалликлар ва ҳарантин 
бегона ўтлар билан зарарланганини аниқлаш учун уларни йигам- терим 
олдидан текшириш акти‖ тузилади. 
- Ердаги нав назорати уруғларнинг нав сифатларини текшириш Учун 
ўтказилади. Бунда элита ва дурагай уруғларнинг нав тозалиги; Дастлабки 
ота-она формалари; репродукция мхада товар экинлари етиштиришга 
мўлжалланган навли уруғар; каита экмасдан турЯ етиштирилган уруғлар 
партиялари 
аниқланади. 
Ердаги 
наь 
назоратини 
илмий-тадқиқот 
муассасалари ва бошқа муассасаҳар тасдикданган усул-амаллар бўйича 
ўтказади, бу муассасаларнинг тармоғи белгиланган тартибда тасдикданади. 
Ердаги нав назоратини ўтказиш учун уруғлар намунаси ―Уруғларнинг 
сифатини аниқлаш учун ўртача намуналар олинт акти‖ билан бирга 
муассасага юборилади. Олинган намунага ―Рўйхатга олиш ҳарточкаси‖ 
тузилади. Уруғлар экилади ва униб чикдан ўсимликлар устидан фенологик 
кузатувлар олиб борилади. Уруғларнинг нав тозалиги ва дурагайлиги очиқ 
ерларда нормал ривожланган 200-500 Туп, ѐпиҳ ерларда - 100-200 Туп 
ўсимлик устида аниқданади. Бунда нав ѐки дурагайнинг таъриф-тавсифи 
хдмда ―Апробацияга дойр йўл-йуриклар‖га амал қилинади. Олинган 
маълумотлар ―Ердаги нав назоратининг ишчи бланки‖ га ѐзиб борилади-да, 
шу асосда ―Ердаги нав назорати натижалари‖ тузилади. Уруғларнинг 
белгилари кескин фарқ қилиб турадиган бошқа нав уруғлар билан 
ифлосланганини аниқлаш зарур бўлганида уруғлар ва кўчатлар баъзан 
лаборатория ва кўчатхона нав назоратидан ўтказилади. 
Хўжалик ичидаги нав назорати уруғликка эқилган экинларнинг навини 
тозалаб бориш, бир йиллик ўсимликларни нав танловидан ўтказиш, икки 
йиллик она ўсимликларни эса, куз ва баҳорда танлаш, шунингдек нобоп 
уруғлик экин ва кўчатларни навли экинлар хдсобидан чиқариш ишларини ўз 
ичига олади. Бу назоратни хўжаликда уруғчилик ишларига жавобгар бўлган 
шахе, тайѐрлов ташкилотлари ва бошқа ташкилотларнинг мутахассислари 

---

ўтказади. 
Навни тозалаш ишлари ўсимликлар ўстириб бориладиган бугун даврнинг 
бошвдан охиригача улар орасида аралашмалар ва касалланган ўсимликлар 
топилган сайин ўтказиб борилади. Бунда асосий навдаги экинлар орасидан 
қуйидаги аралашмалар йўқ қилиб турилади: навга хос бўлмаган ўсимликлар, 
етиштирилаѐтган экин билан чанглана оладиган бошқа нав ўсимликлари ва 
дурагайлар, шунингдек бошқа экин Туплари ва бегона ўтл ар. Навни тозалаш 
ишлари хўжаликдаги уруғчилик ишларига жавобгар шахе бошчилигида 
бажарилади ва апробатор томонидан назорат қилиб борилади. Навни тозалаш 
ишларининг натижалари бўйича ―Уруғлик экин навини тозалаш ишлари 
акти‖ тузилади. Уруғлик учун эқилган бир йиллик ўсимликларда апробатор 
тавсия қилган нав тозалаш ишлари ўтхазилмайдиган бўлса, у колда навнинг 
апробация най'гида белгиланадиган тозалиги бир тоифага иасайтирилади, 
―Уруғлар гувоқномаси‖га эса ―нав тозалаш иши ўтказилмагани учун тоифаси 
пасайтирилди‖ деб ѐзиб қўйилади. 
Навни танлаш уруғларнинг нав тозалигини сақлаб қолиш учун 
апробациядан кейин ўтказилади. Бир йиллик экинлар (қовоқдошлар, 
итузумдошларга манеуб экинлар) да бу иш уруғини олиш учун 
• бу 
ИШ
экинларни кўчириб ўтхазиш учун йигаштирилаѐтган махалда В 
бажарилади. Катта-кичиклиги, шакли ва ранги нав учун кос бўлган соғлом 
мевалар ва она ўсимликлар танлаб олинади. Йавга хос бўлмаган, зарарланган 
ѐки захаланган ва совуқ олган она ўсимликлар сақлашга қўйилмайди. 
Она ўсимликларни куз ва баҳорда танлаш ишлари уруғчи-агроном 
бошчилигида бажарилади, бунда ўсимликларни сахлаб қўйишга жавобгар 
шахе ҳам иштироқ этади. Танлаш натижалари бўйича ―Она ўсимликларни 
кузда танлаш акти‖ ва "Она ўсимликларни баҳорда танлаш акти‖ тузилади. 
Она ўсимликларни кузда танлаш ўтказилмаган бўлса, уларнинг апробация 
пайтида белгиланадиган нави бир тоифага пасайтирилади ва ―Уруғлих экин 
апробацияси акти‘Та тегишли тўзатиш киритилади, ―Уруғ гувоқномаси‖га 
эса, "она ўсимликларни танлаш иши ўтказилмагани учун тоифаси 

---

пасайтирилди‖ деб ѐзиб қўйилади. 
Нобоп уруғлик экин ва кўчатларни насли экинлар уисобидан чицариш иши: 
эқилган уруғларга навини тасдикдовчи хужжатлар бўлмаганида; уруғи 
экинлар апробация пайтида ва гуллаши олдидан текшириб қурилганида 
ахволи ѐмон деб баҳоланганида; экинларнинг нав сифатлари стандартларда 
белгиланган минимал нормалардап паст бўлганида; экинлар айниқса уруғдан 
тарқаладиган касалликлар билан зарарланганида ва уларда зарарланиш 
даражаси юқори бўлганда; апробация махалида хўжалик учун яроқ,сиз гуруҳ 
ўсимликлари 20 фоиз бўлиб чикқанида; учинчи нав тоифасига киритилган 
экинлар хусусида фазовий изоляция бузилганида; паст нав тоифасига 
киритилган бир йиллик экинларда нав тозалаш иши ўтказилмаганида ѐки бу 
иш ЗП'казилаѐтган махалда апробаторнинг талаблари бажарилмаганида; 
учинчи нав тоифасига киритилган участкалардаги икки йиллик она 
ўсимликларда Кузги танлаш ўтказилмаганида бажарилади. 
Уруғ назорати. Бу - нав назоратининг давомидир. Унинг вазифаси 
уруғларнинг 
зкинбоплик 
сифатлари 
билан 
физик 
сифатларини, 
етиштирилаѐтган, сақлаб қўйилади ва реализация қилинаѐтган пайтида 
уларнинг 
касалликлар 
ва 
зараркунандалар 
билан 
зарарланган- 
зарарланмаганлигини текширишдан иборат. 
Давлат нав пазоратини уруғларнинг тозалиги, унувчанлиги, намлигини, 
орасида бошқа ўсимликларнинг уруғлари бор-йўқлигини 
т
-кшириб кўриш 
йўли билан Уруғликлар сифатини сертификатлаш 
в
а назорат қилиш давлат 
маркази ҳамда уларнинг зараркунандалар, касалликлар ва ҳарантин бегона 
ўтлар билан зарарланганини текшириш йўли билан Ўсимликлар ҳарантини 
бўйича давлат . 
и
Нсцекцияси олиб борадилар. 
Уруғларнинг экинбоплик сифатлари ҳар бир уруғ партиясидац олинган 
ўртача намунани лабораторияда текшириб қўриб, анализ қилиш йўли билан 
аниқланади. Ўртача намуна битта уруў партиясидаги айрим коплардан оз 
миқдорда олинган уруғлардац ташкил топади. Олинган шу уруғлар 
аралаштирилиб, битта қилинади-да, дастлабки намуна тузилади ва иккита 

---

ўртача намунага ажратилади: биттаси уруғларнинг экинбоплик сифатларини 
хдмда касалликлар билан зарарланганини аниқлаш учун, иккинчиси 
уларнинг намлиги хдмда зараркунандалар билан зарарланганини аниқлаш 
учун ишлатилади. Биринчи намуна пишиқ газламадан тиқилган ва 
дезинфекцияланган қуруқ халтачага жойланиб, унга ѐрлиги ҳам солиб 
қўйилади, огзи канон билан богланиб пломбаланади ѐки сургуч билан 
мухрланади. Бу халтачанинг устига яна битта ѐрлик ѐпиштирилади. Иккинчи 
намуна тоза шиша идишга солиниб, огзи тикин билан бекитилади-да, устидан 
сургуч, мум ѐки парафин қўйилади ва идишга ѐрлик ѐпиштириб қўйилади. 
Олинган ўртача намуна уни олишда иштироқ этган шахслар томонидан 
имзоланадиган акт билан расмийлаштирилади ва хўжаликнинг мукри билан 
мухрланади. Актнинг бир нусхаси уруғ лабораториясига юборилади, 
иккинчиси хўжаликда қолдирилади. 
Хўжалик ичидаги нав назорати уруғлар етиштиришга дойр барча 
агротехника чора-тадбирларининг ўз вақтида ҳамда сифатли қилиб амалга 
оширилиши устидан назорат олиб бориш; уруғлик экинларнинг зараркунанда 
ва касалликлар билан зарарланганлиги, қанчалик ифлосланганлигини 
текшириш; уруғлик экинлар ҳосилини йиғиб олишнинг энг қулай 
муддатларини, йиғиб олинганидан кейин димлаб қўйиб, қўшимча етилтириш 
ва уруғликларни янчиш тартибини белгилаш; уруғлар, она ўсимликларни 
куритиш, тозалаш, сақлаб қўйиш устидан назорат олиб бориш ва бошқаларни 
ўз ичига олади. Хўжалик ичидаги нав назорати ишларини хўжалик 
афономлари, шунингдек тайѐрлов ташкилотларининг мутахассислари олиб 
борадилар. 
Бу назоратнинг муҳим бугани айрим уруғ партияларини тозалаш ва 
қўшимча ишлаш жараенида улардаги аралашмалар (ўсимлик қолдикҳари, 
бегона ўтлар ва экинларнинг уруғлари, кум, кесак ва бошқалар) миқдорини 
аниқлаш ва уруғларнинг экинбоплик сифатларини билиб олиш учун 
анализлар ўтказишдир. Шу анализ- ларнинг натижалари уруғ тозаловчи 
машиналарни тўғри ростлаб олишга ѐрдам беради. 

---