Сабзавот экинларидан мўттасил ва юқори ҳосил олиб туришда маҳаллий

 

---

11-боб. ПИЁЗДОШЛАР ОИЛАСИГА МАНСУБ ЭКИНЛАР 
Пиѐзли ўсимликларнинг ҳаммаси пиѐздошлар (АШасеае) оиласи, пиѐз 
(Allium L.) туркумига К1фади. Бу туркум вакиллари жуда турли-туман 
бўлиши билан ажралиб турадики, шу нарса улар тарқалган ареалнинг 
кенглигига ва айрим органларининг эволюцияси ўзига хос тарзда ўтганига 
боғлиқ. Allium L. туркуми 500 дан 600 тагача тўрни ўз ичига олади, шулардан 
тахминан 50 таси Марказий Осиѐнинг техислик ва тогли қисмларида ўсади. 
Марказий Осиѐнинг тогли жойларида бош пиѐзнинг ѐввойи хилари ҳам 
ўсади. Ошанин пиѐзи, Вавилов пиѐзи, аралаш пиѐз, шунингдек маданий 
саримсоқдинг уруғ-аймога бўлмиш - ингичка ўчли узун пиѐз шулар 
жумласидандир. Демаў, Марказий Осиѐни маданий пиѐз ва саримсоқнинг 
биринчи учош деб кисобласа бўлади. 
Пиѐзларнинг ҳаммаси тегишли органларининг бир хилда тузилганлиги 
билан таърифланади, лекин шу органларнинг ҳар бири ҳар қайси турда ҳар 
хил даражада ифодаланган. Allium L. тизими доирасида яшаш шароитларига 
кўра иккита асосий гурук тафовўт қилинади, буларнинг морфологик 
белгилари экологик мансублигига яхши мос келади.
Биринчи гуруҳига арид, яъни чўл-саҳро жойларда ва шунга яқин иқлимда 
ўсадиган эфемероид пиѐзлар киради. Буларга: пиѐзининг озиқ моддаларни 
кўп Туплаб, жуда ривожланиб кетадиган, поясииинг суст ифодаланган - 
пиѐзидан 100 бараварча енгил келадиган бир йиллик гюяси бўлиши, илдиз 
системаси билан ер устки қадимининг бир йўла тез алмашиниши, баҳорги 
ўсиш даврининг қисқа ва ѐзги тиним даврининг нисбатан ўзоқ давом этиши 
хосдир. Маданий саримсоқ, порей пиѐз ва ѐввойи ҳолда ÿca4nraH Кўпиrna 
пиѐзлар шу гуруҳиа мансубдир. 
Иккинчи гуруҳиа илдизпояли пиѐзлар киради, буларда Кўп йиллик поя 
(илдизпоя) ва кичикроқ; (ошрлиги поясининг оғирлигидан кам ѐки унга 
баравар) б)ўладиган пиѐз яхши ифодалангандир. Уларга: тиним даврининг 
бўлмаслиги, фаол ўсиб борадиган даврининг ўзоқ давом этиши, ер остки ва 
ер устки қадимларининг бирма-бир алмашиниб бориши хосдир. Бу гуруҳиа 

---

батун пиѐз, шилимшик; пиѐз, хушбўй пиѐз ва бир мунча қадимги бўлган 
илдизпояли бошқа филогенетик пиѐзлар киради. 
Жуда хилма-хил пиѐзлар орасидан мамлакатимизда бош пиѐз билан 
саримсоқ xÿn экилади. Ах;олининг томорқа ерларида чекланган миқдорда 
порей пиѐз (A. porum), батун пиѐз (A. fistulosum L.), Кўп ярусли пиѐз (A. 
prolifirum L.), xyui6ÿft пиѐз (A. adorum L.), шнит пиѐз (A. schoenoprasum L.) 
ва баъзи бошқа пиѐзлар ҳам экилади.