Сабзавот экинларидан мўттасил ва юқори ҳосил олиб туришда маҳаллий

Энг мудим хўжалик белгиларини баҳолаш усуллари. Хўжалик учун 
қимматли бўлган энг мудим белгиларни баҳолашнинг ўзига хос томонлари 
бор. Белгиларнинг табиати, ўсимликларнинг биологик хусусиятлари ва 
хўжаликда канцай мақсадларда ишлатилишига қараб баҳолаш иши бир неча 
усуллар, билан олиб борилади. 
Ҳосилдорлик ўша минтақада расм бўлган экиш муддатлари ва 
ўсимликларни 
жойлаштириш 
схемаларига 
риоя 
қилинган 
ва 
солиштириладиган намуналарнинг ўсиш қалинлиги текислаб олинган юксак 
афофон шароитларида аниқданади. 
Ҳосилдорликни аниқлашда мадсулдор органларнинг оғирлиги ва 
стандартга тўғри келмайдиган мадсулотнинг фоизларда ифодаланган 
миқдори дисобга олинади. Ҳосили кўп марталаб йиғиб-териладиган 
экинларда дамма теримларнинг ҳосили жам қилиниб, умуман белгиланади. 
Ҳосилдорлик экин майдони бирлигидан олинган товар мадсулотининг 
оғирлик бирликлари билан белгиланади (т/га, кг/кв. м дисобида). 
Экиннинг тезпишарлиги ҳосилдорлигини аниқлаш билан биргаликда 
белгиланади. Тезпишарлик кўрсаткичи ҳосили кўп марталаб йиғиб-териб 
олинадиган экинларда майсалари униб чиққанидан бошлаб то биринчи 
ҳосили йшиб олинғунча ўтадиган кунлар сони, шунингдек мева тушшидан 
бошлаб ҳисоблаганда маълум давр ичида йиғиб олинган ҳосилининг фоизлар 

---

ҳисобидаги миқдоридир. Помидорда Тўпгули биринчи пайдо бўлган, полиз 
экинлари ва бодрингда дастлабки урғочи гуллари очилган, карамда тақалиб 
турадиган барглар пайдо бўлган вақтга қараб тез иишарлиликни олдиндан 
аниқлаш мумкин. 
Ўсимликлар маҳсулотининг товарлик сифшплари уларнинг қай тариқа 
ишлатилиши ва биологик хусусиятларини ҳисобга олган ҳолда белгилаяади. 
Маҳсулотларининг таркибидаги озиқ моддалар ва витаминлар миқдори 
билан биргаликда улар ташқи кўринишининг чиройли ва мазасининг 
лаззатли бўлиши юқори сифатлилигини белгиловчи кўрсаткичлардир. 
Чунончи, баклажоннинг икра тайѐрлаш учун ишлатиладиган навлари 
думалоқ шаклли, соте тайѐрлаш учун ишлатиладиган навлари эса 
цилиндрсимон шаклли бўлиши керак. Янгилигича танаввул қилинадиган 
помидор мевалари йирик пўсти майин ва эти каттиккина, кўп уяли, қайта 
ишлаш учун мўлжалланган навлари эса, таркибида қуруқ моддалари кўп, 
сирти силлиқ, мева бандлари қора доглардан ҳоли, уруғлар ва пўстлари 
кўринишидаги чикиндилари кам бўлиши керак. 
Маҳсулдор органлар сифатини аниқлаш ҳар хил даражада мураккаб 
бўлган баҳолаш усулларини қўлланишни талаб қилади: оддийгина йўл билан 
улчаб, тортиб кўриш, визуал йўл билан баҳо бериш, биокимѐвий ва бошқа 
анализларни қилиб кўриш шулар жумласидандир. Агар нав қайта ишлаш 
учун мўлжалланадиган бўлса, қайта ишланган маҳсулоти дегустация 
кдяиниб, биокимѐвий анализдан ўтказилганидан кейин унинг сифатига узил-
кесил баҳо берилади. 
Сацлаб қўйишга яроқргилиги маҳсулотни саклаш жараѐнида баҳоланади. 
Ҳар қайси маҳсулотдан олинган намуна тортиб кўрилади ва мазкур экин 
учун тавсия этиладиган шароитларда сакланади. Саклаш жараѐнида 
намунани вақт-вақти билан тортиб қўриб, вазнининг қанча камайгани, товар 
маҳсулотдан неча фоиз қолгани ва баллар ҳисобида касалликлар билан 
қанчалик зарарлангани аниқланади. Саклашга яроқлилик намуналари 
товарлик сифатларини йўл ққўйиладиган доирада йўкотгани ҳолда саклана 

---

оладиган кунлар сони билан ѐки маълум муддат сақлаб қўйиладиидан кейин 
товарлик сифатларини иуқотмаган маҳсулотнинг фоизлар ҳисобидаги 
миқдори билан ифодаланади. 
Механизмлар ѐрдамида йиғиб-териб олишга яроцлилиги - бу турли-туман 
белгилар мажмуаси бўлиб, уларнинг ўзига хослиги Ўсимликларнинг 
биологик хусусиятларига ва терим машиналарининг қонструкциясига боғлик. 
Механизмлар ѐрдамида йиғиб-териб олишга яроқлиликнинг барча экинлар 
учун умумий бўлган кўрсаткичларидан 
И
РИ ўсимликларни етилиш 
муддатлари ва маҳсулдор органларининг улчамлари жиҳатидан бир текис, 
ѐппасига пишиб-етиладиган, Тупининг ихчам механик таъсирларга чидамли 
бўлишидир. Ўсимликларнинг ѐпиасига пишиб-етилиши айникса муҳим 
кўрсаткичдир, бу кўрсаткич дастлабки маҳсулдор органлари етилган кундан 
бошлаб то ҳосил гарх пишғунча орадан ўтадиган кунлар сони билан 
ифодаланади. Мана шу давр бир неча кундан ортиқ чузилмаслиги керак. 
Ёппасига пишиб-етилишига бериладиган баҳонинг энг тўғриси ҳосилни бир 
марта йиғиб-териб олинганида чикқан товар маҳсулот фоизини аниқлашдир. 
Бу фоиз помидор учун 75-90% ва карам учун 80-85% бўлса, етарли деб 
ҳисобланади. Ёппасига пишиб-етилишни аниқлаш учув делянкалар бир неча 
қисмларга бўлинади ва ҳар бир қисмининг Ҳосили тенг вақт оралатиб, 
алоқ,ида-алоқ.ида йиғиб олипади ҳамда товар даражасига етмай, хали гур 
бўлиб турган, обдон етилган ва ўтиб кетганлиги учун товар сифатларини 
йўқотиб қўйган маҳсулдор органларининг фоизи хдсоблаб чикишади. 
Намуналарни баҳолаш учун ҳар бир намуна ҳосили энг оптимал муддатларда 
йиғиб-териб олинган маҳалда қўлга киритилган натижалар олинади. 
Ўсимликларнинг ѐппасига пишиб-етилиши етарлича бўлмаслигининг 
ўрнини маҳсулдор органлари етилиб олганидан хейин уларн'от ўсимликда 
ўзоқ сақланиб тура олиш лаѐқати тулцгфиб кетиши мумкин. Бу белгинй 
баҳолаш учун делянкада керашдан кўра 10-12 тун кўпроқ ўсимлик 
ўстирилади. Буларнинг ҳосили йиғиб олинмасдан, балки меваларининг 
тўкилиб тушиш ва юмшаб, эзилишга, ѐки бош ва илдизмеваларининг ѐрилиб, 

---

чақнашга чадамилиги кузатиб борилади ва хоқазо. Агар иллат етиши ҳосил 
гарх пишганидан хейин бошланадиган бўлса, у ҳолда буидай намуна 
механизмлар ѐрдамида йғиб олишга яроқли деб ҳисобланади. 
Механизмлар ѐрдамида йиғиб-териб олишга яроқлиликнинг муҳим курс: 
ткичи эхин мевалари, бопшари, пиѐзчалари, илдизмеваларининг эзш;г?:п ва 
зарб таъсирларига чидамлилигидир. Экиннинг комбайнлар ва бошқа 
машиналардан селекция жараѐнининг дастлабки босқичларида нечоғлик 
зарарлолишига баҳо бериш амалда мумкин эмас Шу сабабдан 
тўқихмаларнинг эзилишига, зарб таъсирлари, ѐршшш ва бошқа хмеханик 
зарарларга чидамлилиги махсус асбобларда аниқланади. Селекция 
жараѐнининг бир мунча кечки босқичларида мана шу кўрсаткичларни 
баҳолаш учун йиғим-тершм машиналарининг ишига ухшаб тазўсир 
қиладиган асбоблар - айланиб турадиган барабанлар, титраб-тебранадиган 
бункерлар ва бошқалар кугшанилади. 
Ҳосилни механизмлар ѐрдахмида териб олишга яроқлилигининг яна бир 
мухим кўрсаткичи помидор ѐки бодрингда меваларининг мева бандита ва 
мева бандларининг тўпгул ѐки ўсимлик поясига бириқишининг 
махкахмлигидир. Мевалар етилганидан кейин тўкилиб тушмайдиган ва шу 
билан бир вақтда хмашиналар билан йигалган махалда осон узилиб 
чиқадиган бўлиши керак. Илдизмеваларни титқиловчи машиналар билан 
йиғиб олишда экин палагининг узилишига қарши пишиқлигининг катта 
аҳамияни бор. Бош карамни йишб олишда карам боши ташқи ўзагининг бўйи 
аҳамиятга эга. Барча ўсимликларда уиинг бўйи 10-20 см келадигаи ва карам 
бошлари бир хил сатхда жойлашган бўлгани маъқул. Дуккакли экинларда 
ўсимликларнинг ѐтиб қолишига чидамли ва шу билан бирга дуккакларининг 
баланд ва ғуж бўлиб жойлашадиган бўлиши аҳамиятга 
эга.