Самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

Суҳбатлашиш одоби. Суҳбатлашиш муомала маданиятини шакллантиришнинг муҳим воситаларидан бири саналади. Ҳар қандай суҳбат, аввало маълумотлар алмашинувидир. Суҳбатлашиш орқали инсонлар бир–бирлари билан мулоқотга киришадилар, бир–бирлари ҳақида маълумотга эга бўладилар, бир–бирларини тушуниб борадилар, шу билан бирга муомала маданиятларидаги айрим бўшлиқларни тўлдирадилар. Зеро шоир Чустий таъбири билан айтганда:


Орттирур меҳрингни ҳардам меҳрибонлар суҳбати,
Жонга жон бахш айлагандек, жонажонлар суҳбати.
Сира осон бўлмаган мушкул тугунларни ечар,
Фикри қилин қирқ ёрувчи нуктадонлар суҳбати⁶⁶.

Суҳбатлашиш одобида қуйидагиларга эътиборга қаратиш мақсадга мувофиқ:

– суҳбатлашаётган кишиларнинг гапини бўлмаслик лозим. Агар зарурати бўлса, албатта, узр сўраб мурожаат этиш кишининг маданиятли эканлигини билдиради;
– суҳбат мавзуи ҳақида етарли маълумотга эга бўлмай туриб суҳбатга асло аралашманг, зеро, оқибатда бемаврид фикрингиз учун уялиб қолишингиз эҳтимоли мавжуд;
– суҳбатлашаётганларга қарата луқма ташламанг. Бу ўринсиз қилиғингиз суҳбатлашаётганлардан бирини ранжитиши мумкин;
– суҳбатдошга оғир ботадиган, уни хафа қиладиган, ноқулай вазиятга солиб қўядиган ҳамда суҳбатдошингиз хоҳламайдиган мавзу бўйича суҳбат қурманг. Бу борада зеҳнли ва фаросатли бўлиш киши учун доимо муваффақият олиб келган;
– суҳбатдошингизни ҳаддан зиёд мақтаб юборманг. Ўринсиз мақтов дўстона муносабатга путур етказади. Чунки бундай суҳбатлар аксарият ҳолларда зерикарли бўлади;
– суҳбатдошингизнинг кимлиги, мавқеи, қизиқиши, ижтимоий келиб чиқиши ва шу каби хусусиятларини аввалдан билишга ҳаракат қилинг. Шунда у билан бўладиган суҳбатингиз мазмунлироқ бўлади;
– суҳбатдошингизни ҳурмат қилишга ўрганинг, ҳатто унинг фикрини сиз нотўғри деб билганингизда ҳам охиригича эшитинг;
– танимаган ёки энди танишган одамлар билан суҳбатлашишда асосий мавзу, албатта, спорт ёки сериаллар бўлади. Бироқ бундай суҳбатларда оилавий масалалар, шахсий ҳаётдаги келишмовчиликлар, иш жойидаги муаммолар ҳақида суҳбатлашиш ўринсиздир. Шунингдек, суҳбатдошлар уч ва ундан ортиқ кишини ташкил қилса–да, икки таниш одам бир–бири билан ўзлари билган мавзуда суҳбатлашишлари бошқаларга нисбатан ҳурматсизликни билдиради;
– суҳбатга қўшилишни истасангиз албатта суҳбат мавзусини, суҳбатлашаётганлар кайфиятини ҳисобга олинг. Яхши кайфиятда суҳбатлашаётганларга қўрқинчли, ваҳимали, кўнгилсиз ҳолатлар ҳақида гапирманг. Айниқса, бемор билан суҳбатлашганда жуда эҳтиёткор бўлинг; беморнининг кўнглини яхши, мулойим ҳамда касаллигидан бироз бўлса–да чалғитувчи сўзларни топиб гапириш мақсадга мувофиқ;
– суҳбатлашишнинг асоси фақат гапиришдан иборат эмас, балки тинглаш ҳамдир. Аммо, тинглаш фақат эшитиб ўтириш дегани ҳам эмас. Яхши суҳбатдош суҳбатдошининг фикрини тинглайди, гапининг мағзини чақишга ҳаракат қилади., фикрларидан мантиқий хулосалар чиқаради, қўшилмаган тақдирда: «Дарҳақиқат, мана бу фикрингизда жон бор, бироқ аввалги гапингиз бироз муболағали» ёки «Кечирасиз, менимча шу фикрингизни бошқачароқ ифода этганингизда янада тушунарлироқ бўлар эди», ёки «Фикрингизни бўлганлигим учун узр, лекин мен буни бошқача тасаввур қиламан» ва ҳоказо. Зинҳор «Бўлиши мумкин эмас», «Гапингиз мутлақо нотўғри», «Бу ҳақда ҳеч нарсани билмайсиз», «Сиз айтаётган гапларни ёш бола ҳам билади» деган ибораларни ишлатмангки, бу суҳбатдошингизнинг иззати, нафсониятига тегади;
– суҳбат пайтида ҳадеб соатга қараш, ён–атрофга аланглаш, бошқа бировга пичирлаб гапириш ҳурматсизлик ва маданиятсизлик белгиси саналади. Бу ҳолат суҳбат олиб бораётган кишига ниҳоятда салбий таъсир кўрсатади. Натижада суҳбат самарасиз якунланади.
Бугунги воқелик оламнинг кўп ишлари ва ҳақиқатларига янгича қараш, уларни бутун мураккабликларини янгича идрок қилиш ва янгича сиёсий, иқтисодий, маънавий мезонларда баҳолашни талаб этади.
Миллий маънавиятимиз ва қадриятларимизнинг қайта тикланиши, ўзлигимизни англай бошлаганимиз туфайли бугун ҳар биримизнинг онгимиз, тафаккур тарзимизда муҳим ижобий ўзгаришлар рўй бермоқда. Ҳаётий ўзгаришлар одамларимиз қалби ва онгига сингиб, уларда келажакка ишонч туйғусини, Ватанга муҳаббат, эркинлик ҳиссини тарбияламоқда. Мазкур жараёнлар сўзлашув маданиятини такомиллаштиришда, уни янада гўзаллаштиришда ҳар бир кишининг масъулиятини талаб этади.