Samarqand davlat universiteti a. B. Pardayev, S. A. Qurbonov

 
TAQLID SOʻZLAR 
Narsalarning tovushiga va holatiga taqlidni bildirgan so‗zlar taqlid so‗zlar 
hisoblanadi. 
Taqlid so‗zlar nimaga taqlidni bildirishiga ko‗ra ikki xil bo‗ladi: 
1) tovushga taqlid so‗zlar; 2) holatga taqlid so‗zlar. 
Narsalarning ovoziga taqlidni bildiruvchi so‗zlar tovushga taqlid so‗zlar 
sanaladi. Masalan, g„a-g„a (o‗rdak ovoziga taqlid), di-dit (mashina signaliga taqlid), 
taq-tuq, qars-qurs, gurs-gurs. 
Narsalarning holatiga taqlidni bildiruvchi so‗zlar holatga taqlid so‗zlar 
hisoblanadi. Masalan, lip-lip (chiroq holati), jimir-jimir (suv holati), yal-yal, gʻuj-
gʻuj. 
1-misol. Tovushga taqlid soʻzlar ajratib koʻrsatilgan. 
1. Namiqqan shuvoqlar oldin tutab yaxshi yonmasa ham, keyinroq chars-
churs uchqun sochdi-da, axiyri gurullab ketdi. (O. Yoqubov) 2. Shu payt gurs-gurs 
oyoq tovushlari eshitilib, ovlardakabobpazlik qiladigan baqaloq bakovul ko‗rindi. (O. 
Yoqubov) 3. Torgina xonani xotin-xalajning qiy-chuvi tutdi. (O. Yoqubov) 4. Tongda 
ari gulga so‗zlar g„uv-g„uv-g„uv, Guljonim, asaling ber, sog‗indim-ku. (Quddus 
Muhammadiy) 5. Zum o‗tmay hovlida ship-ship ovoz eshitildi. (O. Yoqubov) 6. 
To‗rtta savag‗ich bilan tap-tap urib, par singari qilib titibdi. (Oydin) 
2-misol. (Holatga taqlid soʻzlar ajratib koʻrsatilgan) 
1. Namoz g‗azabi oshib, dag„-dag„ qaltiray boshladi. (X. To„xtaboyev) 2. Endi, 
ehtimol, dir-dir qaltiragan bolalar yuk ko‗tarishga yaramas edi, yaxshiyam Qo‗chqor 
bor ekan, kutilmaganda ajoyib bir ish qildi. (O. Yoqubov) 3. Boshidagi toj yal-yal 
yonarmish. (N. Aminov) 4. Shoikrom onasining barmoqlari tars-tars yorilib ketganini 
endi payqadi. (O„. Hoshimov) 5. Albatta, yo‗l yaxshi bo‗lib, jadalroq yurishsa, sovuq 
uncha bilinmas, quloq-burunlarni «jaz-jaz» chaqmas edi, lekin iz tushmagan yo‗ldan 
yurish mushkul. (O.Yoqubov) 
Ayrim taqlid soʻzlar har xil gaplar tarkibida, turli nutq sharoitida boshqa-
boshqa ma‘nolarni bildirib, taqlid soʻzlarning ikki xil ma‘no guruhiga kirishi 
mumkin. Masalan: Tashqaridan tars-tars qadam tovushlari eshitildi. (tars-tars – 
tovushga taqlid soʻz) Shoikrom onasining barmoqlari tars-tars yorilib ketganini endi 
payqadi. (tars-tars – holatga taqlid soʻz) Qozonda nimadir ishtahani qitiqlab jaz-jaz 
qovurilardi. (jaz-jaz – tovushga taqlid soʻz) Albatta, yo„l yaxshi bo„lib, jadalroq 

---

194 
yurishsa, sovuq uncha bilinmas, quloq-burunlarni «jaz-jaz» chaqmas edi, lekin iz 
tushmagan yo„ldan yurish mushkul. (jaz-jaz – holatga taqlid soʻz) 
Biror taqlid soʻzning qaysi ma‘no turiga kirishini aniqlashda nutq sharoiti va 
gapning umumiy mazmuni muhim ahamiyatga ega. Shuningdek, taqlid soʻzning 
tovushga yoki holatga taqlidni bildirishini aniqlash uchun «shunday vaziyatda mana 
shunaqa tovush chiqishi mumkinmi?» degan oddiy savolni oʻzimizga berib 
koʻrishimiz kerak. Agar mumkin boʻlsa, bu soʻz tovushga taqlidni; mumkin 
boʻlmasa, holatga taqlidni bildiradi. Masalan: Tashqarida qor gup-gup yogʻar edi. 
Qor yogʻayotganda gup-gup ovoz chiqishi mumkinmi? Yoʻq. Demak, bu gapdagi 
gup-gup soʻzi holatga taqlid soʻz sanaladi. Ariqlarda shisha kabi tiniq suvlar shildir-
shildir oqar edi. Suv oqayotganda shildir-shildir ovoz chiqishi mumkinmi? Ha. 
Demak, bu gapdagi shildir-shildir soʻzi tovushga taqlid soʻz sanaladi.