Samarqand davlat universiteti a. B. Pardayev, S. A. Qurbonov

ANIQ NISBATDAGI FE‟LLARNING BOSHQA NISBAT
SHAKLLARIDAN FARQLANISHI 
Aniq nisbatdagi ayrim fe‘llar shaklan oʻzlik, orttirma va birgalik nisbatdagi 
fe‘llarga oʻxshab ketadi. Masalan, faxrlanmoq fe‘li aslida aniq nisbatda boʻlsa-da, 
shaklan va mazmunan oʻzlik nisbatdagi fe‘lga oʻxshash: Alisher oʻzidan faxrlandi. 
Biroq oʻzbek tilida faxrlamoq degan fe‘l mavjud emas va bu fe‘l tarkibida -n alohida 
qoʻshimcha sifatida ajrala olmaydi. Demak, nisbat qoʻshimchasi ham yoʻq. Tarkibida 
nisbat qoʻshimchasi mavjud boʻlmagan har qanday fe‘l esa aniq nisbatda boʻladi. 
Quyidagi jadvalga e‘tibor bering: 

---

90 
№ 
Aniq nisbat 
Izoh 
Oʻzlik 
nisbati 
Izoh 
1 
Odatlanmoq, 
faxrlanmoq, 
sirpanmoq 
Odatlamoq, faxrlamoq, 
sirpamoq degan fe‘llar 
mavjud emas va bu 
fe‘llardagi -n alohida 
qoʻshimcha 
sifatida 
ajrala olmaydi, shuning 
uchun ushbu fe‘llarda 
oʻzlik 
nisbat 
qoʻshimchasi yoʻq va 
ular aniq nisbatda. 
Oʻylanmoq 
Oʻylamoq degan fe‘l 
mavjud, shu sababli -n 
oʻzlik 
nisbat 
qoʻshimchasi sifatida 
ajraladi va ushbu fe‘l 
oʻzlik nisbatidadir. 
2 
Sevinmoq 
Sevmoq degan fe‘l bor, 
ammo 
u 
«yaxshi 
koʻrmoq» 
ma‘nosini 
ifodalaydi. 
Sevinmoq 
fe‘li 
esa 
«xursand 
boʻlmoq» 
ma‘nosini 
bildiradi. Bu fe‘llar 
boshqa-boshqa 
ma‘nolarni ifodalagani 
uchun alohida ikkita 
fe‘l 
deb 
qaraladi. 
Sevinmoq tarkibida esa 
-in qoʻshimcha sifatida 
ajralmaydi. Shu sababli 
bu 
fe‘l 
aniq 
nisbatdadir. 
Kiyinmoq 
Kiymoq va kiyinmoq 
fe‘llari bir xil ma‘noni 
bildirgani uchun bitta 
fe‘l deb qaraladi. Shu 
sababdan -in alohida 
qoʻshimcha 
sifatida 
ajraladi va ushbu fe‘l 
oʻzlik nisbatda deb 
qaraladi.