Samarqand davlat universiteti a. B. Pardayev, S. A. Qurbonov

5 
Maqsad 
uchun, maqsadida, deb, deya 
U shaharga oʻqish uchun keldi. 
6 
Yoʻnalish 
sari, tomon, qarab, bo‗ylab, 
yoqalab 
Dala tomon ketdi. 
7 
Fikr mavzusi 
haqida, toʻgʻrisida, borada, 
boʻyicha 
Joriy yilgi imtihonlar haqida 
suhbatlashdik. 
8 
Oʻxshatish 
kabi, singari, yangligʻ 
Bola kabi quvondi. 
9 
Chegara 
qadar 
Siz bilan qishloqqa qadar birga 
ketar ekanmiz. 
10 
Oʻrin-joy 
uzra 
Osmon uzra bulutlar suzadi. 
11 
Payt 
davomida, mobaynida 
Toʻrt yil mobaynida shu yerda 
oʻqidim. 

---

175 
KO„MAKCHILAR VA QO„SHIMCHALAR 
MA‟NODOSHLIGI 
-dek qo‗shimchasi narsa-hodisa, belgi-xususiyatga o‗xshatishni ifodalaydi va 
shu ma‘noda kabi, singari, yanglig„ ko‗makchilari bilan ma‘nodoshlikni hosil qiladi. 
Jo‗nalish kelishigi qo‗shimchasi yo‗nalish ma‘nosida tomon, bo„ylab 
ko‗makchilari bilan ma‘nodoshdir. Shuningdek, koʻmakchilar yana bir qator kelishik 
shakllari bilan ma‘nodosh boʻlib, almashinib qoʻllanishi mumkin. 
Kelishik shakllari va koʻmakchilar ma‟nodoshligi 
№ 
Ma‟nodosh birliklar 
Misollar 
1 
-ga – sari / tomon 
Maktabga ketmoq – maktab sari / tomon ketmoq 
2 
-ga – uchun
Onamga oldim. – Onam uchun oldim. 
3 
-ga – tufayli / sababli 
Oʻqimaganiga afsuslandi. – Oʻqimagani tufayli 
afsuslandi. 
4 
-da – bilan
Qalamda yozmoq – qalam bilan yozmoq. 
5 
-da – orqali
Telefonda 
gaplashmoq 
– 
telefon 
orqali 
gaplashmoq. 
6 
-dan – haqida
Gulnor Nurining oʻz oilasidagi voqealardan 
soʻzladi. – Gulnor Nurining oʻz oilasidagi voqealar 
haqida soʻzladi. 
7 
-dan – uchun / tufayli / 
sababli 
Uyalganidan bir zumda qizarib-boʻzarib ketdi. – 
Uyalgani uchun bir zumda qizarib-boʻzarib ketdi. 
8 
-ni – haqida
Boshimdan oʻtkazganlarimni soʻzlab berdim. – 
Boshimdan oʻtkazganlarim haqida soʻzlab berdim. 
 
KO„MAKCHILAR BILAN BIRGA KELGAN 
SO„ZLARNING SHAKLLARI 
Bilan, kabi, singari, uchun, sari, sayin, bo„ylab kabi ko‗makchilar, asosan, 
bosh kelishik shaklidagi ismlarga qo‗shiladi. 
Ko„ra, qaramay, yarasha, asosan, doir, muvofiq kabi ko‗makchilar jo‗nalish 
kelishigi (-ga) shaklidagi ismlarga qo‗shiladi. 
Tomon ko‗makchisi bosh va jo‗nalish kelishigi (-ga) shaklidagi ismlarga 
qo‗shiladi. 
Keyin, bo„lak, boshqa, o„zga, tashqari, buyon, oldin, boshlab, avval kabi 
ko‗makchilar chiqish kelishigi (-dan) shaklidagi ismlarga qo‗shiladi. 
Old, ost, ust singari vazifadosh ko‗makchilar qaratqich kelishigi (-ning) 
shaklidagi ismlarga qo‗shiladi. Bunday hollarda ba‘zan kelishik qo‗shimchasi 
qo‗llanmasligi ham mumkin. 
6-misol. 
Sen bilan, oy kabi, gul singari, o‗qish uchun, borgan sari, o‗qigan sayin, daryo 
bo‗ylab, aytishiga ko‗ra, shunga qaramay, mehnatiga yarasha, qarorga asosan, 
hayotga doir, o‗qishdan so‗ng, tushdan keyin, va‘daga muvofiq, bundan bo‗lak. 

---

176 
BOGʻLOVCHILAR 
Ikki va undan ortiq gap bo‗lagi yoki qo‗shma gap tarkibidagi sodda gaplarni 
o‗zaro bog‗lash uchun xizmat qiluvchi yordamchi so‗zlarga bog„lovchi deyiladi. 
Masalan: va, ammo, lekin, biroq, chunki, yo... yo, dam... dam, goh... goh singari.