Samarqand davlat universiteti қозон миллий тадқИҚотлар технология университети
Download 2.63 Mb. Pdf ko'rish
|
Samarqand davlat universiteti озон миллий тад И отлар технологи
|
1.2-misol. Agar talaba asl nusxani (o„sha kokpit, bir xil boshqaruv
paneli, bir xil qurilmalar) takrorlangan muhitida, samarali ishlatish va "nazorat" jarayoni boshqarish sharoitida bo„lsa, kosmik kemalar va samolyotlardan tortib kimyoviy-texnologik qurilmalargacha bo„lgan murakkab sistemalarni boshqarish ko„nikmalarini o„zlashtirish uchun immitatsion modellashtirishdan foydalanish juda yaxshi samara beradi. Shu bilan birga, asboblarning ko„rsatkichlari haqiqiy jarayonda bo„layotgan ko„rsatkichlarga juda to„g„ri keladi. Yagona farq shundaki, operator jarayonni emas, balki uning kompyuter modelini boshqaradi. Eslatma sifatida shuni ta‟kidlash mumkinki, modellashtirish usulining o„ziga xos xususiyati sifatida moddiy modelning mavjudligini qayd etish o„rinli. Agar model matematik bo„lsa, uning tadqiqot 12 jarayonida (matematik modellashtirish) kompyuter moddiy model bo„lib xizmat qiladi. Fikrlar va modellashtirish usullarining yanada rivojlanishi bu bayonot to„g„ri emasligini ko„rsatdi. Matematik model, agar sodda bo„lsa, qog„ozda, hatto ba‟zida yoddan ham o„rganilishi mumkin. Modellashtirishni ajratib turadigan asosiy narsa bu faqat tenglamalarni chiqarish yoki yechish emas, balki har xil sharoitda ob‟ektning xatti- harakatini o„rganishdir. Bu erda quyidagilarni ta‟kidlash lozim. Aqliy sxemani ob‟ekt deb atash umuman to„g„ri emas. Agar sistema atamasi asl va model uchun ishlatilsa, yanada qat‟iy formulalar olinadi. Sistema - bu bir-biri bilan bog„langan va o„zaro ta‟sir qiladigan har qanday elementlarning yig„indisi. Bundan tashqari, sistemaning mavjudligi uchun o„zaro bog„liqlar ta‟sirlarining tabiati elementlar majmuasidan muhimroqdir. O„zaro bog„liqlar majmuasi sistema tuzilishi deb ataladi. 1.3-misol. Ombordagi kimyoviy ishlab chiqarish uchun uskunalar to„plami hali sistema emas. Bu uskuna jarayonning tuzilishiga muvofiq ulanganidan va u ishlay boshlagandan so„nggina, o„sha qurilmalar, mashinalar, kommunikatsiyalar majmui sistemaga aylandi. Sistema elementlari, avvalgi misolda bo„lgani kabi, ba‟zi mahsulotlar yoki hatto ba‟zi moddiy ob‟ektlar bo„lishi shart emas. Biz uchun jarayonni sistema sifatida ko„rib chiqish muhim, uning elementlari oddiy jarayonlar (bosqichlar). Shunday qilib, kimyoviy- texnologik jarayon-bu kimyoviy o„zaro ta‟sirlar, issiqlik va massa uzatish jarayonlari, oqimlar harakati va boshqalarga xayolan bo„linadigan sistema. Bosqichlarning bir-biri bilan qanday bog„liqligini, ularni bir-biriga qanday ta‟sir qilishini tushunmasdan jarayonning ma‟nosini tushunish yoki uni boshqarish mumkin emas. Boshqa muammolar elementlari matematik ifodalar bo„lishi mumkin bo„lgan sistemalarni o„z ichiga oladi (masalan, tenglamalar sistemasi), fikrlar (masalan, qarashlar sistemasi), so„zlar (har qanday matn - bu sistema) va boshqalar. Vaqt o„tishi bilan o„zgarmaydigan statik (tenglamalar sistemai, qadimiy matndagi so„zlar sistemai) va dinamik sistemalar mavjud. Oddiy dinamik sistema "yashaydi", atrofdagi dunyo bilan 13 doimo aloqada bo„lib, o„zgarib turadi. Ko„pincha, ma‟lum bir sistemaning elementlari o„zlari sistemalardir. Bunday elementlar quyi sistemalar deb ataladi. Download 2.63 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|