Samarqand davlat universiteti turaev b. X., Nizamov a. N

Kembridj maktabi (Angliya)- asosiy vakili Alfred Marshall (1842-1924), 
«qiymasiz baho» nazariyasini ilgari surdi, bahoga «yeng yuqori naf» va ishlab 
chiqarish chiqimlari ta‟sir qiladi, degan. Marksning «qiymatning mehnat 

---

254 
nazariyasi»ga qarshi. «Siyosiy iqtisod»ni «Yekonomiks» bilan almashtirdi. Asosiy 
asari «Iqtisodiyot prinsiplari» (1890), 3 jilddan iborat, rus tiliga o„girilgan. 
Lozanna maktabi - L.Valras va V.Pareto (1848-1923) tomonidan 
iqtisodiyotda yekonometrika usullarini keng qo„llash tufayli paydo bo„lgan. 
Amerika maktabi Jon Beys Klark (1847-1938) - Amerika maktabi 
vakillaridan, AQSh va Kolumbiya universitetlari professori, Amerika maktabi 
asoschisi, Amerika iqtisodiy uyushmasini tuzish (1885) tashabbuskorlaridan biri. 
Psixologik va ma‟naviy omillar hal qiluvchi deb qaralgan. Avstriya maktabi 
prinsiplariga qo„shilgan. «Mehnat va kapitalning pasayib boruvchi unumdorligi» 
qonunini kashf yetgan. Marjinalizm g„oyalarini rivojlantirgan. 
Bozor iqtisodiyoti - tovar-pul munosabatlariga asoslangan va ularga xos 
iqtisodiy qonunlar asosida boshqariladigan iqtisodiyot. Uzoq tarixga yega bo„lib, 
sohibkorlarning yerkinligi va raqobatni taqozo yetadi. Qiymat qonuni, talab va 
taklif qonuni, pul muomalasi qonuni B.i.ga xos obektiv qonunlardir. Bozor yesa 
sotuvchi bilan xaridor o„rtasida tovarni pulga ayirboshlash munosabatidir. 
Bozor munosabatlarining shakllanishi - ibtidoiy jamoa tuzumining 
yemirilishi davridayoq boshlangan, ammo tovar-pul munosabatlarining rivoji 
kapitalizm bosqichiga to„g„ri keladi (Makkonell K.R., Bryu S.P., «Yekonomiks», 
M.,1992, 12-bet). 
Hozirgi zamon iqtisodiy ta‟limotlarining uch asosiy yo„nalishi mavjud: 
1.Neoklassik (yangi klassik); 2. Keynschilik; 3. Institusional. 
Institusionalizm - lotincha «urf-odat», «muassasa», «ko„rsatma», ya‟ni 
ayrim institutlar (oila, davlat, monopoliya, kasaba uyushmasi) ijtimoiy 
taraqqiyotning asosi deb qabul qilgan nazariya.XX asrning 20-30-yillarida 
AQShda keng tarqaldi. T.Veblen (1857-1920), J.R.Kommons (1862-1945), 
U.K.Mitchell (1874-1948), J.Gobson (1858-1940) va boshqalar bu nazariyaning 
20-30-yillardagi vakillaridir, keyingilari yesa Klark, Berli, G.Minz (50-yillar), 
Lou, Myurdal, Gelbreyt, Xeylbroner (60-yillar va hozirgi davr) obektiv iqtisodiy 
qonunlarning mavjudligini inkor yetadilar. 
Buyuk depressiya - 1929-1933 yy. va hatto 1940 yilgacha AQSh va jahondagi 
yirik iqtisodiy inqiroz, ishlab chiqarish 50% kamaygan, ishsizlik 25% oshgan (17 
mln.).