Samarqand iqtisodiyot va servis instituti hudayberdiev umar

 
 
Talab 
 
Taklif 
kolleji 
bitiruvchilari 
 
 
 
 
 
4 
Transport va 
aloqa tashkilotlari 
 
 
Talab 
 
Taklif 
Hunar o‘rganuvchi 
shogirdlar 
 
 
 
 
 
5 
Savdo, 
ovqatlanish va 
tayyorlov 
korxonalari 
 
Talab 
 
Taklif 
Armiya xizmatidan 
bo‘shab kelganlar 
 
 
 
 
 
6 
Fan, ta’lim va 
madaniyat 
muassasalari 
 
Talab 
 
Taklif 
Boshqa 
xududlardan 
kelgan xodimlar 
 
 
 
 
 
 
7 
Sog‘liqni saqlash 
va boshqa 
muassasalar 
 
Talab 
 
 
Taklif 
Boshqa 
manbalardan 
kelganlar (qamoq-
dan ozod etilgan-lar 
va shu kabilar) 
12.1-chizma. Mehnat bozori ishtirokchilarining tarkibi 
Aholi yashashi uchun mehnat qilib, moddiy ne’matlar ishlab chiqarishi va 
iste’mol qilishi lozim. Bozor munosabatlari sharoitida moddiy ne’matlarni turli mulk 
shakliga asoslangan faoliyat yurituvchi subyektlar (sanoat, qishloq xo’jaligi, qurilish, 
transport, aloqa, savdo va ovqatlanish hamda sh.k. tarmoq korxonalari) ishlab 
chiqaradi. Statistik ma’lumotlarga qaraganda, 2016-yil 1-yanvar holatiga 278.5 mingta 
korxona va tashkilotlar faoliyat ko’rsatayotgan bo’lsa, ularning 239.4 mingtasi, ya’ni 
86%i nodavlat mulk shakliga asoslangandir.
Aholi bandligini ta’minlashda Respublika Prezidenti Sh.M.Mirziyoevning 2017 
yil 6 maydagi “Aholi bandligini ta’minlash bo‘yicha olib borilayotgan ishlar 

---

161 
natijadorligi va samaradorligini oshirishda mahalliy ijro hokimiyati va iqtisodiy 
kompleksning hududiy organlari rahbarlarining shaxsiy mas’uliyatini oshirish chora-
tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori muhim ahamiyatga ega. Ushbu qarorga ko‘ra aholi 
bandligi o‘sishining prognoz ko‘rsatkichlarini qanday bajarganligiga qarab, mahalliy 
ijro hokimiyati rahbarlari (lavozim maoshining 15 foizi miqdorida), hokimlarning 
birinchi o‘rinbosarlari hamda iqtisodiy kompleksning hududiy organlari rahbarlariga
(lavozim maoshining 20 foizi miqdorida) rag‘batlantirish (mukofotlash) yoki jarima 
solish choralari qo‘llanadi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.Mirziyoevning Oliy Majlisga 
murojaatnomasida ta’kidlanganidek, faqat 2017 yilda 336 mingdan ziyod yangi ish 
o‘rinlari tashkil etilgan. Xodimlarni ishga joylashtirishda Respublika Mehnat 
munosabatlari vazirligi va boshqa mutasaddi tashkilotlar tomonidan bo‘sh ish o‘rinlari 
yarmarkasi, televideniye, radio va OAVda beriladigan reklamalarning o‘rni kattadir.
Statistik ma’lumotlarga qaraganda 2016-yilda 13298,4 ming kishi ish bilan 
band bo’lgan. Ularning katta qismi yani 81% ko’prog’i nodavlat sektorida foliyat 
yurituvchi subyektlarda ishlaydi. Ish bilan band bo’lganlardan sanoat tarmoqlarida, 
qurilish va transportda- erkaklar ko’p ishlaydi; ta’lim , madaniyat, sanat, sog’liqni 
saqlash, savdo va umumiy ovqatlanishda- ayollar ko’proq ishlar ekan.
2016-yilda ish bilan band bo’lganlardan ma’lumoti 2015 yil bo’yicha : 
Oliy ma’lumotliylar – 34,3% 
O’rta maxsus ma’lumotliylar-44,7% 
O’rta va to’liqsiz o’rta ma’lumotliylar – 21.0% 
Hozirgi paytda 1500 ko’proq kasb-hunar muassasalari foliyat yritayotgan 
bo’lib, ularda yoshlar xalq xo’jaligining turliy tarmoqlariga mutaxassislar tayorlab 
bermoqdalar. Demak, bundan keying yillarda o’rta maxsus ma’lumotlilar hissasi o’rta 
va to’liqsiz o’rta ma’lumotlilar hisobiga oshib boradi. 
O‘zbekiston Respublikasi Mehnat Kodeksiga asosan ishga va ish haqqiga ega 
bo‘lmagan, ish qidiruvchi sifatida mehnat birjasida ro‘yxatga olinganlar, hamda 
mehnat qilishga yoki kasbiy qayta tayyorlanishga tayyor bo‘lgan mehnat qilish 
yoshidagi (16 yoshdan to nafaqa yoshigacha) mehnatga layoqatli shaxslar ishsizlar 
deyiladi. Ishsizlik turli sabablar oqibatida vujudga keladi va ularni quyidagi turlarga 
bo‘ladi: 
 Friksion ishsizlik; 
 Tarkibiy (strukturaviy) ishsizlik; 
 Davriy ishsizlik. 
Ishsizlik turlari 
Friksion 
ishsizlik 
Tarkibiy 
ishsizlik 
Davriy 
ishsizlik 
Friksion ishsizlarga ish yoki turar joylarini o‘zgartiruvchi, mavsumiy ishlar 
tugallanganligi sababli, o‘quv yurtlarini birtirganligi sababli ish qidirib yurgan ishsizlar 

---

162 
kiradi. Tarkibiy (strukturaviy) ishsizlar ishlab chiqarish tarkibi yoki uning 
texnologiyasi tubdan o‘zgarib, kasblarning ayrim turlariga talab kamayganligi sababli 
kelib chiqadi. Bozor munosabatlari raqobatda sinmaslik uchun yangi texnika va 
texnologiyalarni joriy qilishni taqazo etadi. O‘z nabatida Fan va texnikaning juda tez 
taraqqiy etishi, yangi kasb, mutaxassislarni talab qiladi. Demak, yangi texnikalarda 
yoki yangi texnologiya bo‘yicha ishlaydigan mutaxassislarni tayyorlash kerak. Bu esa 
birmuncha vaqtni talab qiladi. 
Davriy (siklik) ishsizlik – ishsizlikning bu turi iqtisodiyotning inqiroz siklida paydo 
bo‘ladi va yuksalish davrida yo‘qoladi. Shuning uchun bunday ishsizlikni davriy 
(siklik) ishsizlik deyiladi. 
Ma’lumki, mamlakatlarda iqtisodiyotning inqiroz davrida ko‘pgina korxonalar 
yopiladi (faoliyatini), ishchilar ko‘chaga haydaladi. Ishsizlar sonini hisobga olish 
joylarda tashkil etilgan mehnat birjalari tomonidan amalga oshiriladi. Ular ishsizlarni 
bo‘sh o‘rinlarga joylashtirish, zarur bo‘lsa yangi kasbga qayta o‘qitish, statistikada 
aholining bandlik va ishsizlik koeffitsientlari o‘rganiladi. Mehnat resurslarining 
bandlik koeffitsienti (MRBK) ish bilan band bo‘lgan aholi sonini (IB) iqtisodiy faol 
aholi soniga (IFA) bo‘lib topiladi.