Samarqand iqtisodiyot va servis instituti u. Xudayberdiev, A. N. Xoliqulov, S. A. Babanazarova

 
15.4.2. Sug‘urta shakllari va turlari. Sug‘urta statistikasining 
asosiy ko‘rsatkichlari 
 
Sug‘urtalash obektlari ko‘p bo‘lganligi uchun sug‘urtalashni turli 
belgilariga qarab guruhlarga ajratish mumkin. Sug‘urtaning qanday 
o‘tkazilishiga qarab, sug‘urta 2 shaklga ixtiyoriy sug‘urtalash va 
majburiy sug‘urtalashga bo‘linadi.
Ixtiyoriy 
sug‘urtalashda 
sug‘urtalovchi 
tashkilot 
va 
sug‘urtalanuvchi o‘rtasidagi sug‘urta shartnomasi amaldagi qoidalar 
asosida ixtiyoriy ravishda amalga oshiriladi (tuziladi).
Majburiy sug‘urtalashda sug‘urtalanuvchilar sug‘urta tashkilotlari 
bilan sug‘urta sharnomasini amaldagi qoidalar asosida majburiy 
tuziladi.
Ixtiyoriy sug‘urta quydagi turlar bo‘yicha sug‘urta qilinadi:
- Baxtsiz xodisalardan ehtiyot shart sug‘urta qilish;
- Kasallikdan ehtiyot shart sug‘urta qilish;
- Yer usti transport vositalarini sug‘urta qilish;
Majburiy sug`urta 
Ixtiyoriy sug`urta 
Sug’urta shakllari 

---

301 
- Harakatlanadigan timir yo‘l tarkibini sug‘urta qilish;
- Aviatsiya sug‘urtasi;
- Dengiz sug‘urtasi;
- Yo‘ldagi mol-mulkni sug‘urta qilish;
- Mol-mulkni olovdan va tabiiy ofatlardan sug‘urta qilish;
- Mol-mulkni zarardan sug‘urta qilish;
- Avtofuqarolik javobgarligini sug‘urta qilish;
- Aviatsiya sug‘urtasi doirasidagi javobgarlikni sug‘urta qilish;
- Dengiz sug‘urtasi doirasida javobgarlikni sug‘urta qilish;
- Umumiy fuqarolik javobgarligini sug‘urta qilish;
- Kreditlarni sug‘urta qilish;
- Kafillikni (kafolatlarni) sug‘urta qilish;
- Boshqa moliyaviy tavakkalchiliklardan sug‘urta qilish;
- Xuquqiy himoya qilish bilan bog‘liq xarajatlarni sug‘urta qilish;
Majburiy sug‘urta quyidagi turlar bo‘yicha sug‘urta qilinadi:
- Harbiy xizmatchilar va harbiy majburiyatli shaxslarning, oddiy 
askarlar hamda boshliqlar tarkibiga kiruvchi shaxslarning davlat 
majburiy sug‘urtasi;
- Soliq organlari xodimlarining majburiy davlat sug‘urtasi;
- Umumiy foydalanishdagi havo, temir yo‘l, ichki suv va 
avtomobil transporti yo‘lovchilarining majburiy shaxsiy 
sug‘urtasi;
- Obektlarning davlat mablag‘lari va hukumat kafolati ostidagi 
kreditlar hisobiga barpo etilishda qurilish tavakkalchiliklarining 
majburiy sug‘urtasi;
- Transport vositalari egalarining fuqarolik javobgarligini 
majburiy sug‘urta qilish;
- Majburiy sug‘urtaning boshqa turlari;
Sug‘urta ob’ektlari bo‘yicha sug‘urtalashni quyidagi turlarga 
ajratish mumkin:
- Mulk sug‘urtasi – bunda sug‘urta obekti bo‘lib, yuridik 
(korxonalar, firmalar) va jismoniy (aholi) shaxslarning turli xil 
mol-mulklari hisoblanadi;
- Shaxsiy sug‘urta – bunda sug‘urta ob’ekti bo‘lib, insonlarning 
hayoti, sog‘lig‘i mexnat qobiliyati kabilar hisoblanadi;
- Javobgarlik sug‘urtasi - bunda sug‘urta ob’ekti bo‘lib, yuridik 
va jismoniy shaxslarning turli majburiyatlarni bajarishdagi 
javovgarligi tushuniladi;

---

302 
- Tadbirkorlik