Samarqand iqtisodiyot va servis instituti u. Xudayberdiev, A. N. Xoliqulov, S. A. Babanazarova

№ 
Ko‘rsatkichlar 
Alohida indekslar 
1. Mahsulot fizik hajmi (miqdori) 
i
q
= q
1
:q
0
2. Mahsulot narxi (bahosi) 
i
p
= p
1
:p
0
3. Mahsulot bir birligining tannarxi
i
z
= z
1
:z
0
4. Mahsulotga sarflangan harajatlar 
i
с
= с
1
:с
0
5. Mahsulot bir birligiga sarflangan vaqt 
i
t
= t
0
:t
1
6. Mehnat unumdorligi
i
v
= v
1
:v
0
7. Tovar aylanmasi 
Iqp=q
1
p
1
:q
0
p
0 
Yakka iqtisodiy indekslar bir turdagi hodisalarning ma’lum makon 
va zamondagi o‘zgarishini ifodalaydi. Statistika ommaviy voqea-
hodisalarning o‘zgarishini, ularning o‘zgarish tendensiyalarini 
(qonuniyatlarini) o‘rganganligi sababli alohida iqtisodiy indekslarning 
ma’lumotlari muhim ahamiyat kasb etmaydi.

---

150 
9.3. Agregat shaklidagi indekslar umumiy indekslarning asosiy 
shaklidir 
Agregat indekslar turli xildagi elementlardan tuzilgan murakkab 
hodisalarning o‘rganilayotgan davrlar ichida o‘rtacha o‘zgarishini 
ta’riflaydi. Bu indekslar har qanday umumiy indekslarning asosiy 
shaklidir. Chunki har qanday indekslarda bir xil o‘lchov birligiga 
keltirish maqsadida indekslanayotgan ko‘rsatkich vaznga ko‘paytiriladi. 
Bu esa har qanday holda indekslarni agregat ko‘rinishiga olib keladi. 
Statistika amaliyotida asosan quyidagi ko‘rinishdagi agregat 
indekslar qo‘llaniladi: 
Narx umumiy indeksi:


=
1
0
1
1
q
P
q
P
J
p
Fizik hajm (miqdor) umumiy indeksi: 


=
0
0
0
1
P
q
P
q
J
q
Tannarx umumiy indeksi: 


=
1
0
1
1
q
z
q
z
J
z
Vaqt sarfi umumiy indeksi: 


=
1
1
1
0
q
t
q
t
J
t
Mehnat unumdorligi umumiy indeksi: 
;
:
0
0
0
1
1
1




=
t
P
q
t
P
q
J
v
Harajat umumiy indeksi: 


=
0
0
1
1
c
q
c
q
J
qc
Tovar oborot (qiymat) umumiy indeksi: 


=
0
0
1
1
P
q
P
q
J
qp
Bu yerda: Jp - narx umumiy indeksi; 
Jq - fizik hajm (miqdor) umumiy indeksi; 
Jt - vaqt sarfi umumiy indeksi; 
Jv - mehnat unumdorligi indeksi; 
Jqc - harajat umumiy indeksi; 
Jpq - tovar oborot (qiymat) umumiy indeksi;
Σq
1
P
1
- Hisobot davridagi mahsulot qiymati; 
Σq
1
P
0
- o‘tgan davr narxlaridagi mahsulot qiymati indeksi; 
Σq
0
P
0
- o‘tgan davrdagi mahsulot qiymati; 
ΣS
1
q
1
- joriy (hisobot) davridagi mahsulotni ishlab chiqarish 
uchun qilingan harajati; 
ΣS
0
q
1
- - bazis davrining tannarxidagi joriy davr mahsulotini 
ishlab chiqarish uchun qilingan harajati; 

---

151 
ΣS
0
q
0
- bazis davridagi harajat; 
Σt
0
q
1
- bazis davridagi sarf bilan hisoblanilgan joriy davr 
mahsulotini ishlab chiqarish uchun ketgan vaqti; 
Σt
1
q
1
- joriy davr mahsulotini ishlab chiqarish uchun ketgan vaqti. 
Yakka (individual) va agregati shaklidagi umumiy indekslarning 
hisoblanish tartibi bilan quyidagi misol (sharti) da tanishib chiqaylik. 
Shahar bozorlaridan birida sotilgan mahsulotlarning ayrimlari 
to‘g‘risida quyidagi ma’lumotlar ma’lum (raqamlar shartli) (9.1-jadval): 
9.1-jadval