Sanoat iktisodiyoti va menejment
Xalqaro rezerv valyuta birliklari
Download 0.67 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- 9.5. Xalqaro valyuta va moliya-kredit bozorlari
- Nazorat uchun savollar
- 10-mavzu. XALQARO IQTISODIY INTEGRATSIYA VA UNING MILLIY XO’JALIKLAR RIVOJLANISHIGA TA’SIRI
- 10.3. Mintakaviy iqtisodiy integratsiyaning asosiy belgilari (NAFTA, MERKOSUR, ATES va b.).
- 10.2. G’arbiy yevropa iqtisodiy integratsiyasi rivojlanishining o’ziga xos tomonlari.
- 10.3. Mintakaviy iqtisodiy integratsiyaning asosiy belgilari (NAFTA, MERKOSUR, ATES va b.).
|
9.3. Xalqaro rezerv valyuta birliklari. 90-yillarning boshiga kelib suzuvchi kurslar faktorini amalga oshirilishi sababli quyidagi elementlar asosida yetarli darajada murakkab bo’lgan xalqaro valyuta tizimini tashkil qilish sxemasi vujudga keldi: 1) Asosiy ustun birliklar tanlanadi, ular bilan milliy valyutalar munosabatlarini, aniqrog’i o’z valyuta kurslarini saqlab qoldilar; 2) Valyuta kurslarinig o’zgarish darajasi bir xil emas, diapazoni keng. Bunda ma’lum diapazon doirasida faqat ayrim valyutalarga nisbatan valyuta kursi saqlanadi, boshqa valyutalarga nisbatan kurs erkin o’zgaradi. Amalda davlatlar e’lon qilgan valyuta rejimlari juda xilma-xildir. 1988 yilda 58 davlat o’z valyutalarining asosiy hamkorlaridan birining valyutasiga nisbatan kursini o’rnatishga qaror qildilar. Bu: AQSH dollari (39), frantsuz franki (frank
39
zonasining 14 davlati) yoki boshqa valyuta (5). Ayrim davlatlar uz valyutalarini SDRga (17) yoki boshqa valyutalar savatchasiga (29) bog’ladilar, bundan tashqari, 4 davlat yagona valyutaga nisbatan cheklangan moslashuvchanlik rejimini ma’qullaydilar. O’z navbatida YI ning 8 davlati o’zlari uchun valyuta hamkorligi mexanizmini ta’sis etdilar, o’z valyuta kurslarini barqarorlashtirdilar. 19 davlat shu jumladan, AQSH, Kanada, Buyuk Britaniya va YAponiya mustaqil suzish rejimini tanladilar.
Evropa iqtisodiy hamjamiyatining tuzilishi oldiniga yagona yevropa valyutasini yaratishni ko’zda tutmagan edi. Ammo, 70-yillar o’rtalaridan yagona valyuta ittifoq tuzish yo’llarini qidirish faollashdi. yevropa hamjamiyati liderlari nafaqat AQSH dollariga muqobil valyuta birligi yaratish, balki valyuta interventsiyasini amalga oshirish, valyuta o’zgarishlarini davlat tomonidan nazorat qilishni amalga oshirishga harakat qildilar. Murakkab muzokaralar natijasida YI doirasida 1979 yilning martida yevropa valyuta tizimi (EVT) tashkil qilindi. yeVT - umumiy iqtisodiy munosabatlarni namoyon qiluvchi, iqtisodiy integratsiya doirasida milliy valyutalarning ishlashi bilan bog’liq bo’lgan xalqaro (mintakaviy) valyuta tizimi. yeVT - jahon valyuta tizimining eng muhim tarkibiy qismidir. Evropa valyuta tizimini yaratilish tarixining asosiy bosqichlari quyidagilar. 1972 yilda YIH, Vazirlar Kengashi Hamjamiyatiga kiruvchi davlatlar valyutalarining bir-biriga nisbatan o’zgarishi amplitudasini cheklash haqida qaror qabul qildi. Bu maqsadga erishish uchun Markaziy banklar valyuta bozoridagi interventsiyalarini muvofiqlashtirishlari lozim edi. SHunday qilib “Evropa valyuta iloni” tug’ildi. YIH, davlatlari valyutalarining bir-biriga nisbatan kursining o’zgarishi turli yillarda ±4,5% gacha ruxsat berildi. Grafik tasvirda “ilon” YIHga a’zo 6ta davlat (GFR, Frantsiya, Italiya, Niderlandiya, Belgiya, Lyuksemburg) valyutalarining o’zaro kursi o’zgarishlarining eng kam miqdorini bildirardi. Agar mamlakat valyutasining kursi mumkin bo’lganidan pastga tushib ketsa, Markaziy bank milliy valyutani chet el valyutasiga sotib olishi lozim edi. “Valyuta iloni” a’zo-davlatlarning u yoki bu tarkibi bilan 1979 yilda V. Jiskar d,Esten va G. SHmidt taklifi bilan yevropa valyuta tizimi kiritilgunicha amalda bo’ldi. yeVT uzida uch muhim elementni qamrab oladi: 1) EKYU - yeVT asosiga; 2) valyuta kurslari va interventsiyalari mexanizmi. Hamjamiyat davlatlari valyutalari nisbatida har ikki tomonga ±2,25% dan ortiq o’zgarishi mumkin emas edi. yevropa valyuta tizimida valyuta interventsiyasi bilan bog’liq vaqtinchalik to’lov balansi defitsiti va hisob-kitoblarni qoplash uchun Markaziy banklarga kredit berish yo’li bilan davlatlararo mintaqaviy valyutani tartibga solish amalga oshiriladi. Evropa valyuta tizimi oldiga quyidagi maqsadlar qo’yildi: -EI ichida yuqori valyuta barqarorligini o’rnatish; -barqarorlik sharoitida o’sish strategiyasining asosiy elementi bo’lish;
40
-iqtisodiy rivojlanish jarayonlarining o’zaro bog’liqligini kuchaytirish va yevropa jarayoniga yangi turtki berish; -xalqaro iqtisodiy va valyuta munosabatlariga barqarorlashtiruvchi ta’sir ko’rsatish. Evropa valyuta tizimi harakat mexanizmi EKYU tashkil qilish va barqaror, ammo tartibga solinuvchi YI davlatlari orasida valyuta kurslari orqali qiymatni o’zaro o’lchash negizini o’rnatishni ko’zda tutadi. yeVT valyuta rezervlarini umumiy foydalanishga berilishini kafolatlaydi. YAratilgan tizim YI ichida kredit mexanizmlarining butun bir arsenalini harakatga keltiradi. yevropa valyuta tizimining faoliyat jarayoni va rivojlanish “Delar rejasi” bilan chambarchas bog’liq. 1989 yilda YIning atoqli arbobi (EIK raisi) J.Delar yevropa valyuta birlashuvining uch bosqichli rejasini tasvirlagan hisobotni taqdim qildi. Bu plan quyidagilarni o’z ichiga oladi: 1) alohida YI davlatlarining muvofiqlashtirilgan iqtisodiy va valyuta siyosatini amalga oshirish; 2) YI Markaziy bankini tashkil qilish; 3)Milliy valyutalarni YI ning yagona valyutasiga almashtirish. Ayni paytda, yevro ning paydo bo’lishi va mos ravishda barcha yevropa pul birliklari orasida paritetlarning qattiq qayd qilinishi birja maklerlarining bir yevropa valyutasining boshqa valyutaga nisbati arzonlashuviga o’ynay olmasligiga olib keladi. yevro paydo bo’lishi bilan negizida YI ichida endi tenglashtiriladigan hisobga olish stavkalari farqi yotadigan operatsiyalar ham yo’qoladi. 9.5. Xalqaro valyuta va moliya-kredit bozorlari Xalqaro valyuta va moliya-kredit bozorlari jahon xo’jaligi, xalqaro iqtisodiy munosabatlarning juda muhim bo’g’inlaridan biridir. Oxirgi o’n besh yilda moliya bozorlari gurkirab rivojlandi. 1980 yildan buyon dunyoning ilg’or davlatlari umumiy moliya aktivlari, ularning yalpi ichki mahsulotiga (YAIM) nisbatan 2,5 barobar tez o’sdi. Jahon valyuta va savdo operatsiyalari qiymatlarining nisbati 1980 yildan buyon dunyoning ilg’or davlatlari umumiy aktivlari, ularning yalpi ichki mahsulotiga nisbatan 2,5 barobar tez o’sdi. Jahon valyuta va savdo operatsiyalari qiymatlarining nisbati 1980 yildagi 10:1 dan 1992 yildagi 60:1 gacha o’sdi. SHu bilan birga, xorij ekspertlarining fikricha, davlat obligatsiyalarining xalqaro bozori ba’zi bir kattaliklar bo’yicha faqatgina 1920 yildagidek faoldir. Kapitalni harakatchanligi asr boshidagi darajaga yaqinlashmoqda, xolos. Faoliyatidagi kapital davriy oboroti qonuniyati moliyaviy bozor rivojlanishining ob’ektiv asosidir. Ba’zi joylarda ortiqcha erkin kapital paydo bo’ladi, ba’zi joylarda unga talab paydo bo’ladi. Jahon valyuta moliya-kredit bozorlari bu qarama-qarshiliklarni jahon xo’jaligi darajasida hal qiladi. Jahon valyuta, kredit, qimmatli qog’ozlar bozorlari tashkil topishining nishonlari quyidagilarda namoyon bo’ladi: - kapitalning ishlab chiqarish va bank ishida kontsentratsiyasi; - xo’jalik aloqalarining baynalminallashuvi; - banklararo telekommunikatsiyalarining rivojlanishi.
asosida hosil bo’luvchi kurs bo’yicha oldi-sotdisi amalga oshiriladigan markazlardir. Milliy valyuta bozorlari rivojlangan bozor iqtisodiyotiga ega
41 bo’lgan barcha davlatlarda mavjud. Milliy bozorlar va ularning o’zaro aloqalari rivojlanib borishi bilan yagona jahon valyuta bozori vujudga keladi. U uz ichiga jahon, mintaqaviy, milliy (mahalliy) valyuta bozorlarini o’z ichiga oladi. Bu bozorlar valyuta operatsiyalarining hajmi, xarakteri va operatsiyalarda qatnashayotgan valyutalar miqdori bilan bir-biridan farq qiladi. Jahon valyuta bozorlari jahon moliya markazlarida (JMM) to’planadilar. Tayanch iboralar: valyuta kursi, valyuta pariteti, oltin standart tizimi, oltin- deviz standarti tizimi, oltin-valyuta standarti tizimi, YAmayka tizimi, SDR, ssuda bozori, yevrobozorlar, yevrodollar.
9.
10.
Valyuta pariteti nima? 11.
Jahon valyuta tizimi deganda nimani tushunasiz? 12.
Jahon valyuta tizimining rivojlanish bosqichlarini ko’rsatib bering? 13.
Bretton-Vuds valyuta tizimining xususiyatlari nimada? 14.
YAmayka tizimi vujudga kelishining sabablari nima? 15.
Evrodollar nima? 16.
Evroning kiritilishi yevropa Ittifoqi davlatlari va umuman jahon iqtisodiyotiga qanday ta’sir ko’rsatdi? 17.
Xalqaro moliya bozorlaridagi tendentsiyalarni gapirib bering.
XX asrning ikkinchi yarmida xo’jalik hayotining baynalminallashuvi zamonaviy jahon xo’jaligi rivojlanishining yetakchi an’anasiga aylandi. Jahon xo’jaligini global baynalminallashuvining asosiy tendentsiyalaridan biri shundaki ma’lum bir davlat yoki bir necha davlatlar guruhining ta’sir zonasi vujudga kelmoqda. Bu davlatlar va davlatlar guruhi jahon xo’jaligi aloqalari okeanida o’ziga xos qit’alar hosil qilib boshqa davlatlarni o’z atrofida birlashtiruvchi o’ziga xos integratsiya markazlariga aylanmoqdalar. Iqtisodiy integratsiya o’z navbatida, bu jarayon ishtirokchilari bo’lgan davlatlar o’rtasida ishlab chiqarish va kapitalning baynalminallashuviga imkon yaratmoqda. Iqtisodiy integratsiyaga boshlovchi jarayonlarni sxemali tarzda quyidagi o’zaro bog’liq zanjir shaklida tasvirlash mumkin: ishlab chiqarish kuchlarining rivojlanishi - xalqaro mehnat taqsimoti - ishlab chiqarish va kapitalning baynalminallashuvi - iqtisodiy integratsiya. Iqtisodiy integratsiyaga
42
ikkita omil katta ta’sir ko’rsatadi: ilmiy-texnik inqilob va transmilliy korporatsiyalarni faoliyati. Jahon xo’jaligida integratsion jarayonlar rivojlanishi bo’yicha to’plangan tajriba iqtisodiy integratsiya hosil bo’lishi va rivojlanishining quyidagi to’rt bosqichi mavjudligini ko’rsatadi: 1. Tarif va boshqa cheklashlarni bekor qilish bilan erkin savdo zonasini ta’sis qilish; 2. Savdo, mehnat va kapital harakatida bir xil tariflar o’rnatish bilan bojxona ittifoq tashkil qilish; 3. Ishtirokchi davlatlar iqtisodiy siyosatini muvofiqlashtirish bilan diskriminatsiyasiz iqtisodiy ittifoq; 4. YAgona iqtisodiy siyosat, umumiy valyuta va davlatdan yuqori turuvchi tartibga soluvchi organlarga ega to’liq integratsiya. Oxirgi ikki bosqich o’z ichida u yoki bu integratsion guruhga xos bo’lgan tomonlar bilan bog’liq ma’lum kichik bosqichlarni jamlashi mumkin. Mintaqaviy integratsiya ikkita darajada (alohida kompaniyalar va davlatlararo daraja)ro’y beradi.
o’ziga xos tomonlari. Iqtisodiy integratsiya g’arbiy yevropada eng yuqori darajada rivojlangan. Ob’ektiv iqtisodiy jarayonlar bilan bir qatorda g’arbiy yevropa integratsiyasi V. Gyugo, I. Kant kabi yevropa siyosiy, jamoat arboblari va faylasuflari tomonidan olg’a surilgan yagona yevropa g’oyasi bilan xam sug’orilgan. Evropa Ittifoqini (EI) tashkil topishi va rivojlanishining yangi tarixi 1951 yildan boshlandi. SHu yilning aprelida 6 davlat - Frantsiya, GFR, Italiya, Belgiya, Niderlandiya va Lyuksemburg a’zo bo’lib kirgan yevropa ko’mir va po’lat birlashmasi (EKPB)
haqidagi bitim
imzolandi. Bu
g’arbiy yevropa
integratsiyasining o’ziga xos kirish qismi edi. Uning tashkil topishi va rivojlanishining boshlanish vaqti yuqorida sanab o’tilgan davlatlar tomonidan 1957 yilda yevropa Iqtisodiy Hamjamiyati (EIJ) va atom energiyasi buyicha yevropa Hamjamiyati (Evroatom) haqidagi bitimlar imzolangan paytdan hisoblanadi. Hamjamiyat tarkibiga rivojlanish darajasi yuqori bo’lgan davlatlar kirdi. Bu esa keyingi 15 yil mobaynida iqtisodiy o’sish sur’atlarining yuqori darajada bo’lishiga sabab bo’ldi. G’arbiy yevropa integratsiyasining hozirgi davrgacha rivojlanishi notekis va qarama-qarshiliklar bilan kechdi. SHu bilan birga yevropa Iqtisodiy Xamjamiyati tashkil qilishda uning oldiga qo’yilgan maqsad va vazifalar hozirgi vaqtgacha to’liq va muvaffaqiyatli amalga oshirilib kelinmoqda. G’arbiy yevropa integratsiyasi rivojlanishini to’rt bosqichga bo’lib o’rganish mumkin.
hayotida “oltin asr” hisoblanadi. Unda bojxona ittifoqi belgilangan muddatidan
43
oldin tashkil etildi, yagona agrar bozori yaratildi, YIHga uchta yangi davlat: Buyuk Britaniya, Daniya va Irlandiya a’zo bo’lib kirdi. Ikkinchi bosqich (70-yillar o’rtalari - 80-yillar o’rtalari) YI tarixiga asosan turg’unlik davri sifatda kirdi. Bu davrda YI a’zo-davlatlari yevropa valyuta hamkorligi dasturi, tashqi siyosiy konsultatsiyalar mexanizmini qabul qilishga muvaffaq bo’lsalarda, vujudga kelgan salbiy jihatlar g’arbiy yevropa iqtisodiy integratsiyasining jiddiy inkiroziga olib keldi. Bu inqiroz “evroskleroz” nomini oldi. 70- va 80- yillarning boshida YI davlatlari o’rtasida rivojlanish darajasi bo’yicha farq o’sib bordi. 1981 yilda YIga Gretsiyaning kirishi bilan bu farq yanada kuchaydi, chunki ushbu davlat iqtisodiyoti hamjamiyatning boshqa ishtirokchi davlatlari iqtisodiyotiga nisbatan juda past darajada edi. Uchinchi bosqich (80-yillarni 2-chi yarmi - 90-yillarning boshi) - hamjamiyat tarkibining yanada kengayish bosqichi. 1986 yilda Ispaniya va Portugaliyaning qo’shilishi davlatlar o’rtasidagi farqning ko’payishiga olib keldi. Turtinchi bosqich (90-yillarning o’rtalari - XXI asr boshi). YAgona yevropa aktiga muvofiq 1993 yil 1 yanvardan boshlab Hamjamiyat chegaralari doirasida ishlab chiqarish vositalarining erkin harakati yo’lga qo’yildi. Hamjamiyat doirasida yagona iqtisodiy hudud vujudga keldi. Bu YI doirasidagi iqtisodiy integratsiyaning sifat jihatdan yangi bosqichga kirganini anglatadi. Maastrixt Bitimi (1992 yil fevral) ga muvofiq 1994 yil 1 yanvardan YIH yevropa Ittifoqiga aylandi va uning a’zolari 15 taga yetdi. YI doirasida yagona ichki bozorning tuzilishi amalga oshirilmokda. Maastrixt bitimida integratsion hamkorlikning keyingi bosqichlarini maqsadlari (YAgona valyuta - yevroni emissiya qilish huquqiga ega yagona yevropa bankini tuzish, ichki chegaralarsiz yagona g’arbiy yevropa hududini tashkil qilish) e’lon qilingan edi.
G’arbiy yevropa iqtisodiy integratsiyasi muvaffaqiyatli rivojlanishi jahonning boshqa rivojlanayotgan mintaqalarida e’tiborni jalb qildi. Lotin Amerikasida, Afrikada va Osiyoda o’ttizdan ortiq erkin savdo zonalari, bojxona yoki iqtisodiy ittifoqlar yuzaga keldi. Ammo eng sezilarli, rivojlanayotgan integratsion jarayon SHimoliy Amerika erkin savdo zonasi - NAFTAni tashkil qilish va faoliyat ko’rsatish jarayoni bo’ldi. AQSH bilan Kanada o’rtasidagi mavjud bo’lgan iqtisodiy integratsiya va ularning g’arbiy yevropadagi davlatlar bilan hamkorligi AQSHni qoniqtirmay qo’ydi. Natijada 1994 yil 1 yanvarda kuchga kirgan SHimoliy Amerika erkin savdo zonasi haqidagi shartnoma imzolandi. NAFTAga AQSH va Kanadadan tashqari Meksika ham qo’shildi. Blok hududi 370 mln. axoli va kuchli iqtisodiy salohiyatga ega hududni qamrab oladi. Bu davlatlar tomonidan ishlab chiqariladigan tovar va xizmatlar taxminan 7 trln. AQSH dollarini tashkil qiladi. Ular ulushiga jahon savdosi umumiy hajmining 20% iga yaqini to’g’ri keladi. NAFTAdan eng kam foydani oldiniga Kanada oladi. Uning iqtisodiyoti AQSHniki bilan chambarchas bog’liq bo’lsada, Meksika iqtisodiyoti bilan aloqalari unchalik rivojlanmagan. Ammo, NAFTA rivojlanib borishi bilan Kanada
44
integratsion jarayonga yanada ko’proq tortiladi va kengayayotgan bozordan dividendlar oladi. Integratsion jarayonlar Janubiy Amerikada ham faollashmoqda. O’z davrida (60-yillar boshida) bu yerda “erkin savdo zonasi”ni yaratish, so’ngra Markaziy Amerika umumiy bozori - MAUBni tashkil qilish rejalashtirilgan edi. Biroq siyosiy va iqtisodiy inqiroz bu rejalarni amalga oshirishga imkon bermadi. 90-yillar o’rtalarida integratsion jarayonlar 1991 yilda Argentina, Braziliya, Urugvay va Paragvay o’rtasida tuzilgan va 1995 yil 1 yanvarda kuchga kirgan “MERKOSUR” savdo pakti tuzish orqali faollashdi. Bu pakt umumiy aholisi 200 mln. kishidan ko’p bo’lgan va umumiy YAIMsi 550 mlrd. doll. bo’lgan davlatlarni birlashtiruvchi yangi yirik mintaqaviy savdo-iqtisodiy blok tuzilishiga olib kelishi kerak. MERKOSUR guruhi tuzilishi natijasida to’rt davlat o’zaro savdosining 90%i tarifli to’siqlardan ozod qilinadi, uchinchi davlatlardan importga esa bir xil tarif strukturasi va bojxona qoidalari kiritiladi. XX asr oxirida SHarqiy Osiyoda ham integratsiya jarayonlari kuchaymoqda. To’rt Osiyo "ajdarholari" dan biri - Singapur, shuningdek yangi oqim YAID - Malayziya, Indoneziya, Tailand, Bruney va Filippin kirgan Janubiy-SHarqiy Osiyo davlatlari Assotsiatsiyasi (ASEAN) qariyb 30 yil mobaynida eng muvaffaqiyatli faoliyat ko’rsatib kelmoqda. Bu guruh doirasida o’zaro hamkorlikning muvaffaqiyati ASEAN ishtirokchi-davlatlari ko’pchligining iqtisodiyoti gurkirab o’sishi, ular rivojlanishining bir-biriga mosligi, yaxshi yo’lga qo’yilgan va uzoq tarix an’analariga ega bo’lgan o’zaro savdo aloqalari, shuningdek tartibga solib bo’lingan hamkorlik shakli bilan chambarchas bog’liq. ASEAN rejalarida 2000 yilgacha ishtirkchi davlatlar bojlarini 38 ming turdagi tovarlar buyicha o’rtacha 5% gacha qisqartirish mo’ljallangan edi. 1995 yil oxirida 2003 yilga kelib erkin savdo zonasi tashkil qilish haqida qaror qabul qilingan edi. SHarqiy Osiyoda iqtisodiy integratsiya rivojlanishi istiqbollarini ko’p jihatdan Osiyo Tinch okeani iqtisodiy hamkorlik tashkiloti (OTIH)ning tuzilishi bilan bog’lashadi. Unga Osiyo, shuningdek SHimoliy va Janubiy Amerikaning 18 davlati a’zo bo’lib kirgan edi. OTIX, rejalariga muvofiq 2020 yilga kelib, jahonda eng yirik bojxona va ichki to’siqlarsiz erkin savdo zonasini tashkil qilish nazarda tutilgan. Osiyo-Tinch okeani mintaqasidagi iqtisodiy integratsiya jarayonlarini baholagan ko’plab mutaxassislar uning rivojlanishi stixiyali ekanligi va o’ziga xosligini ta’kidlaydilar. Buning ustiga integratsion munosabatlar hozircha unchalik rivojlangan emas. Masalan, ASEAN tizimidagi savdo zonasini iqtisodiy integratsiyaning birinchi bosqichi, ya’ni, tarif va tarifli to’siqlarsiz erkin savdo zonalariga kiritish mumkin. OTIHga nisbatan esa hozircha erkin savdo zonasi deb emas, "erkin iqtisodiy asotsiatsiya" deb aytish mumkin. Ayni paytda, iqtisodiy siyosatni o’zaro muvofiqlashtirish natijasida mintaqaning ichki savdosi va kapital bozorlarining tez rivojlanishi butun Osiyo-Tinch okeani mintaqasining integratsiyaning birinchi bosqichi, ya’ni, erkin savdo zonasiga o’tishiga imkon beradi.
45 Integratsiyaga, ya’ni, o’zaro hamkorlikni chuqurlashtirishga intilish Fors ko’rfazidagi Arab davlatlari orasida ham kuzatilmoqda. 1981 yildan Saudiya Arabistoni, Quvayt, Qatar, Bahrayn, Birlashgan Arab Amirliklari va Ummon ("neft oltiligi")ni o’z ichiga olgan Hamkorlik Kengashi faoliyat ko’rsatmoqda. 1992 yilda Markaziy Osiyo davlatlari iqtisodiy hamkorlik tashkiloti (IXT-EKO) tashkil qilinishi haqida e’lon qilindi. Uni tashkil qilish taklifini Eron, Pokiston va Turkiya kiritdi. Ta’sischilar fikricha, IXT-EKO o’zida MDH respublikalari - O’rta Osiyo, Kozogiston, Ozorbayjonni xam birlashtiriladigan bulajak Markaziy Osiyo umumiy bozorining timsoli bo’lmog’i lozim edi.
Tayanch iboralar: erkin iqtisodiy hudud, bojxona ittifoqi, to’liq iqtisodiy ittifoq, qonunchilikning unifikatsiyalanishi, yevropa Ittifoqi, Maastrixt shartnomasi, YAgona yevropa Akti, NAFTA, “Merkosur”, IHT. Download 0.67 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|