Sanoat iktisodiyoti va menejment


Download 0.67 Mb.
Pdf ko'rish
bet7/8
Sana15.02.2017
Hajmi0.67 Mb.
#506
1   2   3   4   5   6   7   8

 

Nazorat uchun savollar: 

Iqtisodiy integratsiyaning mohiyatini tushuntirib bering. 

Integratsiyaning qanday bosqichlari mavjud? 

Erkin savdo hududlari nima? 

Integratsion jarayonlar milliy iqtisodiyotlar rivojlanishiga qanday ta’sir ko’rsatadi? 

EI qachon va qaysi davlatlar tomonidan tashkil etilgan? 

Jahondagi integratsion birlashmalar haqida gapirib bering. 

NAFTA tuzilishidan asosiy maqsad nima bo’lgan. 

NAFTAga qaysi davlatlar a’zo? 

 

 

11-mavzu. JAHON INTEGRATSION JARAYONLARIDA   

O’ZBEKISTONNING ISHTIROKI 

11.1. O’zbekiston Respublikasining jahon mamlakatlari bilan ikki 

tomonlama munosabatlari 

11.2. O’zbekiston Respublikasining Xalqaro iqtisodiy tashkilotlar bilan 

hamkorligi 

11.3. O’zbekistonning Butunjahon savdo tashkilotiga a’zo bo’lishi 

 

11.1. O’zbekiston Respublikasining jahon mamlakatlari bilan ikki 



tomonlama munosabatlari 

O’zbekiston Markaziy Osiyo mintaqasining markazida joylashgan. Bu yerda 

mintaqa  axolisining  45%i  yashaydi  va  u  mintaqaning  boshqa  mamlakatlari 

(Qozog’iston, Qirg’iziston, Tojikiston,  Turkmaniston) bilan  umumiy  chegaralarga 

ega  bo’lgan  yagona  mamlakat,  shuningdek  u  yevropa  bilan  Janubiy  va  Janubiy-

SHarqiy Osiyoni transport va telekommunikatsiya bo’yicha birlashtiruvchi muhim 

koridor hisoblanadi. 

Hozirda  O’zbekiston  qator  obro’li  va  jahon  iqtisodiyotida  muhim 

ahamiyatga  ega  bo’lgan  xalqaro  tashkilotlarning  teng  xuquqli  a’zosi,  jahonning 

o’nlab  davlatlari  bilan  do’stona  aloqalarini  bog’lagan,  yirik  bank  va  moliyaviy 

 

46 


organlar  bilan  hamda  nodavlat  va  nohukumat  tashkilotlar  bilan  hamkorlik 

qilmoqda. Respublikada 43 ta chet davlatlarning elchixonalari, 15 ta hukumatlararo 

va 49 ta nohukumat tashkilotlar akkreditatsiya qilingan. 

Davlatimiz barcha asosiy va muhim xalqaro konventsiyalarning ishtirokchisi 

hisoblanadi. 

O’zbekiston  turli  darajadagi  –  global  va  mintaqaviy  integratsion 

jarayonlarda  qatnashish  bilan  bir  paytda  bir  muhim  tamoyilga  rioya  qiladi:  bir 

davlat  bilan  yaqinlashish  boshqa  bir  davlat  bilan  uzoqlashish  evaziga  bo’lmasligi 

kerak.  O’zbekistonning  jahon  xamjamiyati  bilan  integratsiyasining  tarkibiy  qismi 

turli davlat va xalqaro tashkilotlar bilan ko’p tarmoqli aloqalardir. 



Bunda Yevropa Ittifoqi muhim o’rin egallaydi.  

O’zbekiston  Respublikasi  va  yevropa  Ittifoqi  o’rtasidagi  hamkorlikni  1992 

yil  15  aprelda  O’zbekiston  Respublikasi  hukumati  va  yevropa  Ittifoqi  qo’mitasi 

o’rtasida  o’zaro  hamkorlik  to’g’risida  Memorandumning  imzolanishi  bilan 

boshlangan. 

1994 yil 24 yanvarda O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi qoshida 

YI Qo’mitasining O’zbekistondagi texnik aloqa hamkorligi bo’yicha byuro tuzish 

to’g’risida  qaror  qabul  qilindi.  Bu  organlarning  maqsadi  O’zbekistonda  iqtisodiy 

islohotlar  jarayoni  va  bozor  munosabatlariga  o’tishda  texnik  yordam  ko’rsatish, 

shuningdek, 

O’zbekiston 

Respublikasi 

hukumati 

va  YI 


Qo’mitasining 

harakatlarining hamkorligini kuchaytiradi. 

O’zbekiston  Respublikasi  bilan  yevropa  mamlakatlari  o’rtasidagi  ko’p 

tomonlama  hamkorlikni  rivojlantirish  maqsadida  1996  yil  21  iyundagi  sammitda 

YI  a’zo  davlatlari  rahbarlari  bilan  “O’zbekiston  va  yevropa  Hamjamiyati  hamda 

unga  a’zo  davlatlar  o’rtasida  hamkorlik  va  sheriklik”  to’g’risida  bitim  imzolandi. 

O’zbekiston  Sobiq  Ittifoq  davlatlari  ichida  Rossiyadan  keyin  bunday  bitim 

imzolagan ikkinchi davlatdir.  



“SHeriklik va hamkorlik” haqidagi bitim 

O’zbekistonning  YI 

va 

YIga 


a’zo 

davlatlar  o’rtasidagi 

o’zaro 

munosabatlarning  huquqiy  asosini  tashkil  qiladi.  SHuningdek,  siyosiy,  iqtisodiy, 



fan-texnikaviy va madaniy aloqalar uchun keng imkoniyat ochadi. 

EI  mamlakatlari  bizning yetakchi  investorlarimiz  bo’lib,  hozirda 

O’zbekistonda  YI  a’zo  davlatlarining  147  firma  va  kompaniyalari  akkreditatsiya 

qilingan. 

Respublika  hududida  YI  mamlakatlari  firma  va  kompaniyalari  kapitali 

ishtiroki  bilan  480  korxona  o’z  faoliyatini  amalga  oshirmoqda,  ulardan  114  tasi-

100%  lik  yevropa  kapitali  bilan, 1995-2002  yillar  davomida  YI  firma  va 

kompaniyalari,  shuningdek  bank  tuzilmalari  O’zbekistonda  umumiy  qiymati  8 

mlrd.  AQSH  dollari  atrofida  bo’lgan  yirik  investitsion  loyihalarni  amalga 

oshirishda  ishtirok  etdi.  SHu  bilan  birga  oxirgi  yillarda  Germaniya,  Buyuk 

Britaniya, Frantsiya, Belgiya, Portugaliya, Avstriya, Gretsiya, CHexiya, Slovakiya, 

Ruminiya  va  boshqa  qator  davlatlar  bilan  to’g’ridan-to’g’ri  ikki  tomonlama 

aloqalar izchil va barqaror rivojlanmoqda. Bu munosabatlarni boshqaruvchi asosiy 

hujjat 2002 yil martda imzolangan. 

 

47 


O’zbekiston  va  AQSH.  Yirik  siyosiy,  iqtisodiy  va  intellektual  salohiyatga 

ega  dunyoning yetakchi  davlati  -  AQSH  bilan  ko’p  tomonlama  munosabatlarni 

chuqurlashtirish  va  rivojlantirish  O’zbekiston  uchun  ustivor  ahamiyatga  ega. 

“O’zbekiston  Respublikasi  va  AQSH  o’rtasidagi  strategik  sheriklik  va  hamkorlik 

asoslari  to’g’risida  Deklaratsiya”  ikki  mamlakat  o’rtasidagi  hamkorlikni 

rivojlantirishda muhim axamiyatga ega. 

Biz Amerika kompaniya va firmalari bilan qo’shma investitsion loyihalarni 

amalga  oshirishga,  ular  bilan  uzoq  muddatli  o’zaro  foydali  sheriklik 

munosabatlarini  o’rnatishga,  bozorimizda  Amerika  kapitali  mavjudligining 

kamayishiga katta ahamiyat beramiz. 

Respublikada  Amerika  investorlari  ishtirokidagi  323  korxona  ro’yxatga 

olingan,  ulardan  233  tasi  qo’shma  korxonalar  va  90  tasi  100%  chet  el  kapitaliga 

qurilgan. 

 

YAponiya O’zbekiston mustaqilligini 1991 yil 28 dekabrda tan olgan. Ikki 

davlat o’rtasida diplomatik munosabatlar 1992 yil 26 yanvarda o’rnatilgan. 

Ikki  tomonlama  munosabatlarning  rivojlanishida  O’zbekiston  Prezidenti 

I.A.Karimovning  YAponiyaga  1994  yil  may  va  2002  yil  iyulda  amalga  oshirgan 

rasmiy  tashriflari  muhim  rol  o’ynagan.  Tashriflar  chog’ida  O’zbek-YApon 

davlatlararo munosabatlariga asos bo’lgan qator xujjatlar imzolangan. SHu qatorda 

“O’zbekiston  Respublikasi  va  YAponiya  qo’shma  bayonoti”, “O’zbekiston 

Respublikasi  hukumati  va  YAponiya  hukumati  o’rtasida  imzolangan  bitimlarga 

O’zbekistonning  xuquqiy  vorisligi  haqida  maktublar  almashinuvi”,  shuningdek, 

“O’zbekiston  va  YAponiya  o’rtasida  do’stona,  strategik  sheriklik  va  hamkorlik 

to’g’risida qo’shma bayonot” imzolandi. 

Ikki tomonlama munosabatlarning rivojlanishida 1994 yil tuzilgan iqtisodiy 

hamkorlik  bo’yicha  O’zbek-YApon  va  YApon-O’zbek  qo’mitalari  muhim  rol 

o’ynaydi. 

Xitoy  Xalq  Respublikasi  bilan  hamkorlik.  O’zaro  foydali  hamkorlikning 

asosiy  yo’nalishlari 1992 yil martdagi, 1994 yil oktyabrdagi, 1999 yil noyabrdagi 

O’zbekiston  Respublikasi  Prezidenti  I.A.Karimovning  Xitoyga, shuningdek, 1994 

yillarda  XXR  Davlat  statistika  Qo’mitasi Bosh  Vaziri  Li  Penning  1996 yil  iyulda 

XXR raxbari szyan szeminning O’zbekistonga rasmiy tashriflari chog’ida aniqlab 

olingan. 

1992  yil  yanvarda  O’zbekiston  Respublikasi  va  XXR  o’rtasida  imzolangan 

savdo  iqtisodiy  bitimlarga  muvofiq  mamlakatlar  o’rtasida  mumkin  qadar  qulaylik 

rejimi o’rnatildi.  

2002 yilda ikki davlat o’rtasida mol ayirboshlash 130 mln. AQSH dollarini 

tashkil etdi, bundan 17,3 mln. AQSH dollarini eksport, 112,7 mln. AQSH dollarini 

import.  Bu  davr  mobaynida  eksportning  asosiy  moddalari:  xizmatlar,  elektr  va 

mexaniq  asbob-uskunalar,  ipak,  to’qima  materiallar,  ishlash  uchun  o’simlik 

materiallari,  mineral  yoqilg’i,  neft  va  uni  qayta  ishlangan  mahsulotlari,  paxta 

tolasi, ho’l meva va yong’oqlar, mato, kalava ip va boshqalardan iborat. 

Koreya  Respublikasi  bilan  savdo-iqtisodiy  munosabatlar.  O’zbekiston 

Prezidenti I.A.Karimovning 1992 yil iyunda, 1995 yil fevralda, 1999 yilda Koreya 

 

48 


Respublikasiga, 1994 yil  iyunda  Koreya  Respublikasi  Prezidenti  Kim yen  San 

rasmiy tashriflari chog’ida mamlakatlar o’rtasida o’zaro munosabatlar rivojlanishi 

uchun huquqiy asos qo’yildi va hamkorlikning asosiy yo’nalishlari aniqlab olindi. 

O’zbekiston Respublikasi va Koreya Respublikasi o’rtasida savdo-iqtisodiy, 

investitsion  va  “Savdo  to’g’risida”, “Investitsiyalarni  o’zaro  ximoyalash  va 

kengaytirish  to’g’risida”  ilmiy-texnikaviy  bitimlar  imzolangan.  Hozirgi  kunga 

kelib O’zbekiston va Koreya Respublikasi o’rtasida xuquqiy-shartnomaviy asosga 

ega bo’lgan 22 ta hukumatlararo shartnoma va hujjatlar imzolangan. 

1996  yil  19  iyulda  Asaka  shaxrida  “UzDEUAvto”  qo’shma  korxonasi 

avtomobil  zavodi  prezentatsiyasi  bo’lib  o’tdi. 1992 yil  iyunda  O’zbekiston  va 

Koreya Respublikasi o’rtasida imzolangan savdo shartnomasiga muvofiq savdoda 

birmuncha qulay sharoitlar rejimi o’rnatildi. 

Eksportning  asosiy  moddalarini  bu  davrda  paxta  tolasi,  xizmatlar,  mato  va 

paxta qog’ozi, kalava ipi tashkil etdi. 2003 yilning 9 oyi mobaynida ikki mamlakat 

o’rtasida  mol  ayirboshlash  179,1  mln.  AQSH  dollarini  tashkil  qildi, 39,1 mln. 

AQSH dollari eksportga, 140 mln. AQSH dollari importga to’g’ri keladi. 

Hozirgi  vaqtda  Koreya  Respublikasi  eksport-import  banki  tomonidan 

O’zbekistonga  taqdim  etilgan  umumiy  kreditlar  hajmi  96,4  mln.  AQSH  dollariga 

yetdi.  Bu  qatorda  respublika  telekommunikatsiya  tarmoqlarini  rivojlantirish 

loyihalari, “UzDEUAvto”  qo’shma  korxonasiga  qator  yangi  modellar  qo’shish, 

respublika  kollejlarini  yangi  o’quv  jixozlari  bilan  ta’minlash, “Uzbek  Ipagi” 

assotsiyatsiyasining  ipak  ishlab  chiqarish  korxonalarini  texnik  jihatdan  qayta 

qurollantirish o’rin olgan. 

O’zbekistonning Osiyodagi barqaror savdo-iqtisodiy hamkorlari: Malayziya, 

Vetnam, Xindiston, Indoneziya, Turkiya, Fors ko’rfazi davlatlaridir. 

O’tgan  yillar  MDH davlatlari bilan ikki va ko’p tomonlama  shartnomaviy 

munosabatlar  doirasida  teng  hamkorlik  asosida  o’zaro  foydali  hamkorlik  uchun 

katta  imkoniyatlar  mavjudligini  tasdiqladi.  Bunday  hamkorlik  asosida  nafaqat 

hududiy  yaqinlik  va  iqtisodiy  bog’liqlik,  balki  chuqur  tarixiy  ildizlar,  madaniy-

ma’naviy aloqalar, yirik tarixiy davr mobaynida xalqlarning umumiyligi yetadi. 

MDH  davlatlari  O’zbekistonning  asosiy  savdo  iqtisodiy  hamkorlaridan  biri 

hisoblanadi.  Ularning  hissasiga  respublika  tashqi  savdo  umumiy  hajmining  30% 

dan  ortig’i  to’g’ri  keladi.  O’zbekiston  va  MDH  mamlakatlari  mol  ayirboshlash 

dinamikasi  tenglik  va  o’zaro  foydali  tamoyillarga  asoslangan,  savdo-iqtisodiy 

munosabatlarning izchil rivojlanayotganligidan dalolat beradi. 

MDH  mamlakatlari  ichida  O’zbekistonning  yirik  savdo  hamkorlaridan 

Rossiya Federatsiyasi, Qozog’iston va Ukrainadir. 

Markaziy  Osiyo  mamlakatlari  bilan  hamkorlik  qilish  mintaqaning 

rivojlanishi  va  davlatlar  iqtisodi  uchun  muhim  ahamiyatga  ega.  Markaziy  Osiyo 

yevrosiyo  materigining  o’rtasida  joylashgan  bo’lib,  qadim  zamonlardan  savdo 

yo’llari  va  sayohatda  muhim  koridor  hisoblanadi.  Xozirda  bu  mintaqa  besh 

mustaqil  davlatni  o’z  ichiga  oladi:  Qozog’iston  Respublikasi,  Qirg’iziston 

Respublikasi,  Tojikiston  Respublikasi,  O’zbekiston  va  Turkmaniston.  Markaziy 

Osiyo SHarqdan g’arbga 4,500 km.ga cho’zilgan va taxminan yevropa maydoniga 

teng hududni egallaydi. Mintaqa SHimolda Rossiya Federatsiyasi, SHarqda Xitoy, 

 

49 



Janubda  Afg’oniston  va  Eron  bilan  chegaradosh,  g’arbda  uning  chegaralarini 

Kaspiy dengizi yuvib turadi. 

Mintaqaning  umumiy  maydoni  4  mln  kv.km.  atrofida  (MDH  hududining 

18%i), 4 davlat axolisi 52,2  mln (MDH aholisining 19%i), aholi zichligi o’rtacha 

12,4 kv. km. ga teng. 

 

11.2. O’zbekiston Respublikasining xalqaro iqtisodiy  

tashkilotlar bilan hamkorligi 

Mustaqil  O’zbekiston  30  ta  obro’li  iqtisodiy  va  moliyaviy  tashkilotlarning 

to’laqonli  a’zosi  bo’ldi.  Bularning  jumlasiga  Jahon  Banki  guruhiga  kiruvchi 

tashkilotlar,  shuningdek,  Xalqaro  moliya  korporatsiyasi,  Xalqaro  Valyuta  fondi, 

yevropa  tiklanish  va  taraqqiyot  banki,  Osiyo  taraqqiyot  Banki,  Islom  taraqqiyot 

banki,  Butunjahon  bojxona  tashkiloti,  Butunjahon  sayoxat  tashkiloti,  Paxta 

bo’yicha  xalqaro  konsultativ  komiteti  va  boshqa  tashkilotlarga  a’zo  bo’ldi. 

Respublika  xozirgi  kunda  BSTga  a’zo  bo’lish  uchun  qator  ishlarni  amalga 

oshirmoqda.  

Jahon  Banki  bilan  hamkorlik.  1992  yil  sentyabrda  O’zbekiston 

Respublikasi  JB  ga  a’zo  bo’ldi. 1992 yil  sentyabrdan  Toshkent  shaxrida  Jahon 

bankining vakolatxonasi ochildi.  

Bank  strategiyasi  bosqichma-bosqich  rivojlanishda  hukumat  islohatlarini 

qo’llab  quvvatlash  va  tadbiq  etish  maqsadida  maslaxatlar  berish,  shuningdek 

texnik-moliyaviy  yordam  ko’rsatishni  o’z  ichiga  oladi.  Jahon  Banki  kreditlarni 

asosan  qishloq  xo’jaligini  rivojlantirish  uchun  suv  ta’minoti  va  sanitariya 

irrigatsiya tizimi va drenajni qo’llashga ajratadi.  



Evropa tiklanish va taraqqiyot banki bilan hamkorlik. O’zbekiston 1992 

yil  19  apreldan yeTTB  ga  a’zo  bo’ldi.  O’zbekistonga yeTTB  tomonidan  kelgan 

vakillar  respublikadagi  ijtimoiy-iqtisodiy  xolatni  o’rganish  va  kelajakdagi  o’zaro 

hamkorlikni rivojlantirish maqsadidagi tashrifi davomida bank direktorlar kengashi 

tomonidan O’zbekistonga nisbatan yeTTB o’z strategiyasini belgiladi. Bunda bank 

kelgusida  O’zbekiston  xususiy  sektorini  rivojlantirish  va  kengaytirish;  tabiiy 

resurslarni o’zlashtirish; energetika sektorini, kichik va o’rta korxonalarni, paxtani 

qayta  ishlash  va  boshqa yengil  sanoatni,  turizm  infrastrukturasini  rivojlantirish 

kabi sohalardagi asosiy yo’nalishlarni aniqladi.  

Xalqaro  valyuta  fondi  bilan  hamkorlik.  O’zbekiston  1992  yil  sentyabr 

oyidan boshlab XVFga a’zo bo’lib kelmoqda.  



Osiyo Taraqqiyot Banki.  

O’zbekiston  Respublikasi  1995 yil  30  avgustda  OTB  ning  to’laqonli  a’zosi 

bo’ldi.  OTB  bilan  o’zaro  moliyaviy  va  texnik  hamkorlik  maqsadida,  shuningdek 

OTBga taqdim etilishi mumkin bo’lgan investitsion loyihalarni tayyorlash ishlarini 

mo’ljallashtirish  maqsadida  O’zbekiston  Respublikasi  Vazirlar  Maxkamasi 

tomonidan  1996  yil  16  yanvardagi 

№27  farmoyishi  bilan  OTB  bilan  hamkorlik 

uchun  idora  tashkil  etildi.  O’zbekiston  Respublikasi  Milliy  Banki  OTB  avuarida 

O’zbekiston Respublikasi milliy valyutasidagi rasmiy bank depozitariysi deb e’lon 

qilindi.  Moliya  Vazirligi  OTB  bilan  aloqalarda  ma’sul  hisoblanadi.  O’zbekiston 

Respublikasining  MB  O’zbekiston  Respublikasini  OTBning  direktorlar  kengashi 

 

50 



guruhiga  qo’shish  to’g’risida  murojaat  qildi.  Bu  guruhga  Malayziya,  Singapur  va 

Tayvand  mamlakatlari  kiradi.  OTB  bu  murojaatnomani  qabul  qilgandan  so’ng 

O’zbekiston  iqtisodiy  integratsiya  maqsadlaridan  kelib  chiqqan  holda  Osiyo 

tinchlik mintaqasi mamlakatlari bilan tenglikda a’zo bo’ldi.  

 

BMTning  Qishloq  xo’jaligi  savdosi  tashkiloti  (FAO)  bilan  hamkorlik. 

O’zbekiston  Respublikasi  2001  yil  noyabrda  FAOga  a’zo  bo’ldi. 2002 yilda 

O’zbekiston FAOning “Mintaqada parvarish qilinayotgan yerlarning hosildorligini 

o’stirish” mintaqaviy dasturida ishtirok etdi.  



Islom  taraqqiyot  banki  bilan  hamkorlik.  O’zbekiston  va  ITB  o’rtasidagi 

birinchi  aloqalar  1992  yilda  boshlangan. 1992 yili  ITB  O’zbekiston  musulmonlar 

boshqarmasi  grantlarini  ma’qulladi.  Bu  grantlar  bir  qancha  loyihalar  Al-Buxoriy 

instituti  uchun  yotoqxona  qurish,  Toshkent  shaxridagi  bir  qancha  shifoxonalarni, 

Xiva,  Buxoro  shaxridagi  Mir  Arab  madrasasini  ta’mirlash,  arab  tilini  o’rgatishni 

qo’llab-quvvatlash  va  boshqalarni  moliyalashtirishni  o’z ichiga  oladi. 1997 yil  30 

iyun  -  4  iyulda  O’zbekistonga  ITB  prezidenti  yordamchisi  K.I.Abdulxaq 

boshchiligidagi 

delegatsiya 

tashrif 


buyurdi. 

Tashrifdan 

asosiy 

maqsad 


respublikaning  rasmiy  shaxslarini  ITB  faoliyati  bilan  tanishtirish  va  O’zbekiston 

Prezidenti  qoshidagi  davlat  va  ijtimoiy  qurilish  akademiyasi  bilan  hamkorlik 

o’rnatish bo’ldi.  

11.3. O’zbekistonning Butunjahon savdo tashkilotiga a’zo bo’lishi 

 

Butunjahon  savdo  tashkiloti  1995  yil  1  yanvarda  tashkil  topgan.  BST  ko’p 

tomonlama  savdo  tizimlarining  xuquqiy  va  instituttsional  asosidir.  U  muhim 

shartnoma majburiyatlarni ta’minlaydi. Bu shartnoma majburiyatlari hukumatlarga 

ichki qonunchilikni shakllantirish va amalga oshirishda, shuningdek tashqi savdoni 

boshqarishni  aniqlab  beradi.  BST  1947  yilda  tashkil  topgan  va  1948  yil  1 

yanvardan  kuchga  kirgan  Tariflar  va  savdo  bo’yicha  bosh  kelishuv  (GATT)ning 

davomchisi  hisoblanadi.  BST  kelishuvi  xalqaro  savdoning  yangi  qonuniyatlarini, 

Urugvaydagi  ko’p  tomonlama  muzokaralar  jarayonida  erishilgan  bitimlarni 

umumiy  idoraga  jamlashni  qamrab  oladi.  Bu  qoidalar  GATT  doirasida  125  ta 

mamlakat  ishtirokida yetti  yil  davom  etgan  va  1993  yil  15  dekabrda  Urugvayda 

tugagan  ko’p  tomonlama  muzokaralar  natijasi  hisoblanadi.  Vazirlar  1994  yil 

aprelda  Marokashdagi  majlisda  yakunlovchi  aktni  imzoladilar. 15 apreldagi 

“Marokko  deklaratsiyasi”  shuni  tasdiqladiki,  Urugvay  raundi  natijalari  jahon 

iqtisodiyotini mustahkamlab savdo, kapital qo’yilmalar, bandlikni liberallashtiradi 

va butun jahonda tushumlarni ko’payishga olib keladi. 

GATT BSTning qismi sifatida quyidagi asosiy qoidalarga ega: 

12.

 

Ta’riflar orqali milliy iqtisodiyotni ximoyalash. 

GATT  erkin  savdo  bilan  shugullansa  xam  BST  a’zo  mamlakatlari 

o’zlarining milliy sanoatini tashqi raqobatdan ximoya qilish xuquqiga egaligini tan 

oladi.  Biroq  GATT  mamlakatlardan  tariflar  orqali ximoya  qilishni  talab  etadi. Bu 

tamoyil  amalda  bajarilishini  ta’minlash  uchun  GATT  qonun-qoidalariga  ko’ra  bir 

necha istisnolar bo’yicha miqdoriy cheklovlardan foydalanish man etildi. 

 

 

51 



13.

 

“Tariflarni aloqalash” 

Davlatlar  ko’p  tomonli  savdo  kelishuvlarida  milliy  sanoatni  qo’llab-

quvvatlashni  kamaytirish,  iloji  bo’lsa,  tariflarni  kamaytirish  va  boshqa  savdo 

to’siqlarini  olib  tashlash  orqali  yo’qotish  kerak.  Tariflar  ma’lum  darajada 

kamaymoqda va “aloqa”ga kirmoqda. Aloqaga kirishish shuni bildiradiki, aniq bir 

mahsulotni munosabatga kirishishdagi tarif darajasi BST a’zosining majburiyatidir 

va  asosiy  savdo  sherigi  bilan  kompensatsiya  xaqidagi  kelishuvsiz  tarifni  oshira 

olmaydi. 

14.

 

“Eng qulay rejim” 

GATT  ning  ushbu  qonuni  ajratmaslik  printsipi  hisoblanadi.  Qonunda 

ta’kidlanishicha, eksportyor va importyor davlatlarga o’zgartirilgan tarif va boshqa 

me’yorlar  BSTning  a’zosi  bo’lgan  boshqa  davlatlarga  xam  kamsitishlarsiz 

qo’llanilishi  kerak.  Xech  qanday  davlat  boshqasiga  alohida  savdo  foydasi  yoki 

kamsituvchi  choralar  qo’ya  olmaydi.  Hamma  bir  xil  darajada  va  xamma  savdo 

to’siqlarini tushirish maqsadidagi barcha choralardan foyda oladi. 

15.

 

“Milliy rejim” 

Agar  afzal  ko’rilgan  davlatlarda  kamsitish  man  qilingan  bo’lsa, “Milliy 

rejim”  qoidasida  esa  bozorga  chiqarilgan  tovarlar  davlat  ichida  ishlab  chiqarilgan 

ekvivalent tovarlar bilan bir xil shart-sharoitda amalga oshirilishi kerak. 



Butunjahon Savdo Tashkilotining GATTdan farqi. 

BST  nafaqat  GATTning  davomchisi,  qolaversa  o’ziga  xos  xarakterga  ega. 

Oradagi asosiy farqlar quyidagilar: 

 



GATTdan  farqli  o’laroq  BST  o’zining  shaxsiy  sekretari  bilan  doimiy 

tashkilot hisoblanadi. 

 

BSTning faoliyat doirasi GATT dan ancha keng. Ilk bor ko’p tomonlama 



savdo  tizimiga  xizmatlar  bilan  savdo  qilish,  tijoriy  faoliyat  qo’shildi.  Intellektual 

mulk ximoyasi xam shular jumlasidandir. 

 

BST  barcha  a’zo-mamlakatlar  o’zlariga  aniq  majburiyatlarni  olgan 



birlashgan  bitimlar  to’plamini  o’zida  aks  ettiradi,  bundan  farqli  o’laroq,  GATT 

o’zida  bitimlar  ro’yxatini  o’z  ichiga  oladi,  misol  uchun  dempingga  qarshi 

cheklovlar, subsidiyalar bo’yicha, bir necha davlatlar bilan cheklangan a’zolik. 

 



BST  negizida  1947  yildagi  GATTning  o’zgargan  versiyasi  (bu  versiya 

GATT–1994 deb qabul qilingan) va barcha yangi bitimlar seriyasi yotadi. GATT–

1994da  tovarlar  savdosi  doirasida  vujudga  keladigan  shunday  vaziyatlarga  izox 

topildiki,  unda  kamsitishsiz  qonuniy  savdo  qilish,  ichki  bozorga  import  qilish  va 

xususiy mahsulotlar uchun muvozanatlashgan savdo rejimi yotadi. BST doirasida, 

yangi 


bitimlarga 

muvofiq 


umumiy 

tamoyillar 

muhim 

sohalarda 



kengaytirilmoqdaki, ular xizmatlar bilan savdo qilish, intellektual mulk huquqining 

savdo aspektlari, o’lchovlaridan iborat. 

 

BST  iqtisodiyotning  “sezilarli”  hududlaridagi  alohida  aloqalarda 



ximoyalash  imkoniyatini  o’zida  saqlab  qoladi.  Bu  bitimlar  doirasida  tekstil  va 

tayyor  kiyim-kechaklar  savdosidagi  eksport  cheklovlari  olib  tashlandi,  qishloq 

xo’jaligi mahsulotlari savdosi isloh qilindi. 


Download 0.67 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling