Sanoat iktisodiyoti va menejment
Butunjahon Savdo Tashkiloti sekretariyati
Download 0.67 Mb. Pdf ko'rish
|
|
52 Butunjahon Savdo Tashkiloti sekretariyati. BST sekretariati Jeneva (SHveytsariya) shaxrida joylashgan. U 1999 yildan beri bosh direktor Mayk Mur tomonidan boshqariladi. BST a’zolari tomonidan maslaxatlashib tayinlangan 4 ta bosh direktor o’rinbosarlari unga yordam beradi. 2002 yildan boshlab esa uning o’rnini direktor o’rinbosari Sulagay Panitpandi boshqarib kelmoqda. Butunjahon Savdo Tashkilotiga a’zo bo’lish. Butunjahon Savdo Tashkilotiga a’zo bo’lish jarayoni qiyin va uzoq vaqt talab qiladi. Birinchi bosqichda BSTga qo’shilishni xohlovchi davlat hukumati BSTda kuzatuvchilik huquqini beruvchi ariza beradi. Bunda hukumat BSTga yuboruvchi o’z memorandumida mamlakatning savdo va iqtisodiy siyosatini to’liq qamrab oluvchi aspektlarni taqdim qilishi kerak. Bu memorandum qo’shilish to’grisidagi so’rovlarni to’liq o’rganish uchun asos bo’ladi. SHundan so’ng BSTga ariza beruvchi davlatlar bo’yicha ishchi guruh tuziladi. A. Butunjahon Savdo Tashkiloti to’grisida Marokash bitimi. •
Tovarlar savdosi. Tariflar va savdo (GATT-1994) bosh bitimi va u bilan bogliq bitim quyidagilarni o’z ichiga oladi: O’zaro yuk tashish inspektsiyasi bo’yicha bitim PSI Texnik barterlar va savdo bo’yicha bitim TBT Sanitar va fito sanitar xolat bo’yicha bitim SPS Investitsiya savdo aspektlari xolati bo’yicha bitim TRIMS To’qimachilik va kiyim-kechak bo’yicha bitim ATC Qishloq xo’jaligi bo’yicha bitim Qoidalarning kelib chiqishi bo’yicha bitim
•
Xizmatlar savdosi Xizmatlar savdosi bo’yicha bosh bitim
GATS
•
Intellektual resurslar savdosi bo’yicha bitim
Fuqaro aviatexnikasi bo’yicha bitim. Davlat xaridorlari to’grisidagi bitim.
2001 yil noyabrida Doxa shahrida (Qatar) BSTning 4-vazirlar konferentsiyasi bo’ldi. Uning natijasida “Doxa taraqqiyot tartibi” nomli savdo muzokaralarining yangi raundi bosqichi to’g’risida qaror qabul qilindi. Dunyo savdo tizimining keyingi liberalizatsiyasi bo’yicha asosiy mavzular: xizmatlar, sanoat mollari savdosiga tariflar, intellektual mulk huquqining savdo tomonlari, qishloq xo’jaligida ichki qo’llab-quvvatlash va eksportga subsidiyalar “Singapur muammolari”. Savdo va investitsiya, raqobat borasida siyosat, davlat xaridlarida transparentlik, savdo hamkorligi, savdo va atrof-muhit muammolari ko’rib chiqildi. Bu muammolar bo’yicha turli qarashlar bilan bog’liq holda jahonning 148 mamlakati savdo vazirlari 2003 yil 10-14 sentyabrda Meksika Kankun shahrida
53 bo’lib o’tgan BSTning 5-vazirlar konferentsiyasi chog’ida savdo tizimini erkinlashtirish bilan bog’liq yagona fikrga kela olmadilar. O’zbekiston Respublikasining Butunjahon Savdo Tashkilotiga a’zo bo’lishi. 1994 yil iyundan O’zbekiston GATT-BST tomonidan kuzatib kelinmoqda. 1994 yil dekabrda O’zbekiston Respublikasi GATT-BSTga to’la a’zo bo’lishi istagida ariza berdi. Ariza ijobiy ko’rib chiqilgandan keyin 1995 yil yanvarda BST tomonidan a’zo bo’lish masalalari uchun nazorat guruhi tuzildi. 1998 yil sentyabrda Avstraliya, YI, YAngi Zelandiya va AQSH mamlakatlari tomonidan BST kotibiyatiga berilgan savollarga O’zbekiston tomonidan tashqi savdo rejimi asosida memorandum taqdim etildi. BST samarali ish olib borish uchun mamlakatda BST bo’yicha komissiya idorasi tuzildi. 2002 yil 17 iyulda Jeneva idorasi SHveytsariyada bo’lib o’tgan. O’zbekiston Respublikasi BSTga a’zo bo’lishi masalasini ko’rib chiqish uchun shu guruhning birinchi majlisi bo’lib o’tdi. Bunda asosan O’zbekiston Respublikasi tashqi savdo rejimi memorandumi holati ko’rib chiqildi. SHu guruhning raisi bo’lib 2002 yilda janob Alexandro Del La Peneni o’rniga kelgan janob M.Super Amaniam (Malayziya) ish olib bordi. Bu majlisning yakuni sifatida BSTga a’zo mamlakatlar bular jumlasiga Avstraliya, Koreya Respublikasi, AQSH tomonidan memorandumga yozma savollar va sharhlar taqdim etildi. Bundan tashqari YI, Kanada va SHveytsariya tomonidan ularda mavjud bo’lgan savollarga nisbatan bojxona tariflarini tushirilishi talab qilindi. Hozirgi kunda ko’rib chiqilgan masalalar bo’yicha TIAA ning strukturaviy bo’linmalari, shuningdek boshqa vazirlik va respublika idoralari tomonidan ish olib borilmoqda. BSTga kirish uchun muhim bo’lgan akt materiallarini tayyorlash maqsadida respublika vazirlik va qarorlarida quyidagi ishchi guruhlar tashkil etildi: •
Sanitar va fitosanitar choralar ko’rish va savdoda texnik byurolar bo’yicha BST bitimi doirasidagi tasviriy muammolar ro’yxatini tuzish; •
to’g’risida axborot tayyorlash; •
Intellektual mulk huquqi savdo aspektlari bo’yicha BST bitimi doirasida axborot tayyorlash; •
tayyorlash; •
BST bitimiga muvofiq milliy qonun chiqarishga o’zgartirishlar kiritish; •
O’zbekistonning BSTga kirgan chaqiriqda iqtisodiyotning turli sektorlarida bo’ladigan natijalarni baholashni bo’yicha tadqiqotlar olib borish. Tayanch iboralar: tashqi savdo, ikki tomonlama va ko’p tomonlama iqtisodiy munosabatlar, tashqi savdo, BSTga a’zo bulish, xalqaro moliya-kredit tashkilotlari bilan iqtisodiy munosabatlar.
1. O’zbekiston Respublikasining jahonning yetakchi mamlakatlari bilan ikki tomonlama manfaatli aloqalarining rivojlanish istiqbollarini baholang. 2. O’zbekiston qaysi xalqaro iqtisodiy tashkilotlar bilan aloqalar olib bormoqda?
54
3. O’zbekiston Respublikasining Jahon banki guruhi bilan munosabatlarini gapirib bering.
4.O’zbekiston JSTda qanday maqomga ega? 5.JSTga a’zo bo’lish bosqichlarini ko’rsatib bering. 6. O’zbekiston Respublikasining xalqaro tashkilotlar bilan hamkorligi qanday davom etmoqda?
55 GLOSSARIY “Aqlli kishilarning ketib qolishi” — mamlakatdan "intellektual elita" vakillarini chet elda ishga joylashish maqsadida chiqib ketishi. Avanslash — yetkazib beriladigan tovarlar uchun importyor tomonidan oldindan haq to’lashdan iborat. Eksportyor uchun foydali o’zaro hisob-kitob ko’rinishi hisoblanadi.
shartlarda uchinchi shaxs (benifitsiar)ga to’lovni amalga oshirish yoki benifitsiar tomonidan qo’yilgan o’tkazma vekselni (tratta) to’lashni amalga oshirish (aktsept) bo’yicha bank majuriyati bo’yicha bitim. Aktsept — bitim amalga oshganligini anglatuvchi ofertani qabul qilinganligiga rozilik berish. Aktsiz — davlat organlari tomonidan belgilanadigan tovar bojxona qiymatiga narx qo’shimchasi. Anderrayterlar — moliya bozoridagi muvofiqlashtirilgan kurs bo’yicha zayomni joylashtiruvchi garant kompaniyalar. Bank o’tkazmalari — o’tkazuvchi (to’lovchi) talabiga muvofiq uning hisobidan oluvchi (benifitsiar) foydasiga bir bank tomonidan boshqa bankka to’lov talablari vositasida bajariladigan hisob-kitob ko’rinishi.
solig’i. Bojxona ittifoqi — ikki va undan ortiq davlatlarning bir-biriga va uchinchi mamlakatlarga nisbatan soddalashtirilgan tarif siyosatini o’tkazishidir. Bojxona tarifi — tovar oqimlarining chegarani kesib o’tishida davlat tomonidan olinadigan soliq miqdori ko’rsatilgan tartiblangan tovarlar ro’yxati. Bufer zahiralari — salbiy iqtisodiy tamoyillarning milliy iqtisodiyotga ta’siri va favqulodda vaziyatlar uchun moddiy boyliklarning jami. Valyuta — ma’lum bir davlatning qonun bilan o’rnatilgan pul vositasi (milliy valyuta), bir yoki bir necha yetakchi mamlakatlarning valyutasi ko’rinishidagi jahon rezerv pullari, Xalqaro valyuta fondi va yevropa valyuta tizimi a’zolari tomonidan ko’p tomonlama hisob-kitoblarda foydalaniladigan xalqaro valyuta birliklari.
oshirilishini nazarda tutuvchi banklararo operatsiyalar. Valyuta bozorlari — milliy valyuta ishtirokida talab va taklif ta’sirida yuzaga keluvchi valyuta kursiga muvofiq xorijiy valyutalarini oldi-sotdi qilinadigan rasmiy markazlar.
valyutani sotish va sotib olish. Valyuta kliringi — ikki va undan ortiq hukumatlar o’rtasida moliyaviy talablar va majburiyatlarni o’zaro hisobga olish haqida kelishuv. Valyuta kotirovkasi — bir valyuta bahosini boshqa valyutalarda ifodalanishining sonli yozuvi.
56
Valyuta kursi — milliy valyutalar o’rtasidagi nisbat, bir mamlakat valyutasining xorijiy pul birliklarida ifodalanishi. Valyuta pozitsiyasi — bankning xorijiy valyuta talab va majburiyatlari nisbati. Valyuta rejimi — valyuta ayirboshlash kursini aniqlash asosidagi mexanizm. Valyuta rezervlari — xorijiy valyuta, oltin, SDR, XVFdagi rezerv pozitsiya ko’rinishidagi valyuta-likvid vositalarning jami. Valyuta siyosati — mamlakatda xorijiy valyutalarning pul-kredit aylanmasini tartibga solishga yo’naltirilgan tadbirlar tizimi. Valyuta xatari — valyuta kursi o’zgarishi oqibatida eksportyor, importyorning zarar ko’rish imkoniyati. Valyuta cheklashlari — xorij valyutasi va boshqa qimmatli narsalar (oltin) bo’yicha operatsiyalarni cheklash uchun yo’naltirilgan ma’muriy va qonuniy tartibda belgilangan me’yoriy qoidalar tizimi.
rezidentlar uchun ham, rezident bo’lmaganlar uchun ham to’lov balansining joriy operatsiyalari bo’yicha almashtirish imkoniyati.
egasi unda ko’rsatilgan muddat tugagandan so’ng belgilangan pul summasini qarzdordan talab qilishga haqli.
operatsiyalarini o’tkazishda belgilangan tamoyillarga amal qilishga rozi bo’lgan mamlakatlarni birlashtiruvchi savdo va tarif masalalari bo’yicha xalqaro akt
topishida jahondagi barcha mamlakatlarning birgalikdagi harakatlarini talab etuvchi sivilizatsiyamizning eng dolzarb masalalari
mamlakatlarida nazorat qilib bo’lmaydigan darajada aholi sonini o’sishi. Devalvatsiya — milliy valyuta kursini xorijiy valyutaga nisbatan pasaytirilishi (teskari jarayon — revalvatsiya). Evro — universal yevropa hisob-kitob-to’lov birligi bo’lib, YIga a’zo mamlakatlar hududida EKYU o’rniga joriy etilgan. Evropa valyuta tizimi (EVT) — YI a’zolarining hududiy valyuta guruhi. Evropa Ittifoqi (EI) — g’arbiy yevropaning 15 ta davlatini birlashtiruvchi iqtisodiy va siyosiy guruh. Jahon bahosi - talab va taklif egri chiziqlari ta’sirini hisobga olgan holda milliy narx ko’rsatkichlari ta’sirida xalqaro savdo markazlarida hosil bo’ladi. Jahon bozori — moddiylashtirilgan va moddiylashtirilmagan ko’rinishidagi ijtimoiy mahsulotni ishlab chiqarish, taqsimlash, ayirboshlash va iste’mol bosqichlarni o’z ichiga oluvchi xim sub’ektlari (milliy va hududiy iqtisodiyotlar, xalqaro tashkilotlar va korporatsiyalar)ning o’zaro iqtisodiy ta’sirlashish global muhitidir.
uzoq davom etgan evolyutsiya natijasida shakllangan va davlatlararo bitimlar orqali mutsahkamlangan valyuta munosabatlarini tashkil etish ko’rinishidir.
57 Jahon ishchi kuchi bozori (JIKB) — milliy xo’jalik tizimlari va jahon iqtisodiyoti doirasida ishlab chiqaruvchi kuchlarning darajasi, tabiati va joylashuviga sezilarli ta’sir etuvchi iqtisodiy faol aholining mamlakatlar va hududlar o’rtasida jami migratsion aylanmasi Iqtisodiy va ijtimoiy kengash (EKOSOS) — BMTning asosiy boshqaruv organlaridan biri bo’lib, uning XIM sohasidagi faoliyatini muvofiqlashtirib turadi. Iqtisodiy integratsiya — hududiy miqyosda sifat jihatdan yangi iqtisodiy muhitni yaratish yo’li orqali milliy xo’jalik komplekslarini o’zaro yaqinlash va bir-biriga kirib borishi jarayoni.
me’yorlar, soliq bazasini soddalashtirilishi, ishlab chiqarish va ijtimoiy sohalarda yagona sandartlarni joriy etish, yagona valyutaga o’tish kabilar bilan tavsiflanadi.
miqdoriy cheklash. Investitsion muhit — mamlakat iqtisodiyotida xorijiy invetsitsiyalarning samarali aylanishi zarur bo’lgan shart-sharoitlar kompleksi. Injiniring — ishlab chiqarishni ta’minlash, mahsulot sotishni uyushtirish, ishlab chiqarish ob’ektini qurib, ishga tushirish bo’yicha xizmatlar Inkasso — mijoz (eksportyor) buyrug’iga ko’ra jo’natilgan tovarlar yoki xizmatlar uchun importyordan to’lovni qabul qilish va bu mablag’larni eksportyor hisobiga o’tkazish operatsiyasi.
aylantirishdan iborat uzoq jarayondir. Informatsiya va texnologiyalar jahon bozori (ITJB) —intellektual faoliyat natijalari ayirboshlash xalqaro sohasi. Kartel — tashqi savdo assotsiatsiyasi (uning a’zolari alohida tovar guruhlari bo’yicha ishlab chiqarish va narx siyosatini muvofiqlashtirib olishadi). Kvotalash — davlat tomonidan eksport va importning qiymat va jismoniy hajmini to’g’ridan-to’g’ri cheklash amaliyoti. Kliring — qarama-qarshi tovar oqimlarida valyutadan foydalanmasdan (naqdsiz) vositachi orqali o’zaro hisob-kitobni nazarda tutuvchi savdo operatsiyasi. Konversiya — Harbiy sanoat kompleksi korxonalarini fuqarolarga mo’ljallangan mahsulotlar ishlab chiqarishga o’tkazish jarayoni. Konsalting — konsalting firma tomonidan har qanday itse’molchiga keng ko’lamdagi maslahat xizmatlari ko’rsatish. Kredit kartochkasi — eletron bank tizimlari orqali tovar va xizmatlarni naqdsiz to’lash intsrumenti. Kross-kurs — ikki xorijiy valyutani kesishuvchi kotirovkasi, bu valyutalarning hech biri kursni belgilovchi bitim imzolovchi ishtirokchining milliy valyutasi emas.
ikkinchi bilan kelishilgan holda eksport operatsiyalari hajmini chegaralash. Lizing — mashina, qurilmalar, texnologiya va ko’chmas mulkni ishlab chiqarish jarayonida foydalanish uchun uzoq muddatga ijaraga berish.
58
Litsenziyalash — davlat tomonidan huquqiy va jismoniy shaxslarga tashqi iqtisodiy operatsiyalar olib borishga ruxsat berish amaliyoti. Marja — valyuta xaridori va sotuvchisi kurslari o’rtasidagi farq. Marjinal (qo’shilgan) foyda — sotish narxi va o’zgaruvchan xarajatlar yig’indilari orasidagi farq. Maxsus qarz olish huquqi — Xalqaro valyuta fondining maxsus hisoblaridagi kredit yozuvlari ko’rinishidagi xalqaro aktivlar (ya’ni zahira va to’lov vositalar) bo’lib, ularning miqdori XVFga a’zo-mamlakatlarning kvotalariga mos keladi.
sur’atlarini barqaror ushlab
turish (yiliga
3-5 foiz)
va davlat
harajatlariniqisqartirish xususiy kapital uchun bir iqtisodiyotdan boshqasiga erkin oqib o’tish kanallarini ochadi, bu yangi ish joylarini yaratish va aholi turmush farovonligini oshirish imkoniyatinii beradi.
berish jarayoni. Mutlaq ustunlik — xo’jalik sub’ektlari (mamlakatlar)ning ishlab chiqarish xarajatlari miqdorining turlichaligidan (masalan, bir jug’rofiy sharoitga ega bo’lmaslik) foydalanishi tufayli ko’rgan foydasi.
xarajatlari yig’indisidagi nisbiy farqdan foydalanishi tufayli ko’rgan foydasi. Nou-xau — mualliflik guvohnomasi (patent) bilan himoyalanmagan ishlab chiqarish tajribasi va mahorat sirlari. Oziq-ovqat xavfsizligi — milliy va global ehtiyojlarni oziq-ovqat mahsulotlari bilan ta’minlash imkoniyati. Oferta — aniq shart-sharoitlar asosida bitim tuzish taklifi. Offshor hududlar — milliy iqtisodiy makonning bir qismi bo’lib, bu yerda xorijiy huquqiy va jismoniy shaxslar tijoriy operatsiyalarni chet el valyutasida amalga oshirashadi.
oshiriladigan forma. Eksportyor importyorga hisob-fakturani hujjatlar bilan birgalikda pochta orqali banklar ishtirokisiz yuboradi.
olish huquqini kafolatlovchi kapital qo’yilmalari. Protektsionizm — xo’jalik yurituvchi sub’ektlar faoliyatiga davlatning bevosita va bilvosita usullar orqali faol aralashuvini nazarda tutuvchi iqtisodiy siyosat. Rezident — fuqaroligi va pasport satusidan qat’iy nazar davlat hududida bir yildan oshiq yashagan jismoniy va huquqiy shaxs tushuniladi (bu mamlakatda shtab- kvartiraga ega bo’lgan diplomatik missiya ishchilari, harbiy personal va xalqaro tashkilotlar xodimlaridan tashqari). Rollover kreditlar — asosiy miqdor, qo’shimcha (marja) va komission to’lovlardan tarkib topgan foiz savkasini qayta ko’rish mumkin bo’lgan holda ssuda berish.
59 Savdo va taraqqiyot bo’yicha BMT Anjumani (YUNKTAD) — BMT tizimi doirasidagi maxsus muassasa. Savdoda eng qulay sharoit yaratish rejimi — mamlakatlar o’rtasida kelishilgan holda o’rnatilgan savdo operatsiyalarining imtiyozli tartibi. Sanoat taraqqiyoti bo’yicha BMT Anjumani (YUNIDO) — BMT tizimi doirasidagi maxsus muassasa. Svop — forvard bitimi va spot sharti bo’yicha bitim asosida amalga oshadiga turli xildagi valyuta operatsiyalari Spot — bitimni imzolash paytida kontragentlar qayd etgan kurs bo’yicha valyutani darhol yetkazib berish bilan bog’liq kassa operatsiyalari. Sug’urta kafolati — ma’lum bonus evaziga sug’urta kompaniyasining eksportyorlar (kreditorlar)ga zararni qoplash haqida majburiyati. Tashqi qarzdorlik inqirozi — davlat tomonidan tashqi qarzlar va zayomlarni to’lash grafigini buzilishi Tashqi savdo siyosati — eksport-import tovar oqimlari hajmi, tovar tarkibi va jug’rofiy yo’nalishini tartibga solish bilan bog’liq byudjet-soliq faoliyati sohalaridan biridir.
yig’imlari, bojlar, aktsizlar va boshqalar) yordamida tashqi savdoga ta’sir o’tkazish vositalari yig’indisi.
bevosita, ma’muriy vositalari guruhi (kvotalash, litsenziyalash, texnik sandartlarni joriy qilish, sanitar me’yorlar va boshqalar).
kompaniyani iqtisodiy tashkillashtirish ko’rinishi. To’g’ri invetsitsiyalar — foyda olish bilan birgalikda kapital qo’yilayotgan ob’ekt utsidan nazoratni ta’minlash huquqini beruvchi kapital qo’yilmalari. To’lov balansi — mamlakatning barcha rezidentlarining qolgan barcha mamlakatlar bilan ma’lum vaqt oralig’idagi (odatda bir yil) iqtisodiy bitimlari natijalarini sitsemalashtirilgan holda qayd etilishidir.
invetsitsiya kapitali harakatini o’z ichiga oladi. To’lov balansining balanslovchi moddalari — valyuta zahiralarining harakati, qisqa muddatli aktivlar hajmining o’zgarishi, davlat qarzlari va kreditlari, ikki tomonlama bitimlar hamda xalqaro tashkilotlar liniyasi bo’yicha moliyaviy yordamlarni aks ettiradi. Umumjahon banki — o’zaro bir-biri bilan bog’liq beshta intsitutdan tarkib topgan ko’p tomonlama kredit tashkiloti. Umumiy bozor — ishlab chiqarish omillarini milliy chegaralar orqali erkin ko’chib o’tishi ta’minlanadigan iqtisodiy integratsiya ko’rinishi. UST — Umumjahon savdo tashkiloti — xalqaro savdoni intsitutsional va huquqiy asosini tashkil etuvchi mutsaqil davlatlararo tashkilot. Faktoring — bank yoki faktor-kompaniyalarning mahsulot yetkazib beruvchi va xaridor o’rtasidagi hisob-kitoblarda yetkazib beruvchining moliyaviy talabini
60
qarzni keyinchalik xaridordan undirib olish yo’li bilan to’lash vositasidagi jami vositachilik operatsiyalari. Fiksing — bu har bir valyutaga talab va taklif hajmini navbatma-navbat solishtirish orqali valyutalarning banklararo kursini aniqlash va qayd etish jarayoni.
tomonidan xatarlarni sug’urtalash maqsadida kelishilgan kurs bo’yicha banklararo valyuta-moliyaviy operatsiyalar.
to’lov bilan ayirboshlash. Franchayzing — bir kompaniyaning boshqa yirikroq yoki bosh kompaniyaning savdo markasi, tovar belgisi va boshqa atributlaridan foydalanishi Fritred (erkin savdo) — xo’jalik yurituvchi sub’ektlarning davlatning eng kam darajada aralashuvi sharoitida o’z faoliyatlarini erkin ravishda tanlashini nazarda tutuvchi iqtisodiy siyosat.
kelishilgan kurs bo’yicha fond birjasida bajariladigan tezkor muddatli valyuta- moliyaviy operatsiyalar.
bo’lib, BMTning maxsuslashtirilgan muassasasi sifatida tartibga solish, maslahat berish va moliya-kredit sohasidagi vazifalarni bajaradi.
tashkilotlar va korporatsiyalar ishtirokidagi xo’jalik aloqalari tizimi. Xalqaro ishlab chiqarish kooperatsiyasi — ishlab chiqarish bosqichlarining o’zaro bir-birini to’ldirishi va ularni muvofiqlashtirish maqsadida milliy iqtisodiy komplekslarning hamkorlik qilishi.
taqsimoti ko’rinishi bo’lib, unda o’zlarining ichki ehtiyojlaridan ortiqcha bir turdagi mahsulotlar tayyorlash bilan shug’ullanuvchi milliy ishlab chiqarishlarning tabaqalanishi yuz beradi. Xalqaro kredit — valyuta va tovar resurslarini qaytarishlik, shoshilinchlik va to’lovlilik shartlarida berish. Xalqaro savdo — milliy xo’jaliklar o’rtasida to’lanadigan jami tovar aylanmasi ko’rinishidaga mehnat mahsulotlari ayirboshlashning o’ziga xos shakli. Xalqaro tovar nomenklaturasi — mamlakatlar o’rtasida kelishilgan, tasniflangan tovar pozitsiyalari ro’yxati bo’lib, har bir tovar pozitsiyasi kodlashtirilgan raqamlarga ega.
indutsrial mamlakatlar birlashmasi. Xalqaro hisob-kitoblar — turli davlatlarning huquqiy va jismoniy shaxslari o’rtasida iqtisodiy, siyosiy va madaniy munosabatlardan kelib chiquvchi pul talablari va majburiyatlari bo’yicha to’lovlarni tashkil etish va tartibga solish jarayoni. Xarid qobiliyati pariteti nazariyasi — valyuta kursi ikki mamlakat pul birliklarining nisbiy qiymati bilan aniqlanadi, u muomaladagi pul miqdoriga
61
bog’liq. Jumladan, Dj. M. Keynsa tamoyiliga ko’ra, davlat tomonidan foiz savkasini manipulyatsiya qilish mamlakatga xorijdan invetsitsiya oqimlarini quyidagicha o’zgartiradi: foiz savkasi kamaytirilsa, tashqi qarzlar hajmi ortadi, foiz savkasi oshirilsa, aksincha, kamayadi. Xeksher—Olin—Samuelson tamoyili — mamlakatning eksportga ixtisoslashuvi milliy iqtisodiyotdagi ortiqcha ishlab chiqarish omillarining mavjudligiga asoslangan.
boshqa hisobga o’tkazish haqida bankka bergan yozma farmoyishi. Eksport kvotasi — mamlakat eksporti qiymatining unig yalpi ichki mahsuloti (YAIM)ga nisbati (foizlarda). Embargo — alohida mamlakat yoki davlatlar guruhi bilan savdoni butunlay ta’qiqlash. Erkin iqtisodiy hududlar - mamlakatning shunday hududiki, bu yerga olib kirilgan tovarlar milliy bojxona yurisdiktsiyasidan tashqarida hisoblanadi, binobarin bojxona nazorati va soliqqa tortishdan ozod etiladi, ya’ni - bu milliy iqtisodiyotning bir qismini tashkil etib, bu yerda mamlakatning boshqa hududlarida qo’llanilmaydigan o’ziga xos imtiyozlar va rag’batlantirishlar tizimidan foydalaniladi. Erkin savdo hududlari (ESH) — preferentsial hudud hisoblanib, uning doirasida bojxona va miqdoriy cheklashlardan holi savdo tartibiga rioya qilinadi. YAlpi ichki mahsulot (YAIM) — ma’lum davr (odatda bir yil) davomida bir mamlakat hududida yaratilgan jami qiymat. YAngi industrial mamlakatlar (YAIM) — iqtisodiy jihatdan eng tez rivojlanayotgan Osiyo, Afrika va Lotin Amerikasidagi davlatlar guruhi. Qarz konversiyasi — qarz majburiyatlarini ikkilamchi bozorda likvidli bo’lgan qimmatli qog’ozlarga aylantirish. Qarzga xizmat ko’rsatish me’yori — qarzga xizmat ko’rsatish bo’yicha to’lovlar va milliy eksport orasida nisbat Qarzni diskontlash — kreditor va qarz beruvchi o’rtasida kredit summasini yoki uning bir qismini o’chirish. Qarzni restrukturizatsiyalash — kreditni to’lash muddatlarini foizlarni to’lashni orqaga surish orqali cho’zish.
62 “JAHON IQTISODIYOT VA XIA” FANIDAN O’QUV-USLUBIY MAJMUANI YARATISHDA FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI
1.
“Adolat”, 1992. 2.
O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi - “O’zbekiston”, 1994. 3.
O’zbekiston Respublikasining Mehnat kodeksi – T.: “Adolat”, 1996. 4.
O’zbekiston Respublikasining “Aholini ish bilan ta’minlash tugrisida”gi Qonuni (YAngi tahrir) - T.: “Adolat”, 1998. 5.
“O’zbekiston”, 1998. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Farmonlari va Qarorlari 6.
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining Qarori. «Barkamol avlod yili» Davlat dasturi to’g’risida. 2010 yil 27 yanvar. 7.
infratuzilmani yanada rivojlantirish yuzasidan qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida. 2009 yil 20 yanvar, PQ-1041-son. 8.
korxonalarini qo’llab-quvvatlash, ularni barqaror ishlashini ta’minlash va eksport salohiyatini oshirish chora-tadbirlari dasturi to’g’risida. 2008 yil 28 noyabr, PF-4058-son. 9.
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni. Iqtisodiyot real sektori korxonalarining moliyaviy barqarorligini yanada oshirish chora-tadbirlari to’g’risida. 2008 yil 18 noyabr, PF-4053-son. 10.
“Bozor islohotlarini chuqurlashtirish va iqtisodiyotni yanada erkinlashtirish sohasidagi ustuvor yo’nalishlar amalga oshirilishini jadallashtirish chora- tadbirlari to’g’risida” O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2005 yil 14 iyundagi PF—3618-son Farmoni Uzbekiston respublikasi qonun hujjatlari to’plami 23-24-son (159-160) 2005 y. Iyun 11.
modernizatsiyalash maqsad va vazifalarini amalga oshirish Dasturi to’g’risida” O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2005 yil 10 martdagi PQ-24-son qarori- O’zbekiston respublikasi qonun hujjatlari to’plami 10-11- son (146-147) 2005 y. Mart 12.
xususiylashtirish dasturi to’g’risida” O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2005 yil 14 martdagi PQ-29-son qarori- O’zbekiston respublikasi qonun hujjatlari to’plami 10-11-son (146-147) 2005 y. Mart 13.
“O’zbekiston Respublikasi Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish vazirligi faoliyatini tashkil etish to’g’risida”gi 2001 yil 13 fevral 75-sonli Qaror.
63
O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi Qarorlari 14.
O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasining Qarori “Boshqaruv xodimlari sonini tartibga solish va ularga sarflanadigan xarajatlarni maqbullashtirish chora-tadbirlari to’g’risida”. “O’zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to’plami”, 2003 y., № 15-16, 134-modda. 15.
O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasining Qarori “Aholini ish bilan ta’minlanganligini hisobga olish tizimini takomillashtirish to’g’risida”.
“O’zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to’plami”, 2002 y., № 2 (Mazkur Qaror O’zR VM 24.05.2007 y. № 106 Qaroriga muvofiq o’z kuchini yo’qotgan). O’zbekiston Respublikasi Prezidenti asarlari 16.
Asosiy vazifamiz – Vatanimiz taraqqiyoti va xalqimiz farovonligi yanada yuksaltirishdir/I.A.Karimov. – Toshkent: «O’zbekiston», 2010. – 34-50 b. 17.
Mamlakatimizni modernizatsiya qilish va kuchli fuqarolik jamiyati barpo etish – ustuvor maqsadimizdir. – Prezident Islom Karimovning O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va Senatining qo’shma majlisidagi ma’ruzasi // Xalq so’zi, 2010 yil 28 yanvar. 18.
O’zbekiston Konstitutsiyasi – biz uchun demokratik taraqqiyot yo’lida va fuqarolik jamiyatini barpo etishda mustahkam poydevordir. – Prezident Islom Karimovning O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi qabul qilinganining 17 yilligiga bag’ishlangan tantanali marosimdagi ma’ruzasi // Xalq so’zi, 2009 yil 6 dekabr. 19.
bartaraf etishning yo’llari va choralari. – T.:O’zbekiston, 2009 y. – 33 b. 20.
Karimov I.A. Eng asosiy mezon – hayot haqiqatini aks ettirish. – T.: O’zbekiston, 2009. – 24 b.
21. «O’zbekistonning 16 yillik taraqqiyot yo’li». Prizedent I.A. Karimovning O’zbekiston Respublikasi Oliy Majelisi, Vazirlar Maxkamasi va prezident Devonining O’zbekiston mustaqilligining 16 yilligiga bag’ishlangan qo’shma majlisidagi ma’ruzasi “Xalq so’zi” gazetasi 2007 yil, 31 avgust. 22.
Karimov I.A. Bizning bosh maksadimiz – jamiyatni demokratlashtirish va yangilash, mamlakatni modernizatsiya va islox etishdir. T.: “Uzbekiston”, 2005.
23.
Karimov I.A. O’zbekistonda demokratik uzgarishlarni yanada chukurlashtirish va fukarolik jamiyati asoslarini shakllantirishning asosiy yunalishlari. Ikkinchi chakirik O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining 9- sessiyasidagi ma’ruza, 2002 yil 29 avgust 24.
Karimov I.A. “O’zbekiston XXI asrga intilmokda” T. O’zbekiston, 1999 Darsliklar 25.
Xalqaro iqtisodiy munosabatlar. Nazarova G.G., Xaydarov N.X.,Akbarov M. T.: MCHJ “RAM-S”, 2007y 26.
Nazarova G.G., Xalilov X., Eshtaev A., Xakimov N.Z., Salixova N.,
64
Bobojonov B.R. “Jahon iqtisodiyoti va XIM”. – T., 2006. - 216 b. 27.
SHodiev R.X. “Jahon iqtisodiyoti”. – T.: “G’ofur G’ulom”, 2005.- 215 b. 28.
Muxammedraximov U.X. “Jahon iqtisodiyoti” – T., 2005. - 220 b. 29.
Kolesov V.P., Kulakov M.V. Mejdunarodnaya ekonomika: Uchebnik. - M.: INFRA-M, 2008. - 474 s. 30.
Mirovaya ekonomika i mejdunarodnыy biznes: uchebnik / kol. avtorov ; pod obsh. Red. d-ra ekon. Nauk, prof. V.V.Polyakova i d-ra ekon. Nauk, prof.r.k.SHenina.- 5-e izd., ster.- M.:KNORUS, 2008.-688 s. 31.
obuchayushixsya po ekonomicheskim spetsialnostyam i napravleniyam / V.K. Lomakin. – 3-e izd., pererab. i dop. – M.: YUNITI-DANA, 2007. – 671 s. 32.
ыnkina / IMEMO RAN. – M.: Magistr, 2007. – 429 s. 33.
ыe valyutno-kreditnыe i finansovыe otnosheniya: uchebnik /Pod red. L.N. Krasavinoy. - 3-e izd., pererab. i dop. - M.: Finans ы i statistika, 2007. - 576 s. 34.
zavedeniy /[B. M. Smitienko, V. K. Pospelov, S. V. Karpova i dr.]; pod red. B. M. Smitienko, V. K. Pospelova. — 4-e izd., pererab. i dop. — M.: «Akademiya», 2007. — 304 s. 35.
Ustoychivoe ekonomicheskoe razvitie v usloviyax globalizatsii i ekonomiki znaniy: kontseptualn ыe osnovы teorii i praktiki upravleniya / Pod red. V.V. Popkova. M.: ZAO «Izdatelstvo «Ekonomika», 2007. — 295 s.
36.
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimovning «Mamlakatimizni modernizatsiya qilish va kuchli fuqarolik jamiyati barpo etish – ustuvor maqsadimizdir» hamda «Asosiy vazifamiz – Vatanimiz taraqqiyoti va xalqimiz farovonligini yanada yuksaltirishdir» nomli ma’ruzalarini o’rganish bo’yicha O’quv-uslubiy majmua. – Toshkent: Iqtisodiyot. - 2010. – 340 b. 37.
N.Z., Bobojonov B.R. T.: MCHJ “RAM-S”, 2007 y 38.
Ekonomika zarubejnыx stran. Nazarova G.G., Adilova Z.D.,Muxamedjanova G.A. T.:TGEU, 2007 y 39.
Xorijiy mamlakatlar iqtisodiyoti. Nazarova G.G.,Xakimov N.Z., Bobojonov B.R., Ergashev D.R., Sultanova N.A. T.:TGEU, 2007 y 40.
O’zbekistonning xalqaro iqtisodiy munosabatlari. Xaydarov N.X. T.:TGEU, 2007 y 41.
Mualliflar guruhi. O’zbekistonda biznes keyslar: O’zbekiston Respublikasidagi biznes ta’limotida “Keys - Stadi” uslubining qo’llanilishi. – T.: Akademiya, 2006. – 645 b. 42.
2005.-273 b.
65 43.
Spiridonov I.A. Mirovaya ekonomika: Ucheb. Posobie. – M.: RIOR, 2007. – 128 s. 44.
Lomakin V.K. Mirovaya ekonomika. Praktikum: ucheb. posobie dlya studentov vuzov, obuchayushixsya po ekonomicheskim spetsialnostyam i napravleniyam / V.K. Lomakin. – M.: YUNITI-DANA, 2007. – 223 s. 45.
ыy biznes : uchebnik / kol. avtorov; pod obsh. red. d-ra ekon. nauk, prof. V.V. Polyakova i d-ra ekon. nauk, prof. R.K. SHenina. — 5-e izd., ster. — M. : KNORUS, 2008. — 688 s. 46.
SHevchuk V.A., SHevchuk D.A. Mejdunarodn ыe ekonomicheskie otnosheniya: Ucheb. posobie.- M.: Izdatelstvo RIOR, 2006.-192 s. 47.
Figurnova. — Moskva: Izdatelstvo «Omega-L», 2007. — 304 s. 48.
Globalizatsiya mirovogo xozyaystva: Ucheb. posobie / Pod red. d-ra ekon. nauk, prof. M.N. Osmovoi, kand. ekon. nauk, dots. A.V. Boychenko. - M.: INFRA-M, 2006. - VIII, 376 s. 49.
ыe finansovыe organizatsii: Uchebnoe posobie. — M.: Rossiyskaya Akademiya predprinimatelstva, 2006. — 146 s. 50.
geografiya zarubejn ыx stran): ucheb. posob. –M.: Knorus, 2008.-416s. 51.
ыy finansovыy rыnok: ucheb. posobie / pod red. d-ra ekon. Nauk, prof. V.A. Slepova, d-ra ekon. Nauk, prof. ye.A. Zvonovoy. – M.: Magistr, 2007. – 543 s. 52.
Mejdunarodn ыe strategii ekonomicheskogo razvitiya: Ucheb. posobie / Pod red. YU.V.Makogona.- K.: Znanya, 2007.-461 s.
53.
“Jamiyat va boshkaruv” jurnali, 4-soni, 2009yil 54.
55.
“Kadrlar masalalari bo’yicha ma’lumotnoma” jurnali 8-son, 2009 yil 56.
O’zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo’mitasining tegishli yillar bo’yicha statistik to’plamlari.
57.
www.cfin.ru
58.
www.devbusiness.ru 59.
www.gov.uz — Ofitsialn ыy sayt Pravitelstva Respubliki Uzbekistan 60.
. — sayt Ministerstva vneshnix ekonomicheskix svyazey, investitsiy i torgovli Respubliki Uzbekistan 61.
— sayt Ministerstva inostrann ыx del Respubliki Uzbekistan 62.
www.edu.uz . – sayt Ministerstva V ыsshego i srednego spetsialnogo obrazovaniya Respubliki Uzbekistan
63. www.unctad.org — sayt UNCTAD (United Nations Conference on Trade and Development)
66
64.
www.mgimo.ru – sayt MGIMO 65.
www.tseu.uz – sayt TGEU 66.
www.cer.uz — sayt sentra ekonomicheskix issledovaniy 67.
www.review.uz — sayt jurnala “Ekonomicheskoe obozrenie” 68.
www.businesspress.ru — Portal elektronn ыx sredstv massovoy informatsii dlya predprinimateley “Delovaya pressa”
67
Document Outline
Download 0.67 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|