Саноатда меҳнат салоҳиятидан фойдаланиш кўрсаткичларини яхшилашкириш

1. Меҳнат унумдорлиги тушунчаси. Шароитларда меҳнат унумдорлигини ошириш қиймати бозор иқтисодиёти.

Меҳнат унумдорлиги тушунчаси. Бозор иқтисодиёти шароитида меҳнат унумдорлигини оширишнинг аҳамияти,

меҳнат унумдорлигининг иқтисодий моҳияти ва аҳамиятидир.
Меҳнат унумдорлиги - кўрсаткич иқтисодий самарадорлик ходимларнинг меҳнат фаолияти. У ишлаб чиқарилган маҳсулот ёки хизматлар сонининг меҳнат харажатларига нисбати билан белгиланади, яъни. меҳнат сарфи бирлигига ишлаб чиқариш.
Жамиятнинг ривожланиши ва унинг барча аъзоларининг фаровонлик даражаси меҳнат унумдорлиги даражаси ва динамикасига боғлиқ. Бундан ташқари, меҳнат унумдорлиги даражаси ишлаб чиқариш усулини ҳам, ҳатто ижтимоий-сиёсий тизимнинг ўзини ҳам белгилайди.
Меҳнат унумдорлиги даражаси икки кўрсаткич билан тавсифланади: вақт бирлигида ишлаб чиқарилган маҳсулот (тўғридан-тўғри кўрсаткич) ва ишлаб чиқаришнинг меҳнат зичлиги (тескари кўрсаткич).
Меҳнат интенсивлигининг пасайиши (ДТ) ва ишлаб чиқаришнинг кўпайиши (ДП) ўртасидаги боғлиқлик қуйидаги формулалар билан аниқланади:


ДТ = [ДП / (ДП + 100)] 100 (1)
ДП = [ДТ / (100 - ДТ)] 100 (2)

Вақт бирлигидаги ишлаб чиқариш меҳнат унумдорлигининг энг кенг тарқалган ва универсал кўрсаткичидир.

Корхоналарда меҳнат унумдорлигининг ўсиши қуйидаги шаклларда намоён бўлади:
-сифати ўзгармаган ҳолда вақт бирлигида яратилган маҳсулот массасининг кўпайиши;
-вақт бирлигида яратилган доимий массали маҳсулотлар сифатини ошириш;
-маҳсулот бирлигига меҳнат сарфини камайтириш;
-яшаш ва ўтмишдаги меҳнат харажатлари нисбати ўзгариши,
-меҳнат харажатларининг умумий қисқариши билан ўтган меҳнат харажатлари улушининг ошиши;
-товар ишлаб чиқариш ва айланиш вақтини қисқартириш;
масса ва рентабелликнинг ошиши.
Меҳнат унумдорлигининг иккинчи кўрсаткичи сифатида маҳсулот бирлигига ва бутун товар маҳсулотига ҳисобланган меҳнат зичлиги қўлланилади.
Меҳнат интенсивлиги - бу маҳсулот ва хизматларнинг бутун ассортименти бўйича ишлаб чиқариш бирлигини физик жиҳатдан ишлаб чиқариш учун иш вақтининг қиймати. Меҳнат интенсивлиги ишлаб чиқариш ҳажми ва меҳнат харажатлари ўртасидаги бевосита боғлиқликни акс эттиради, меҳнат зичлиги кўрсаткичидан фойдаланиш меҳнат унумдорлигини ўлчаш муаммосини унинг ўсиши омиллари ва захиралари билан боғлаш имконини беради.
Меҳнат зичлиги кўрсаткичи турли сехларда ва корхона объектларида бир хил маҳсулотлар учун меҳнат харажатларини солиштириш имконини беради.
Норматив, режали ва ҳақиқий меҳнат зичлигини фарқнади.
Стандарт меҳнат зичлиги деганда ишлаб чиқариш бирлигини ишлаб чиқариш ёки амалдаги стандартларга мувофиқ маълум миқдордаги ишларни бажариш учун меҳнат харажатлари тушунилади.
Режалаштирилган меҳнат зичлиги ташкилий-техник чора-тадбирларни амалга ошириш натижасида режалаштириш давридаги меъёрларнинг ўзгаришини ҳисобга олган ҳолда белгиланган ишлаб чиқариш бирлигига ёки маълум миқдордаги ишларни бажаришга сарфланган меҳнат харажатларини акс эттиради.
Ҳақиқий меҳнат зичлиги меҳнатнинг ҳақиқий таннархи билан белгиланади. Меҳнат зичлигига кирувчи меҳнат харажатларининг турлари ажратилади: технологик, ишлаб чиқариш, умумий меҳнат зичлиги, хизмат кўрсатишнинг меҳнат зичлиги, ишлаб чиқаришни бошқариш.
Меҳнат унумдорлиги кўрсаткичлари (ишлаб чиқариш ва меҳнат интенсивлиги) тескари боғлиқдир: агар меҳнат унумдорлиги ошса, меҳнат интенсивлиги пасаяди. Аммо у тўғридан-тўғри мутаносиб равишда камаймайди: ишлаб чиқариш меҳнат зичлиги пасайганидан кўра кўпроқ даражада ошади.
Уларнинг муносабатларини қуйидагича ифодалаш мумкин: