Sapayeva, Z. J. G'Ulomova oziq-ovqat texnologiyasi asoslari

Ekstraksiyalashning boshqa usullari juda kam tarqalgan.


152

Ekstraksiyalanayotgan material (dag'al kukun, granula, bargchasimon holda)

Moy omborxonaga


5.9 rasm. Ekstraksion jarayon sxemasi.


Birinchi usulning afzalligi-ekstraksiyaning yuqori tezlikda amalga oshishi va jarayonning ko‘p davom etmasligi, ekstraksion apparat konstruksiyasining soddaligi hamda apparat geometrik hajmdan foydalanish koeffitsiyentining yuqoriligi (95%). Geometrik hajmdan samarali foydalanish ekstraktorda havo va erituvchi buglardan portlovchi aralashmalar hosil bo'lishiga yo‘l qo‘ymaydi. Shu bilan birga bu usulning kamchiliklari ham bor: mitsellaning konsentratsiyasi kichik (15-20%), mitselladagi aralashmalar miqdori yuqori, bunda qo'llaniladigan ekstraktorlar esa balandligi bo‘yicha katta gabarit o‘lchamlarga ega bo‘ladi. Ikkinchi usulning afzalligi shundaki, bunda toza, yuqori konsentratsiyali (35-40%) mitsella olinadi, bu o‘z navbatida mitsellani distillatsiyalashda zarur bo‘ladigan issiqlik sarfini kamaytirishga imkon beradi. Bunda qo‘llaniladigan ekstraktorlarning balandligi bo‘yicha gabarit o'lchami katta emas.
Bu usulning kamchiligi-ekstraksiya jarayonining uzoq davom etishi, qo‘llaniladigan ekstraksion apparatlar konstruksiyasining murakkabligi hamda apparat geometrik hajmidan foydalanish koeffitsiyentining kichikligi (45%). Asosiy kamchiliklardan biri apparat ichida havo va erituvchi bug‘laridan portlovchi aralashmalar hosil bo‘lishi mumkinligi bilan bog‘liqdir.


153




Moylilik darajasi yuqori boigan
materiallarni ekstraksiyalashda aralash usulni
qo‘llash tavsiya etiladi.
ND-1250 (modernizatsiyalashgan) verti-
kal shnekli ekstraktori (5.10-rasm) birinchi
usul, ya’ni materialni erituvchiga botirib
ekstraksiyalash usuliga, asosan, ishlatiladi.
Ekstraktor material yuklanadigan ka-
lonna 2 (dekantatorli), gorizontal shnek 5
va ekstraksion kolonna (ustun) I dan ibo-
rat. Ekstraktor ichida elektr yuritgich va
reduktorlar orqali harakatga keltiriladigan
perforatsiyalangan ishchi shneklar o‘rnatilgan.
Vertikal ekstraksion kolonnasining forsun-
kalari 6 orqali erituvchi yuboriladi, tayyor
mitsella esa dekantatordan patrubka 3 orqali
ajratib olinadi.
Material yuklanadigan kolonna 2 da
forsunkalar qurilmasi 4 o‘rnatilgan boiib,
ulardan ortiqcha bosim ostida erituvchi yuborilib, kollonadagi ekstrak-
siyalanayotgan materialning zichlanib qotib qolgan joylarini yuvib
tashlash uchun xizmat qiladi.
Dekantatorda mitsella tindiriladi va ekstraksiyalash uchun qabul qilinayotgan material qatlami orqali filtrlanadi. Shrot ekstraksion kolonnaning lyuklari 7 orqali bo‘shatib olinadi. Shnekli o‘qlaming bir martalik aylanish davri: ekstraksion kolonnaniki 72 s, gorizontal shnekniki 61 s, material yuklanadigan kolonnaniki esa 100 s.
Gorizontal lentali ekstraktor MEZ (5.11-rasm) erituvchini materialga ko‘p bosqichli purkab sug‘orish usuliga asosan ishlaydi. '
Bu ekstraktorning asosiy ishchi organlaridan biri boiib plastinkalardan tashkil topgan lentali transportyor 3 xizmat qiladi. Bu transportyor polat tunukalardan payvandlab yasalgan to‘g‘ri burchakli sigim ichida joylashgan boiadi. Transportyor ikki tomondan zanjirlarga mahkamlangan ramkalardan iborat boiib, ular transportyor karkasini tashkil etadi. Bu ramkalarga yacheykalari olchami 8 x 8 yoki 20 x 20 mm boigan perforatsiyalangan polat tunukalar mahkamlanadi. Bu tunukalar yuzasi o‘z navbatida yacheykalari olchami 08 x 08 mm boigan simto‘r bilan qoplangan. Lenta elektr yuritgich yordamida reduktor va diskret